Yêu cầu và thách thức trong công tác phòng, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố của Việt Nam

Trong bối cảnh hoạt động rửa tiền, tài trợ khủng bố có nhiều diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ và đe dọa làm mất ổn định hệ thống tài chính, an ninh, chính trị, xã hội và cản trở sự thịnh vượng của tất cả các quốc gia, vùng lãnh thổ, công tác phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố (PCRT/TTKB) ngày càng nhận được sự quan tâm mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế.

Một trong những phương pháp hiệu quả được các tổ chức quốc tế sử dụng để thúc đẩy công tác PCRT/TTKB của các quốc gia là thông qua hoạt động đánh giá đa phương đối với cơ chế PCRT/TTKB của các quốc gia thành viên trong việc tuân thủ các khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF)¹, qua đó, xác lập và công bố danh sách công khai các quốc gia có rủi ro cao về rửa tiền, tài trợ khủng bố.
Việc rơi vào các danh sách này đồng nghĩa với việc cộng đồng quốc tế coi các quốc gia đó là quốc gia có rủi ro cao về rửa tiền, tài trợ khủng bố, kêu gọi tiến hành cảnh báo đến tất cả các tổ chức tài chính phải quan tâm “đặc biệt” đến các mối quan hệ kinh doanh và giao dịch với cá nhân, tổ chức tại quốc gia này, thậm chí có thể áp dụng các biện pháp trừng phạt “cứng rắn”. Theo đó, danh tiếng và hoạt động kinh tế quốc tế của quốc gia cũng sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề.

Với tư cách là thành viên của Nhóm châu Á - Thái Bình Dương về phòng, chống rửa tiền (APG), năm 2019, Việt Nam đã trải qua đợt đánh giá đa phương lần 2 của APG đối với cơ chế PCRT/TTKB của Việt Nam (đánh giá lần đầu vào tháng 11/2018). Theo kế hoạch, trong năm 2020, Việt Nam sẽ phối hợp với đoàn đánh giá của APG để hoàn thiện dự thảo Báo cáo đánh giá đa phương (MER) trước khi trình Hội nghị thường niên của APG thông qua vào tháng 7/2020. Tuy nhiên, do đại dịch Covid-19 bùng phát trên toàn thế giới nên hoạt động đánh giá đa phương của Việt Nam đã bị tạm hoãn ngay trước thời điểm diễn ra cuộc họp trực tiếp giữa Việt Nam và đoàn đánh giá APG (tháng 4/2020) và Báo cáo đánh giá của Việt Nam dự kiến sẽ thông qua vào năm 2021.

Đánh giá đa phương năm 2019 là cơ hội để Việt Nam, một mặt nhìn lại những nỗ lực, thành quả đã đạt được trong công tác PCRT/TTKB thời gian qua; mặt khác, nhận ra những thiếu hụt, thách thức mà mình đang đối mặt trong công tác này.

1. Những thách thức và nỗ lực của Việt Nam trong công tác PCRT/TTKB thời gian qua

Thời gian qua, công tác PCRT/TTKB của Việt Nam đã bộc lộ những thiếu hụt, hạn chế nhất định, đầu tiên là khung khổ pháp lý chưa đầy đủ. Với sự phát triển nhanh trong lĩnh vực kinh tế và công nghệ dẫn đến nhiều hoạt động nghiệp vụ mới, tiềm ẩn rủi ro về rửa tiền và tài trợ khủng bố chưa có các quy định điều chỉnh phù hợp. Đặc biệt, do những yêu cầu quốc tế, các chuẩn mực quốc tế về PCRT/TTKB được sửa đổi, bổ sung mới ngày càng khắt khe nên các quy định của pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực này đã bộc lộ những thiếu sót, chưa đáp ứng được các chuẩn mực quốc tế; mặt khác, hiệu quả triển khai trong thực tế công tác PCRT/TTKB của Việt Nam còn hạn chế và chưa đồng bộ do việc thực hiện các biện pháp PCRT/TTKB tại các đối tượng báo cáo ở các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau chưa thực sự đồng đều, hiệu quả. Thêm vào đó, bộ máy làm công tác PCRT/TTKB không chỉ ở Ngân hàng Nhà nước (NHNN) mà còn ở tất cả các bộ, ngành đang trong giai đoạn hoàn thiện, kiện toàn, tăng cường năng lực nên chưa tạo ra một cơ chế triển khai đồng bộ và bước chuyển mạnh mẽ trong công tác này tại Việt Nam.

Để khắc phục các thiếu hụt, hạn chế, NHNN, với vai trò là cơ quan đầu mối trong công tác PCRT đã tham mưu cho Chính phủ ban hành, tổ chức triển khai các Kế hoạch hành động quốc gia về PCRT/TTKB gồm: Kế hoạch hành động quốc gia PCRT/TTKB giai đoạn 2015 - 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số 2112/QĐ-TTg ngày 25/11/2014) và Kế hoạch hành động giải quyết những rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố giai đoạn 2019 - 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số 474/QĐ-TTg ngày 30/4/2019). Các Kế hoạch hành động quốc gia này đã được tổ chức triển khai không chỉ thể hiện ý chí quyết tâm, cam kết của Đảng, Quốc hội và Chính phủ Việt Nam trong công tác phòng, chống rửa tiền nói riêng và phòng, chống tội phạm nói chung mà còn góp phần quan trọng trong định hướng và triển khai công tác PCRT/TTKB tại Việt Nam.

Đứng trước hoạt động đánh giá đa phương của APG, năm 2019 và năm 2020, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, NHNN đã phối hợp với các bộ, ngành có liên quan nỗ lực triển khai nhiều hoạt động mạnh mẽ trong công tác PCRT/TTKB, khẩn trương hoàn thành các nhiệm vụ trong các Kế hoạch hành động quốc gia và đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận cả về khung khổ pháp lý và cơ chế triển khai thực hiện.

Bên cạnh việc xây dựng các Báo cáo đánh giá tuân thủ kỹ thuật (TC), Báo cáo đánh giá tính hiệu quả (IO), thực hiện đón và làm việc với Đoàn đánh giá tại chỗ theo quy trình đánh giá đa phương của APG, các bộ, ngành của Việt Nam đã có rất nhiều nỗ lực cải thiện khung khổ pháp lý và cải thiện việc tổ chức triển khai các quy định về PCRT/TTKB. Điển hình như việc xây dựng Nghị định số 87/2019/NĐ-CP của Chính phủ ngày 14/11/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 116/2013/NĐ-CP ngày 31/12/2013 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền; Nghị định số 88/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng (thay thế Nghị định số 96/2014/NĐ-CP ngày 17/10/2014); Thông tư số 20/2019/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 35/2013/TT-NHNN ngày 31/12/2013 hướng dẫn thực hiện một số quy định về phòng, chống rửa tiền; Nghị định số 81/2019/NĐ-CP ngày 11/11/2019 về phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt…

Trong năm 2020, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt Đề án “Nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm rửa tiền và tài trợ khủng bố” (do Bộ Công an là cơ quan đầu mối) với Danh mục triển khai các nhiệm vụ và giải pháp với 06 nhóm nội dung và 52 hành động liên quan đến: Tăng cường sự lãnh đạo của Chính phủ, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, vai trò, trách nhiệm của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương và nhân dân trong phòng ngừa, đấu tranh tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố; hoàn thiện hệ thống pháp lý phục vụ đấu tranh hiệu quả với tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam, đáp ứng các chuẩn mực quốc tế theo khuyến nghị của FATF; nâng cao hiệu quả phòng ngừa xã hội, phòng ngừa nghiệp vụ, đấu tranh, ngăn chặn tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố; tổ chức lực lượng tham gia công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; tăng cường tiềm lực đấu tranh, ngăn chặn tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố; mở rộng hợp tác quốc tế về đấu tranh với tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố.

Các bộ, ngành luôn tích cực triển khai công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng gắn với phòng, chống rửa tiền, công tác thanh tra, giám sát, đào tạo, tuyên truyền; ký kết các quy chế phối hợp giữa các bên có liên quan, thúc đẩy triển khai dự án hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ phòng, chống rửa tiền. Các cơ quan tố tụng tiếp tục đẩy mạnh việc điều tra, truy tố, xét xử tội rửa tiền; tổ chức lực lượng chuyên trách tham gia công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; mở rộng hợp tác quốc tế về đấu tranh với tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

2. Những công việc cần giải quyết trong thời gian tới

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tích đáng ghi nhận, tuy nhiên, kết quả thực hiện các kế hoạch hành động của Việt Nam cũng như kết quả sơ bộ đánh giá đa phương của APG cho thấy, cơ chế PCRT/TTKB của Việt Nam vẫn còn nhiều thiếu hụt và khoảng trống.

Nhận thức được những tác động đến danh tiếng và nền kinh tế cũng như những thiếu hụt trong cơ chế PCRT/TTKB, Chính phủ Việt Nam đã và đang chủ động xây dựng các kế hoạch hành động cũng như triển khai dần các hành động khắc phục thiếu hụt, trong đó ưu tiên các nhiệm vụ trọng tâm cần thực hiện trong thời gian tới, bao gồm:

Một là, hoàn thiện khung pháp lý về PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt để giải quyết các thiếu hụt về tuân thủ kỹ thuật đã được phát hiện trong Báo cáo đánh giá đa phương, trong đó có các nhiệm vụ ưu tiên như: Đề xuất phương án giải quyết thiếu hụt tại Bộ luật Hình sự, Luật Phòng, chống rửa tiền và các văn bản hướng dẫn, Luật Phòng, chống khủng bố và các văn bản hướng dẫn; xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành mới hoặc sửa đổi các chế tài xử phạt vi phạm hành chính về PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí; nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý tạo điều kiện cho việc triển khai hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro về PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí và tăng cường hiệu quả hoạt động của Cục Phòng, chống rửa tiền.

Hai là, thực hiện đồng bộ các giải pháp để cải thiện hiệu quả hoạt động PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí trong tất cả các lĩnh vực, ngành nghề. Theo đó, nghiên cứu xây dựng Kế hoạch quốc gia về PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí giai đoạn 2021 - 2025; cập nhật, đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền, tài trợ khủng bố giai đoạn 2018 - 2022; nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của Cục Phòng, chống rửa tiền để đảm bảo triển khai được vai trò cốt lõi của một đơn vị tình báo tài chính theo chuẩn mực quốc tế cũng như vai trò trung tâm trong công tác PCRT/TTKB ở Việt Nam; xây dựng khung pháp lý, hoàn thiện công cụ và thực hiện thanh tra trên cơ sở rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố trong các lĩnh vực quản lý; xây dựng các chính sách, quy trình, hướng dẫn và tổ chức điều tra theo hướng tập trung vào các điều tra rửa tiền đối với nhóm tội phạm nguồn có mức rủi ro cao; tăng cường nguồn lực tập trung điều tra, truy tố, xét xử rửa tiền hướng đến cải thiện hoạt động thu hồi tài sản.

Có thể nói, khung pháp lý hoàn thiện là cơ sở quan trọng cho việc thực thi PCRT/TTKB có hiệu quả trong thực tiễn, do đó, không đợi đến khi Báo cáo đánh giá đa phương của Việt Nam được thông qua mà các bộ, ngành cần sớm chủ động bắt tay vào xây dựng để sớm ban hành các văn bản nhằm giải quyết thiếu hụt trong khung khổ pháp lý. Song song với đó, việc thực hiện các hành động cải thiện tính hiệu quả của các bộ, ngành ở Việt Nam cũng cần phải đảm bảo triển khai thường xuyên, liên tục và có sự cải thiện hiệu quả qua các năm. Điều này đòi hỏi các bộ, ngành cần nỗ lực để triển khai các hành động cải thiện tính hiệu quả thực sự. Như vậy, bên cạnh những kết quả đạt được và chuyển biến tích cực, những thách thức trong công tác PCRT/TTKB là rất lớn, cần có sự chung tay, phối hợp của nhiều bộ, ngành, đơn vị cũng như các tổ chức có liên quan. Với sự quyết tâm của Chính phủ và các bộ, ngành, hy vọng công tác PCRT/TTKB của Việt Nam sẽ tiếp tục có những sự chuyển mình tích cực và tạo ra những bước đột phá trong thời gian tới.

¹ FATF là một cơ quan liên chính phủ được thành lập vào năm 1989 bởi Bộ trưởng các quốc gia thành viên. Chức năng của FATF là đưa ra các chuẩn mực và thúc đẩy việc thực thi có hiệu quả các biện pháp pháp lý, quản lý và hoạt động nhằm chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí và những hiểm họa có liên quan khác nhằm đe dọa sự thống nhất của hệ thống tài chính quốc tế. Trong sự phối hợp với những đối tác quốc tế khác, FATF cũng làm việc nhằm xác định các mức độ rủi ro ở mức độ quốc gia với mục đích bảo vệ hệ thống tài chính quốc tế khỏi bị lạm dụng. Các khuyến nghị của FATF được cộng đồng quốc tế thừa nhận là các chuẩn mực, biện pháp thiết yếu mà các quốc gia cần thực hiện thông qua các biện pháp phù hợp với tình hình cụ thể của từng quốc gia để triển khai có hiệu quả công tác PCRT/TTKB, tài trợ phổ biến vũ khí.


ThS. Phạm Tiên Phong

Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền Cơ quan TTGSNH, NHNN

Tạp chí Ngân hàng số 3+4/2021