Tóm tắt: Bài nghiên cứu phân tích tiềm năng ứng dụng của metaverse trong lĩnh vực ngân hàng và dịch vụ tài chính nhập vai, với trọng tâm là trải nghiệm người dùng, đổi mới mô hình dịch vụ và khả năng mở rộng thị trường. Thông qua tổng hợp kinh nghiệm quốc tế từ các tổ chức tài chính tiên phong tại Hàn Quốc, Singapore và Mỹ, bài viết làm rõ cách các ngân hàng sử dụng công nghệ, blockchain và avatar kỹ thuật số để cung cấp dịch vụ tương tác, cá nhân hóa và tự động hóa cao. Từ đó đưa ra một số khuyến nghị chính sách trong giai đoạn tới.
Từ khóa: Metaverse, dịch vụ tài chính nhập vai, thực tế ảo, thực tế tăng cường.
BANKING METAVERSE AND IMMERSIVE FINANCIAL SERVICES - INTERNATIONAL EXPERIENCES AND SOME RECOMMENDATIONS
Abstract: The article analyzes the application potential of Metaverse in banking sector and immersive financial services, focusing on user experience, service model innovation and market scalability. Through synthesizing international experiences from pioneering financial institutions in Korea, Singapore and the US, the article clarifies how banks use technology, blockchain and digital avatars to provide highly interactive, personalized and automated services. Thereby, some policy recommendations are given in the coming period.
Keywords: Metaverse, immersive financial services, virtual reality, augmented reality.
1. Tổng quan về metaverse
Metaverse là không gian số mô phỏng thế giới thực, nơi người dùng tương tác qua avatar trong môi trường nhập vai, kết hợp giữa thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), blockchain và mạng xã hội. Đây là sự hội tụ giữa thế giới vật lý và kỹ thuật số, mở ra một cộng đồng ảo nơi con người có thể làm việc, giải trí và giao dịch. Trong hệ sinh thái này, blockchain đóng vai trò hạ tầng lõi, đảm bảo minh bạch, bảo mật và xác thực quyền sở hữu tài sản số. Tiền mã hóa trở thành phương tiện thanh toán chủ yếu, cho phép giao dịch xuyên suốt giữa các không gian ảo. Cùng với đó, công nghệ VR/AR tạo nền tảng trải nghiệm nhập vai, trong khi trí tuệ nhân tạo (AI) và mạng lưới kết nối Internet vạn vật (IoT) tăng cường tính cá nhân hóa, trực quan và mượt mà. Mạng 5G và điện toán biên (edge computing) giúp truyền tải dữ liệu theo thời gian thực, hoàn thiện hạ tầng metaverse.
Một trong những ứng dụng nổi bật là ngân hàng nhập vai (immersive banking) - mô hình cung cấp dịch vụ tài chính qua không gian 3D, tái hiện trải nghiệm tương tác tại quầy trong chi nhánh ảo. Khách hàng có thể "bước vào" ngân hàng số, gặp cố vấn tài chính ảo, giao dịch hay tham gia hội thảo như trong đời thực. Các ngân hàng như BPI (Bồ Đào Nha) và Union Bank of India (Ấn Độ) đã triển khai chi nhánh hoàn toàn ảo trong metaverse, đóng vai trò như bản sao số của chi nhánh truyền thống.
Các xu hướng chính đang định hình ngân hàng metaverse bao gồm: Triển khai chi nhánh trên nền tảng ảo, gia tăng tương tác khách hàng qua avatar, tích hợp sản phẩm số như NFT và ứng dụng AI vào tư vấn tài chính. Dù còn ở giai đoạn đầu, metaverse hứa hẹn sẽ trở thành biên giới mới cho ngành ngân hàng, như internet di động từng làm trong thập kỷ trước - đồng thời đặt ra thách thức về công nghệ, pháp lý và hành vi người dùng.
2. Kinh nghiệm quốc tế về metaverse ngân hàng
Các ngân hàng tiên phong trên thế giới đã có những bước đi đầu tiên trong việc triển khai dịch vụ tài chính trên metaverse. Mặc dù hầu hết mới ở quy mô thử nghiệm hoặc marketing, kinh nghiệm của họ cung cấp nhiều bài học quý giá về hiệu quả, yếu tố thành công cũng như rủi ro tiềm ẩn. Dưới đây là tổng quan một số trường hợp tiêu biểu tại các quốc gia đi đầu:
2.1. Hàn Quốc
Hàn Quốc là một trong những nước đi đầu áp dụng metaverse trong lĩnh vực tài chính nhờ dân số am hiểu công nghệ và sự hỗ trợ từ Chính phủ trong phát triển công nghệ mới. Ngay từ cuối 2021, Ngân hàng KB Kookmin của Hàn Quốc đã công bố phát triển chi nhánh VR thử nghiệm, cho phép khách hàng sử dụng kính VR để truy cập dịch vụ ngân hàng trong metaverse. Chi nhánh ảo này mô phỏng khá đầy đủ hoạt động: Khách hàng có thể thực hiện giao dịch chuyển tiền đơn giản tại quầy giao dịch ảo, tham khảo thông tin tài khoản tại sảnh chính, và đặc biệt là sử dụng phòng tư vấn VIP ảo để gặp gỡ nhân viên tư vấn (dưới dạng avatar) nhằm thảo luận về hồ sơ rủi ro và danh mục đầu tư của mình. KB Kookmin đã hợp tác với công ty phát triển nội dung VR Sharebox để xây dựng chi nhánh ảo này, và định hướng sử dụng nó như phòng thí nghiệm nhằm đào tạo nhân viên và giáo dục tài chính cho giới trẻ, trước khi mở rộng cho mục đích giao dịch thực sự.
Không chỉ KB, hầu hết các ngân hàng lớn tại Hàn Quốc đều triển khai kế hoạch metaverse như: Ngân hàng IBK thí điểm “IBK Dotori Bank” trên nền tảng metaverse của Cyworld Z. Ngân hàng NongHyup với “NH Dokdo-verse”; KEB Hana Bank đã mở một chi nhánh ảo trên nền tảng The Sandbox, trở thành ngân hàng Hàn Quốc đầu tiên hiện diện trên metaverse quốc tế…
2.2. Singapore
Singapore nổi tiếng là trung tâm tài chính công nghệ cao và một số ngân hàng ở đây cũng nhanh chóng tham gia metaverse. Tháng 4/2023, Ngân hàng OCBC (một trong nhóm “big 3” ngân hàng Singapore) đã ra mắt chi nhánh ảo OCBCx65 Chulia trên nền tảng Decentraland. Bên trong không gian chi nhánh ảo này khách tham quan được hòa mình vào một bảo tàng di sản giới thiệu các cột mốc lịch sử của ngân hàng song song với một sảnh dịch vụ hiện đại trưng bày các sản phẩm ngân hàng mới nhất. Khách hàng thậm chí có thể mở tài khoản hoặc đăng ký thẻ tín dụng ngay lập tức thông qua liên kết từ nền tảng metaverse tới trang web OCBC.
Mục tiêu của OCBC khi “bước chân” vào metaverse là mở rộng điểm chạm kỹ thuật số của ngân hàng và tạo một cách thức mới để kết nối với nhóm khách hàng trẻ. Đại diện OCBC cho biết chi nhánh ảo giúp ngân hàng có thêm kênh tiếp cận thế hệ người dùng mới, đồng thời là cơ hội để đội ngũ nhân viên trẻ của OCBC học hỏi và thử nghiệm trong lĩnh vực công nghệ mới nổi.
Trước OCBC, ngân hàng lớn nhất Singapore là DBS cũng đã tham gia metaverse. Thay vì mở chi nhánh, DBS hợp tác với The Sandbox để phát triển “DBS BetterWorld” - một trải nghiệm metaverse nhằm nâng cao nhận thức về tính bền vững và các sáng kiến vì cộng đồng. Cả DBS và OCBC đều thể hiện chung một chiến lược là đón đầu xu hướng để thử nghiệm sớm, cùng với đánh giá mức độ đón nhận của khách hàng trẻ đối với các dịch vụ ngân hàng phi truyền thống.
2.3. Mỹ
Tại Mỹ, sự kiện gây tiếng vang là việc JPMorgan Chase mở phòng chờ ảo mang tên “Onyx Lounge” trong Decentraland vào tháng 02/2022. Động thái này khiến JPMorgan trở thành ngân hàng đầu tiên của Mỹ hiện diện trong metaverse, đánh dấu cột mốc các định chế tài chính truyền thống bắt đầu để mắt đến thế giới ảo. Tầm nhìn của JPMorgan là trong tương lai, ngân hàng có thể hoạt động trên metaverse giống như trong thế giới thực, cung cấp đầy đủ dịch vụ từ thanh toán, ngoại hối đến giao dịch, lưu ký tài sản… cho cư dân của các thế giới ảo, vốn cũng có “dân số, GDP và đồng tiền” riêng.
Ngoài JPMorgan, các định chế tài chính Mỹ khác có phần thận trọng hơn. Tuy chưa mở chi nhánh ảo chính thức, một số ngân hàng đã ứng dụng một phần công nghệ nhập vai với Bank of America triển khai đào tạo VR nội bộ như đã đề cập, American Express lập nhóm nghiên cứu về khả năng phát hành token và trải nghiệm khách hàng trên metaverse, còn Goldman Sachs thì công khai nhận định metaverse có thể là cơ hội thị trường 8 nghìn tỉ USD trong tương lai gần.
Nhìn chung, các ngân hàng Mỹ đang ở giai đoạn nghiên cứu và thăm dò, chưa đầu tư mạnh như một số ngân hàng châu Á. Một phần lý do là môi trường luật pháp Mỹ khá chặt chẽ và các ngân hàng muốn quan sát thêm nhu cầu thực tế của khách hàng trước khi hành động. Tuy vậy, bước tiên phong của JPMorgan đã tạo tiền lệ để các ngân hàng khác cân nhắc nghiêm túc hơn về chiến lược metaverse của mình.
Ngoài các quốc gia kể trên, một số ngân hàng trên thế giới cũng đã có những thử nghiệm metaverse đáng chú ý. Cụ thể như: Ngân hàng Nedbank (Nam Phi) mua đất ảo trên nền tảng Ubuntuland nhằm xây dựng trụ sở số phục vụ cộng đồng châu Phi; Union Bank of India ra mắt “Uni-Verse” - một chi nhánh ảo phục vụ khách hàng và ICICI Bank (Ấn Độ) tổ chức triển lãm ảo về sản phẩm. Tại châu Âu, CaixaBank (Tây Ban Nha) thông qua chi nhánh BPI ở Bồ Đào Nha mở ngân hàng ảo mang tên “BPI VR”, còn Ngân hàng HSBC (Anh) đang tập trung vào tài trợ hoạt động e-sports trên The Sandbox hơn là dịch vụ tài chính.
Có thể thấy, làn sóng metaverse trong ngân hàng là hiện tượng toàn cầu, trải rộng từ châu Á, Trung Đông đến châu Âu, Mỹ và châu Phi. Mỗi ngân hàng có cách tiếp cận riêng tùy thuộc vào chiến lược và thị trường của mình. Trong đó, ngân hàng bán lẻ thì chú trọng mở rộng kênh phân phối và trải nghiệm khách hàng; ngân hàng đầu tư thì quan tâm đến tài sản số và dịch vụ lưu ký; còn ngân hàng khu vực công có thể dùng metaverse cho mục tiêu quảng bá chính sách.
Dù mục tiêu khác nhau, điểm chung là tinh thần thử nghiệm và mong muốn không bị bỏ lại trong cuộc đua công nghệ mới.
3. Đánh giá hiệu quả triển khai
Tính đến năm 2025, hầu hết các dự án ngân hàng trong metaverse vẫn ở giai đoạn thử nghiệm hoặc marketing, nên khó đo lường ngay hiệu quả tài chính cụ thể, mà chỉ cho thấy một số tín hiệu tiềm năng tích cực. Từ các kinh nghiệm quốc tế cho thấy một số yếu tố then chốt quyết định thành công bước đầu của dự án metaverse ngân hàng:
Tầm nhìn chiến lược và sự ủng hộ từ lãnh đạo cao nhất: Hầu hết các nghiên cứu điển hình cho thấy vai trò quan trọng của các nhà lãnh đạo ngân hàng trong việc khởi xướng và thúc đẩy dự án metaverse. Ví dụ, CEO CBI (Dubai) trực tiếp phát biểu cam kết với metaverse, lồng ghép dự án vào tầm nhìn quốc gia. Tương tự, các ngân hàng Hàn Quốc lập hẳn các tổ công tác về metaverse, cho thấy chỉ đạo từ cấp cao. Sự ủng hộ này giúp phân bổ nguồn lực và kiên trì với dự án dù kết quả ngắn hạn chưa rõ rệt.
Hợp tác đúng đối tác công nghệ: Ngân hàng thường không tự mình xây toàn bộ thế giới ảo mà thông qua hợp tác với các công ty công nghệ chuyên biệt. Chọn đúng đối tác giúp ngân hàng rút ngắn thời gian phát triển và có được giải pháp phù hợp. Ví dụ, Kookmin hợp tác Sharebox (studio VR), OCBC hợp tác Memotics (công ty thiết kế kiến trúc Web3), DenizBank hợp tác Atlas Space… Một đối tác am hiểu công nghệ lẫn nghiệp vụ ngân hàng sẽ giúp tạo trải nghiệm ảo mượt mà và an toàn cho khách hàng.
Chọn kịch bản ứng dụng phù hợp: Ngân hàng thành công là ngân hàng biết chọn đúng kịch bản ứng dụng cho giai đoạn đầu. Phổ biến nhất là dùng metaverse làm kênh tương tác, giáo dục hoặc marketing thay vì cố gắng thực hiện những giao dịch ngân hàng phức tạp ngay. Kookmin dùng VR để dạy tài chính cho giới trẻ, OCBC tạo bảo tàng thương hiệu kết hợp sảnh giao dịch đơn giản… Những kịch bản này đều có điểm chung là đơn giản, ít rủi ro và tạo trải nghiệm mới lạ để lôi kéo khách hàng dùng thử, tạo tiền đề để mở rộng sang dịch vụ phức tạp hơn.
Trải nghiệm khách hàng mượt mà, dễ tiếp cận: Yếu tố kỹ thuật quan trọng là đảm bảo khách hàng có thể dễ dàng tham gia mà không gặp trở ngại công nghệ. Các dự án metaverse ngân hàng thành công thường hỗ trợ cả truy cập qua web thông thường (không bắt buộc kính VR cao cấp), và có hướng dẫn rõ ràng cho người dùng mới.
An ninh, an toàn và tuân thủ: Niềm tin của khách hàng và nhà quản lý là tối quan trọng trong tài chính. Do đó, dự án metaverse nào chứng minh được tính an toàn sẽ thuận lợi hơn. Chẳng hạn, DenizBank nhấn mạnh việc Atlas Space cung cấp trải nghiệm an toàn với hệ thống bảo mật của họ. Các ngân hàng thường bắt đầu chỉ cho phép trải nghiệm và giao dịch mô phỏng hoặc các giao dịch có sẵn lớp bảo mật (như liên kết về website chính thức để thực hiện bước cuối). Cách tiếp cận “an toàn trước, tính năng sau” giúp tránh sự cố rủi ro trong giai đoạn ban đầu. Tuy nhiên, bên cạnh những hiệu ứng tích cực của công nghệ mới, các ngân hàng tiên phong cũng gặp không ít thách thức:
Thứ nhất, vấn đề an ninh mạng và gian lận. Metaverse kế thừa mọi rủi ro bảo mật của môi trường internet và bổ sung thêm lớp phức tạp mới. Nguy cơ lừa đảo, mạo danh là hiện hữu khi kẻ xấu có thể tạo avatar giả làm khách hàng hoặc nhân viên ngân hàng. Nếu hệ thống xác thực danh tính số không chặt chẽ, ngân hàng có thể bị kẻ gian lợi dụng lỗ hổng để rửa tiền hoặc chiếm đoạt tài sản. Thực tế, các giao dịch trên metaverse hiện chủ yếu dùng ví tiền mã hóa, trong khi khung pháp lý quản lý tiền mã hóa còn sơ khai, tạo kẽ hở cho các vụ lừa đảo, đánh cắp hoặc biến động giá trị tài sản gây thiệt hại cho người dùng.
Thêm vào đó, metaverse có thể sử dụng các thiết bị nhận diện sinh trắc học để xác thực avatar khớp với người dùng thật. Tuy nhiên, việc thu thập dữ liệu sinh trắc đặt ra câu hỏi ai sở hữu và quản lý dữ liệu này, nếu ngân hàng hoặc công ty metaverse độc quyền giữ, sẽ phát sinh rủi ro lạm dụng hoặc rò rỉ dữ liệu riêng tư của khách hàng. Nhìn chung, an ninh, định danh và quyền riêng tư tạo thành bài toán tam giác nan giải mà ngân hàng phải giải quyết khi tiến vào không gian ảo.
Thứ hai, thách thức pháp lý và tuân thủ. Các quy định hiện hành về ngân hàng, chứng khoán, chống rửa tiền, bảo vệ người tiêu dùng… chủ yếu được xây dựng cho môi trường thực hoặc trực tuyến 2D, chưa rõ áp dụng ra sao trong metaverse. Chẳng hạn, việc mở tài khoản ảo cho avatar có đòi hỏi KYC tương tự như người thật không? Giao dịch tài sản số trong metaverse có cần tuân thủ hạn mức và báo cáo cho cơ quan quản lý tương tự giao dịch ngoại hối không? Hiện chưa có câu trả lời thống nhất trên thế giới. Nhiều ngân hàng chọn cách chỉ cung cấp thông tin, tư vấn trên metaverse, còn khi thực hiện giao dịch tài chính thì chuyển về nền tảng e-banking truyền thống để bảo đảm tuân thủ.
Tuy nhiên, về dài hạn, nếu muốn ngân hàng ảo hoạt động trơn tru, rất cần sự điều chỉnh của luật pháp. Sự thiếu vắng khuôn khổ pháp lý rõ ràng khiến một số ngân hàng do dự. Đồng thời, tính chất phi tập trung và xuyên biên giới của metaverse gây đau đầu cho nhà quản lý: Chẳng hạn một người dùng từ nước A vào chi nhánh ảo của ngân hàng nước B trên nền tảng đặt ở nước C, vậy luật pháp nước nào sẽ áp dụng nếu xảy ra tranh chấp?
Thứ ba, rào cản công nghệ và tiêu chuẩn. Mặc dù công nghệ VR/AR đã tiến bộ, nhưng trải nghiệm metaverse hiện tại đôi khi vẫn chưa thực sự thân thiện với số đông. Độ trễ mạng, cấu hình thiết bị và các lỗi phần mềm có thể làm giảm trải nghiệm của khách hàng. Nếu khách vào chi nhánh ảo nhưng gặp khó khăn di chuyển, giao diện rối rắm, họ sẽ mau nản lòng. Thêm nữa, hiện có rất nhiều nền tảng metaverse khác nhau và thiếu tiêu chuẩn chung. Các ngân hàng chọn nền tảng nào, hoặc có nguồn lực thì phải triển khai đa nền tảng, việc này không hề dễ cho những tổ chức tài chính vốn quen hoạt động trong môi trường chuẩn hóa cao. Vấn đề tương thích và liên thông giữa các metaverse vẫn đang được bàn thảo. Nếu không cẩn thận, ngân hàng có thể bỏ tiền phát triển chi nhánh ảo trên một nền tảng nhưng sau đó nền tảng đó lỗi thời, kéo theo dự án bị “chết yểu”.
Thứ tư, bài toán giá trị thực và niềm tin khách hàng. Nhiều chuyên gia cảnh báo nguy cơ metaverse chỉ là mốt nhất thời. Nếu khách hàng thấy trải nghiệm ảo không thêm giá trị hơn so với web/mobile banking, họ sẽ không gắn bó lâu dài. Vì vậy, các ngân hàng phải cẩn trọng tránh “thổi phồng” quá mức, thay vào đó cần đo lường hiệu quả thực tế để điều chỉnh.
Để vượt qua thách thức, kinh nghiệm quốc tế chỉ ra vài hướng tiếp cận sau: (i) Hầu hết ngân hàng chọn triển khai metaverse theo kiểu sandbox - giới hạn tính năng và người dùng ở giai đoạn đầu; (ii) Phối hợp với cơ quan quản lý qua sandbox pháp lý. Ngân hàng khi muốn thử nghiệm metaverse có thể xin vào sandbox để được miễn trừ một số quy định tạm thời, đổi lại, phải báo cáo chặt chẽ cho nhà quản lý; (iii) Xây dựng tiêu chuẩn mở và liên minh ngành. Một số liên minh ngành tài chính cũng bắt đầu chia sẻ kinh nghiệm triển khai metaverse, đề xuất hướng dẫn về an ninh, KYC trong không gian ảo; (iv) Đầu tư năng lực số và hợp tác chuyên gia. Khảo sát cho thấy 80% giám đốc ngân hàng tin rằng họ phải bổ sung kỹ năng mới cho đội ngũ nếu muốn phát triển chiến lược metaverse thành công. Hợp tác với công ty fintech là cách nhanh chóng để vá lỗ hổng năng lực. Sự hỗ trợ từ bên ngoài giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro triển khai sai và đẩy nhanh tiến độ áp dụng.
4. Thực tiễn và khả năng áp dụng metaverse ngân hàng tại Việt Nam
Với dân số trẻ, tỉ lệ sử dụng internet cao và sự hội nhập nhanh chóng với công nghệ mới, Việt Nam được đánh giá là thị trường tiềm năng cho các dịch vụ tài chính đột phá như metaverse. Tuy nhiên, để hiện thực hóa ngân hàng nhập vai tại Việt Nam, cần xem xét kỹ bối cảnh trong nước về pháp lý, hạ tầng, mức độ sẵn sàng của ngân hàng và khách hàng, từ đó nhận diện cơ hội và rủi ro, cũng như đề xuất lộ trình phù hợp cho giai đoạn 2025 - 2030.
4.1. Về môi trường pháp lý và hạ tầng công nghệ tại Việt Nam
Về môi trường pháp lý, hiện nay, khung pháp lý Việt Nam chưa có quy định cụ thể nào về metaverse hay các hoạt động dịch vụ tài chính trong không gian ảo. Các khái niệm như “tài sản ảo”, “tiền mã hóa” chưa được luật pháp công nhận chính thức. Mặc dù, ngày 14/6/2025, Luật Công nghiệp công nghệ số đã được Quốc hội chính thức thông qua và có hiệu lực thi hành từ 01/01/2026, đã luật hóa khái niệm về tài sản số (Chương V). Theo đó, tài sản số bao gồm: Tài sản ảo trên môi trường điện tử, tài sản mã hóa và tài sản số khác. Với các quy định của Luật này về tài sản ảo thì có thể hiểu, tiền ảo, tiền mã hóa vẫn chưa được thừa nhận là có thể sử dụng cho mục đích thanh toán, mặc dù Luật đã thừa nhận và quy định rõ về việc tài sản ảo được dùng cho mục đích trao đổi hoặc đầu tư.
Do vậy, những thành phần cốt lõi của metaverse như NFT, tiền mã hóa, giao dịch “hợp đồng thông minh” đều nằm trong “vùng xám” pháp lý. Hơn nữa, các hoạt động trong metaverse ngân hàng sẽ liên quan đến nhiều lĩnh vực pháp luật như: Pháp luật ngân hàng, pháp luật dân sự, Luật Công nghệ thông tin, Luật An ninh mạng... Sự giao thoa này đặt ra bài toán phức tạp cho nhà lập pháp. Dù vậy, chúng ta có thể suy luận rằng những hoạt động tương tự dịch vụ ngân hàng thực hiện trên metaverse thì vẫn phải tuân thủ pháp luật ngân hàng tương ứng. Các giao dịch phát sinh giá trị thực phải tuân thủ quy định ngoại hối, phòng chống rửa tiền.
Nhìn chung, môi trường pháp lý Việt Nam còn khoảng trống lớn cho metaverse ngân hàng, đòi hỏi cơ quan quản lý sớm vào cuộc. Cho đến khi có khung pháp lý rõ ràng, các dự án ngân hàng metaverse ở Việt Nam nên thực hiện dưới dạng thí điểm hạn chế, và cần có sự chỉ đạo, tham vấn chặt chẽ của Ngân hàng Nhà nước cũng như các Bộ, ngành liên quan để bảo đảm không vi phạm các luật hiện hành.
Về hạ tầng kỹ thuật số, Việt Nam có mạng viễn thông băng thông rộng phủ rộng với tỉ lệ dân số phủ sóng 4G rất cao (trên 95% địa bàn), mạng di động 5G đã thử nghiệm tại các thành phố lớn và dự kiến thương mại hóa vào năm 2025. Mạng cáp quang cũng đã đến hầu hết các xã, phường. Điều này tạo nền tảng tốt cho các ứng dụng đòi hỏi băng thông lớn như VR/AR. Với tỉ lệ người dùng smartphone ở Việt Nam đã vượt qua 84% dân số (năm 2024) đã cho thấy, người Việt khá quen thuộc với ứng dụng di động, mạng xã hội, nên dễ tiếp cận các ứng dụng AR trên điện thoại. Bên cạnh đó, Việt Nam có nguồn nhân lực công nghệ thông tin dồi dào; nhiều công ty khởi nghiệp trong nước đã tham gia lĩnh vực blockchain, VR, AR. Điều này có thể tạo điều kiện cho các dự án thí điểm nhận được hỗ trợ về chính sách hoặc ưu đãi.
Tuy nhiên, với những thách thức công nghệ như thiết bị VR/AR chuyên dụng chưa phổ biến, phần lớn người dùng sẽ chỉ dùng smartphone để truy cập metaverse với sự trải nghiệm hạn chế hơn, trong khi đó, sức mạnh xử lý của thiết bị người dùng lẫn máy chủ hạ tầng tại Việt Nam có thể chưa đáp ứng trải nghiệm metaverse phức tạp. Các nội dung 3D nặng đòi hỏi GPU mạnh, trong khi phần lớn PC của người dùng phổ thông không có GPU rời mạnh mẽ. Độ trễ mạng quốc tế cũng có thể ảnh hưởng nếu ngân hàng dùng nền tảng nước ngoài. Do đó, nếu không tối ưu, khách hàng Việt có thể gặp hiện tượng giật, lag khi dùng chi nhánh ảo, làm giảm hứng thú. Mặt khác, hệ sinh thái số hỗ trợ cho tài chính ảo ở Việt Nam đang hình thành nhưng chưa hoàn chỉnh: Định danh số VNeID mới triển khai, chữ ký số cá nhân chưa phổ biến, thanh toán điện tử tuy phát triển nhưng tiền số pháp định (CBDC) chưa có, tiền mã hóa chưa được công nhận… những yếu tố này hạn chế phần nào các dịch vụ tài chính phi truyền thống.
4.2. Mức độ sẵn sàng của ngân hàng
Thời gian qua, các ngân hàng Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ về chuyển đổi số, song hầu hết mới tập trung vào ngân hàng số qua mobile/internet chứ chưa bước sang môi trường ảo 3D. Nhiều ngân hàng lớn đã xây dựng ngân hàng số thế hệ mới như: Ngân hàng Thương mại cổ phần (NHTMCP) Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) với VCB Digibank, NHTMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) với BIDV SmartBanking, NHTMCP Kỹ thương (Techcombank) với Techcombank Mobile... Đáng chú ý, một vài ngân hàng đã manh nha tích hợp yếu tố metaverse vào sản phẩm. Đơn cử, Vietcombank trong phiên bản VCB Digibank mới ra mắt có giao diện “YouPro” hướng tới giới trẻ, lấy cảm hứng từ “thế giới metaverse” với các hình ảnh không gian vũ trụ và nhân vật avatar sinh động nhằm tăng tính hấp dẫn. Dù đây chỉ là yếu tố hình thức marketing trên giao diện 2D, nhưng cho thấy ngân hàng đã bắt đầu sử dụng ngôn ngữ thiết kế của metaverse để thu hút khách hàng trẻ.
Ở quy mô thử nghiệm thực sự, NHTMCP Quốc tế (VIB) được xem là tiên phong. Tháng 3/2022, VIB trở thành ngân hàng Việt Nam đầu tiên mở hiện diện trên một nền tảng metaverse, đó là việc khai trương phòng giao dịch ảo VIB trên Bizverse World. Bizverse là nền tảng metaverse do người Việt phát triển, cho phép doanh nghiệp tạo lập không gian kinh doanh ảo. VIB đã thiết kế một showroom ảo mô phỏng quầy dịch vụ, nơi người dùng (qua avatar) có thể di chuyển tham quan, đồng thời đăng ký mở thẻ tín dụng thực tế ngay trong môi trường ảo... Đặc biệt, để khuyến khích khách hàng thử nghiệm kênh mới, VIB còn miễn phí thường niên trọn đời cho khách mở thẻ qua kênh Bizverse trong thời gian đầu.
Ngoài ra, một số ngân hàng khác cũng đã có động thái tìm hiểu metaverse, tuy nhiên, cho đến đầu năm 2025, mức độ sẵn sàng phía ngân hàng Việt Nam đang ở mức thận trọng tìm hiểu, chưa đầu tư lớn. Các ưu tiên hiện tại của ngân hàng vẫn là số hóa quy trình nội bộ, phát triển ngân hàng số trên di động, chuyển đổi hạ tầng dữ liệu và áp dụng AI cho các nghiệp vụ.
4.3. Cơ hội và thách thức
Về cơ hội, metaverse được dự báo sẽ định hình tương lai internet (Web 3.0). Việc sớm tham gia metaverse giúp các ngân hàng Việt Nam xây dựng hình ảnh tiên phong đổi mới, từ đó thu hút sự chú ý của khách hàng và nhà đầu tư. Trong hệ thống ngân hàng Việt Nam còn ít sự khác biệt về sản phẩm, một trải nghiệm metaverse độc đáo có thể là yếu tố cạnh tranh mạnh. Theo phân tích của Deloitte, metaverse có thể mang lại lợi ích kinh tế tiềm năng 9 - 17 tỉ USD mỗi năm cho GDP Việt Nam vào năm 2035, hàm ý rằng nhiều ngành sẽ bước vào metaverse, và nếu ngành tài chính đón đầu sẽ cùng thúc đẩy tăng trưởng với nền kinh tế số ảo này. Việt Nam vẫn còn khoảng 30% dân số chưa tiếp cận đầy đủ dịch vụ ngân hàng truyền thống. Metaverse ngân hàng nếu kết hợp với công nghệ di động có thể giúp phổ cập dịch vụ tài chính đến vùng sâu, vùng xa theo cách mới.
Trong không gian ảo 3D, mọi tương tác của khách hàng trong metaverse cũng tạo dữ liệu phong phú, giúp ngân hàng hiểu khách hàng hơn để cá nhân hóa dịch vụ. Các môi trường giả lập trong metaverse cũng cho phép khách hàng “thử trước khi dùng”, khả năng tương tác phong phú này là cơ hội để ngân hàng Việt nâng cao chất lượng tư vấn và chăm sóc khách hàng. Metaverse có thể tạo ra những sản phẩm tài chính hoàn toàn mới. Ngân hàng có thể thu phí từ dịch vụ môi giới tài sản ảo, cho vay cầm cố, quản lý gia sản số… Nếu Việt Nam phát triển thị trường tín chỉ carbon hay tài sản số quốc gia, ngân hàng có thể đóng vai trò trung gian giao dịch trên metaverse. Đặc biệt, trong tương lai, nếu Chính phủ có thể sẽ triển khai tiền kỹ thuật số (CBDC), ngân hàng có thể tích hợp vào metaverse để cung cấp dịch vụ thanh toán công trực tuyến. Những nguồn thu mới này có thể chưa phát triển ngay nhưng trong tương lai sẽ thành mảng kinh doanh chính nếu kinh tế số ảo bùng nổ. Nếu các ngân hàng Việt Nam đi trước trong khu vực về metaverse, có thể thu hút sự quan tâm hợp tác từ các đối tác công nghệ toàn cầu. Việt Nam cũng có thể trở thành trung tâm phát triển metaverse ở Đông Nam Á nếu Chính phủ và doanh nghiệp bắt tay xây dựng được hệ sinh thái sôi động.
Về thách thức, như đã phân tích, điểm nghẽn lớn là hành lang pháp lý chưa có, tạo ra rủi ro tuân thủ cho ngân hàng. Nếu ngân hàng không thể tự ý triển khai dịch vụ tài chính trên metaverse nếu chưa được pháp luật cho phép. Ngay cả khi hoạt động trong phạm vi nội dung số không giá trị tiền tệ, vẫn có rủi ro pháp lý khác như vi phạm quy định lưu trữ dữ liệu (nếu máy chủ đặt ở nước ngoài) hoặc lỏng lẻo KYC dẫn đến vi phạm pháp luật về phòng, chống rửa tiền. Việc chưa có tiền lệ cũng khiến ngân hàng e ngại trách nhiệm pháp lý nếu xảy ra sự cố. Do đó, nhiều ngân hàng có thể chọn đứng ngoài cuộc để “chắc ăn”, dẫn đến bỏ lỡ những cơ hội trong triển khai dịch vụ. Bên cạnh đó, nguy cơ bị hacker tấn công, đánh cắp tài sản số hoặc dữ liệu khách hàng trong metaverse rất cao nếu ngân hàng không có biện pháp bảo mật tương xứng. Đặc biệt, trong bối cảnh an ninh mạng tại Việt Nam, nếu thêm một kênh phức tạp như metaverse sẽ càng tăng bề mặt tấn công. Đặc biệt, các ngân hàng Việt chưa có kinh nghiệm xử lý tình huống này. Ngoài ra, rò rỉ dữ liệu cá nhân cũng là nỗi lo khi Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đã có hiệu lực, vi phạm sẽ bị phạt nặng.
Một điểm đáng chú ý khác là phát triển và duy trì một hệ thống metaverse đòi hỏi chi phí lớn. Với ngân hàng quy mô vừa và nhỏ, đây là khoản đầu tư không nhỏ và mạo hiểm nếu lượng người dùng ít. Ngay cả ngân hàng lớn, bài toán về tỉ suất hoàn vốn của dự án metaverse cũng “mờ mịt” trong ngắn hạn, có thể phải chấp nhận lỗ như một khoản đầu tư chiến lược. Điều này đặt ra thách thức trong nội bộ ngân hàng, làm sao thuyết phục cổ đông và hội đồng quản trị đồng ý chi cho một dự án khi chưa rõ lợi nhuận. Nếu đầu tư nửa vời, sản phẩm làm ra sẽ không đủ hấp dẫn, dẫn đến ít người dùng, một vòng lặp thất bại. Do đó, rủi ro lỗ vốn, lãng phí nguồn lực khá cao nếu dự án không được tính toán kỹ.
Cuối cùng, để vận hành ngân hàng metaverse, cần nhân sự hiểu biết cả về nghiệp vụ tài chính lẫn công nghệ ảo, thiết kế game. Hiện nay nhân sự dạng này ở Việt Nam chưa có nhiều. Các ngân hàng có thể phải thuê chuyên gia nước ngoài, dẫn đến phụ thuộc đối tác và khó chủ động. Việc thiếu nhân lực cũng khiến dự án kéo dài hoặc không đảm bảo chất lượng. Rủi ro chuyển giao công nghệ không tốt có thể làm ngân hàng gặp khó khăn khi mở rộng quy mô sau này.
4.4. Một số đề xuất chính sách và mô hình thử nghiệm cho giai đoạn 2025 - 2030
Để đưa ngân hàng Việt Nam vào metaverse một cách hiệu quả, cần một lộ trình rõ ràng kết hợp hành động từ cả phía Nhà nước và phía doanh nghiệp. Dưới đây là một số đề xuất cụ thể:
Đối với cơ quan quản lý nhà nước
Một là, xây dựng khung pháp lý thử nghiệm (regulatory sandbox) cho ngân hàng metaverse: Ngân hàng Nhà nước nên phối hợp với các bộ, ngành liên quan (Bộ Tư pháp, Bộ Khoa học và Công nghệ) thiết lập một sandbox nhằm cho phép một số ngân hàng được thí điểm cung cấp dịch vụ trong metaverse trong phạm vi giới hạn. Sandbox này cần quy định rõ giới hạn và cơ chế báo cáo, giám sát. Thời hạn sandbox có thể là 2 - 3 năm để thu thập kinh nghiệm thực tế và khuyến khích các ngân hàng mạnh dạn tham gia. Sau khi sandbox kết thúc, có thể tổng kết để ban hành quy định chính thức.
Hai là, hoàn thiện khung pháp lý về tài sản số và danh tính số: Trên cơ sở Luật Công nghiệp công nghệ số vừa được Quốc hội ban hành, Chính phủ cần đẩy nhanh việc ban hành các quy định về tài sản ảo, tiền kỹ thuật số; quy định NFT, token, tiền mã hóa nào hợp pháp, cách quản lý ra sao, từ đó ngân hàng sẽ có cơ sở pháp lý để cung cấp dịch vụ liên quan trong metaverse.
Bên cạnh đó, cần phát triển hạ tầng định danh số quốc gia (VNeID) và cho phép tích hợp API của định danh số vào các ứng dụng ngân hàng. Như vậy, khách hàng khi vào metaverse có thể xác thực bằng VNeID một cách an toàn, giảm rủi ro giả mạo. Cơ quan quản lý cũng cần nghiên cứu cơ chế e-KYC liên ngân hàng trên metaverse, có thể thông qua công nghệ blockchain. Điều này khá mới mẻ nhưng nếu làm được sẽ giúp giao dịch metaverse an toàn như giao dịch e-banking thường.
Ba là, định hướng chiến lược quốc gia, khuyến khích thử nghiệm: Chính phủ có thể đưa metaverse vào các chương trình chuyển đổi số quốc gia như một định hướng tương lai. Khi có định hướng chính thức, các ngân hàng và công ty công nghệ sẽ tự tin đầu tư hơn. Nhà nước cũng có thể hỗ trợ nguồn lực như tài trợ một phần kinh phí R&D cho các dự án metaverse gắn với lĩnh vực ưu tiên, như giáo dục tài chính ảo cho vùng sâu vùng xa, tổ chức các cuộc thi về ý tưởng metaverse ngân hàng để thu hút nhân tài và sáng kiến. Vai trò điều phối của Hiệp hội Ngân hàng và các bộ, ngành cũng quan trọng trong việc chia sẻ thông tin, kết nối đối tác quốc tế để học hỏi.
Bốn là, chú trọng bảo vệ người tiêu dùng và an ninh mạng: Ngay từ giai đoạn thử nghiệm, cơ quan quản lý cần ban hành quy tắc hoặc hướng dẫn về bảo vệ khách hàng trong metaverse. Thiết lập cơ chế phối hợp giữa ngân hàng - công an - cơ quan an toàn thông tin để ứng phó khi xảy ra vụ việc lừa đảo hay tấn công mạng liên quan đến metaverse. Có thể xem xét mở rộng chức năng Trung tâm Giám sát an ninh mạng quốc gia (NCSC) để giám sát các hoạt động trên không gian ảo tài chính. Việc này sẽ góp phần bảo đảm metaverse ngân hàng phát triển không vượt ngoài tầm kiểm soát, duy trì ổn định hệ thống tài chính.
Đối với các ngân hàng
Các ngân hàng nên có lộ trình từng bước. Có thể đề ra các lộ trình như: Giai đoạn 2025 - 2026, tập trung thử nghiệm nội bộ và nhóm nhỏ khách hàng. Giai đoạn 2027 - 2028, nếu hành lang pháp lý cho phép, triển khai thí điểm công khai một hoặc hai dịch vụ đơn giản trên metaverse. Giai đoạn 2029 - 2030, đánh giá kết quả, mở rộng dần phạm vi dịch vụ và tệp khách hàng. Mỗi bước đi nên kèm theo chỉ tiêu đo lường (KPI) cụ thể: Số người dùng hoạt động hàng tháng trong chi nhánh ảo, thời gian phiên trung bình, tỉ lệ chuyển đổi bao nhiêu người dùng ảo thành khách hàng thực… Điều này giúp ngân hàng định lượng được hiệu quả và điều chỉnh chiến lược kịp thời, tránh chạy theo phong trào.
Bên cạnh đó, ngân hàng nên chọn một số trường hợp ứng dụng cụ thể có tính khả thi và giá trị cao để tập trung nguồn lực, điều quan trọng là phải phù hợp với chiến lược và tệp khách hàng của ngân hàng. Ngân hàng bán lẻ thì ưu tiên ứng dụng giúp tăng mở tài khoản, thẻ; ngân hàng đầu tư có thể ưu tiên không gian gặp gỡ khách hàng doanh nghiệp quốc tế trong metaverse để bàn hợp đồng (tiết kiệm chi phí đi lại). Các ngân hàng Việt nên cân nhắc mua hoặc thuê giải pháp thay vì tự phát triển toàn bộ, trừ khi có đội ngũ quá mạnh về công nghệ. Ngoài đối tác nền tảng, nên hợp tác với các startup fintech có ý tưởng sáng tạo. Ngân hàng có thể lập một quỹ đổi mới tài trợ dự án khởi nghiệp về metaverse, qua đó nắm bắt công nghệ mới và có quyền ưu tiên sử dụng kết quả. Thành lập nhóm chuyên trách về metaverse trong ngân hàng, quy tụ nhân lực từ cả bộ phận kinh doanh và công nghệ thông tin, để bảo đảm dự án cân bằng giữa góc nhìn trải nghiệm khách hàng và kỹ thuật.
Các ngân hàng cũng có thể cân nhắc mô hình liên minh nhiều ngân hàng cùng xây một “metaverse tài chính” trong giai đoạn đầu, hơn là mỗi ngân hàng tạo thế giới riêng lẻ. Cách làm này vừa chia sẻ được chi phí hạ tầng, vừa có được khối lượng người dùng lớn hơn để thu hút. Ngoài ra, ngân hàng cũng nên phối hợp với các ngành khác như bảo hiểm, chứng khoán, bán lẻ để tích hợp dịch vụ, tạo thành hệ sinh thái số ngay trong metaverse, giúp khai thác chéo dịch vụ tài chính - phi tài chính.
5. Kết luận
Metaverse ngân hàng và dịch vụ tài chính nhập vai là xu hướng mới đầy tiềm năng, hứa hẹn tái định nghĩa trải nghiệm ngân hàng trong kỷ nguyên số. Đối với Việt Nam, mặc dù còn không ít rào cản về công nghệ và pháp lý, nhưng lợi ích về mở rộng tiếp cận dịch vụ, nâng cao tương tác khách hàng và tạo đột phá cạnh tranh là rất đáng kể. Việc tiến vào metaverse trong lĩnh vực ngân hàng không phải là viển vông mà đã bắt đầu bằng những bước đi nhỏ. Chìa khóa nằm ở cách chúng ta chuẩn bị, từ hành lang pháp lý linh hoạt, hạ tầng công nghệ sẵn sàng, cho đến tư duy sẵn sàng đổi mới của các ngân hàng. Giai đoạn 2025 - 2030 sẽ mang tính bản lề, nếu tận dụng tốt, Việt Nam có thể chuyển mình thành một trong những quốc gia đi đầu khu vực về tài chính số thế hệ mới. Ngược lại, nếu bỏ lỡ, chúng ta có nguy cơ tụt hậu trong cuộc đua toàn cầu đang diễn ra.
Với định hướng chiến lược đúng đắn và nỗ lực hợp lực của cả Nhà nước lẫn doanh nghiệp, “tài chính nhập vai” trong metaverse hoàn toàn có thể trở thành hiện thực tại Việt Nam trong thập kỷ tới, mang lại trải nghiệm vượt trội cho người dân và nâng tầm vị thế ngành Ngân hàng trong nền kinh tế số.
Tài liệu tham khảo:
1. Hal Koss (2022). What is the Metaverse, Really? https://www.researchgate.net
2. XR Today (2022). Metaverse Meaning – What is this New World Everyone’s Talking About?. https://www.researchgate.net
3. J.P. Morgan (2022). Opportunities in the Metaverse. https://www.researchgate.net
4. Zensar (2023). Immersive Banking: A New Paradigm for Customer Engagement in Financial Services. http://zensar.com
5. Danny Park (2021). South Korea’s KB Bank unveils a metaverse bank testbed. https://forkast.news
6. Danny Park (2021). Major South Korean banks plan virtual branches in the metaverse. https://forkast.news
7. Jess Kar (2022). Commercial Bank International Becomes First UAE Bank to Launch Metaverse Presence. https://www.nftgators.com
8. Jess Kar (2022). UAE banks in Metaverse: JP Morgan’s Onyx Lounge, DBS in Sandbox, Nedbank in Ubuntuland, KEB Hana in Sandbox, HSBC in Sandbox. https://www.nftgators.com
9. Zacks Equity Research (2022). JPMorgan (JPM) Enters Metaverse, Unveils Virtual Onyx Lounge. https://www.nasdaq.com
10. Ayşenur Hıçkıran (2022). DenizBank Press Release: The first bank branch in Metaverse with local partnership (Atlas Space). https://www.denizbank.com
11. GoArt & Halkbank (2022). The First Bank of GoArt Metaverse Opening for Halkbank!. https://medium.com
12. Visa (2023). Consumer Payment Attitudes Survey (Vietnam). https://vneconomy.vn
13. VnExpress (2022). VIB cho phép mở thẻ thực trên môi trường thực tế ảo –https://vnexpress.net
14. VnEconomy (2023). Người Việt quan tâm rất cao tới ngân hàng ảo, tiền điện tử, NFTs và Metaverse. https://vneconomy.vn
15. Jay Nair (2023). De-risking banking in the metaverse. https://www.retailbankerinternational.com
16. Nguyễn L.T. et al. (2023). Metaverse Banking Service: Are We Ready to Adopt? Nghiên cứu công bố trên https://onlinelibrary.wiley.com
17. Emerald Insight (2023). Metaverse Adoption Among Banking Users: Developing Nation’s Perspective. https://www.sciencedirect.com
18. Deloitte (2023). The Metaverse in Asia – Strategies for economic impact. Deloitte (trích dẫn về Việt Nam). https://doanhnhansaigon.vn
19. Báo điện tử Chính phủ (2025). https://baochinhphu.vn/hanh-lang-phap-ly-vung-chac-la-nen-tang-thuc-day-kinh-te-so-ben-vung-102250322084936325.htm
20. Chiến lược Chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến 2025 định hướng 2030 (Trích nội dung định hướng nghiên cứu Fintech mới, bao gồm blockchain, AI, VR trong ngân hàng). https://sbv.gov.vn
21. Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam. Trình khung pháp lý về tài sản số, tiền kỹ thuật số trong tháng 3/2025. https://lsvn.vn
22. Một số tài liệu tham khảo khác.
Đại Hùng
