Thông điệp sau làn sóng tăng thuế đối ứng của Mỹ

Thuế quan đối ứng của Mỹ và những hệ lụy

Chiều 02/4/2025 theo giờ địa phương, Tổng thống Hoa Kỳ Donald J. Trump đã công bố chính sách mới, theo đó áp thuế cơ bản 10% đối với tất cả hàng hóa của các nước từ ngày 5/4/2025 và áp các mức thuế đối ứng khác nhau với từng đối tác thương mại kể từ ngày 9/4/2025 (đều theo giờ Mỹ), trừ một số nước đang chịu thuế nhập khẩu cao vào Mỹ và trừ mặt hàng thép, nhôm, đồng, vàng đã chịu thuế theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại. Cơ quan Hải quan và Bảo vệ biên phòng Mỹ (CBP) sẽ đưa ra hướng dẫn về cách đánh thuế đối với hàng hóa có nguồn gốc xuất xứ Mỹ (căn cứ hàm lượng hàng hóa Mỹ trong hàng hóa nhập khẩu ít nhất là 20%).

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Khu vực châu Á sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề, với mức thuế: Campuchia 49%, Lào 48%, Việt Nam 46%, Myanmar 45%, Thái Lan 37%, Trung Quốc 34%, Indonesia 32%, Đài Loan 32%, Ấn Độ 27%, Hàn Quốc 26%, Brunei, Nhật Bản và Malaysia đều là 24%, và Philippines 18%, Singapore 10%. Lesotho ở châu Phi chịu mức cao nhất tới 50%. Riêng Trung Quốc sẽ chịu mức thuế lên tới 54% vì Mỹ đã tăng thêm 20% trước đó.

Triều Tiên, Cu Ba, Nga và Belarus không có trong danh sách áp thuế vì các lệnh trừng phạt của Mỹ đã "ngăn cản mọi hoạt động thương mại có ý nghĩa" giữa Mỹ và các quốc gia này; Canada và Mexico cũng không có tên trong danh sách nhưng vì mức thuế hiện hành đối với họ đã quá cao (25%).

Chính quyền Mỹ cho biết, khi xác định mức thuế quan đối ứng cho mỗi quốc gia, họ không chỉ xem xét thuế nhập khẩu mà còn các hoạt động khác mà họ cho là không công bằng, bao gồm thuế giá trị gia tăng, trợ cấp của chính phủ, chiến lược thao túng tiền tệ, chuyển nhượng công nghệ và các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ.

Tuy nhiên, theo phân tích của BBC Verify - dịch vụ kiểm tra thông tin chuyên dụng của BBC, công thức tính thuế nhập khẩu của Mỹ không được thiết lập dựa trên các tiêu chí truyền thống (như: các nước sẽ áp dụng mức thuế tương đương đối với nhau, có tính đến cả các rào cản phi thuế quan như tiêu chuẩn kỹ thuật và quy định nhập khẩu; tình hình cạnh tranh giữa các ngành hàng), mà được tính bằng công thức đơn giản: Lấy mức thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ với quốc gia đó chia cho tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu từ quốc gia đó vào Mỹ và chia tiếp kết quả cho 2, rồi làm tròn lên. Ngoài ra, Mỹ cũng áp thuế nhập khẩu 10% chung cho tất cả các mặt hàng từ các nước, ngay cả khi không có thặng dư thương mại với Mỹ.

Cách tính này của Mỹ dù đang gây bất ngờ và nhiều tranh cãi trong giới chuyên gia kinh tế - tài chính, song về bản chất, đó là cách tính khá lợi hại, kiểu “một mũi tên trúng bốn đích”:

Thứ nhất, tập trung vào việc xóa bỏ thâm hụt thương mại song phương của Mỹ với từng quốc gia riêng lẻ, do nước nào có thặng dư cao với Mỹ thì phải tự cân bằng để hưởng thuế suất thấp hơn. Năm 2024, Mỹ nhập siêu 1,21 nghìn tỉ USD hàng hóa và tổng thâm hụt thương mại hàng năm của Mỹ đối với toàn bộ hàng hóa và dịch vụ là 918,4 tỉ USD. Mỹ nhập siêu với Trung Quốc 295,4 tỉ USD, Liên minh châu Âu 235,6 tỉ USD, Mexico 171,8 tỉ USD và Ireland 86,7 tỉ USD.

Thứ hai, tạo áp lực buộc đối tác có thặng dư cao với Mỹ phải hạ thuế nhập khẩu và tăng nhập khẩu đối với hàng xuất khẩu từ Mỹ để cân bằng thương mại, mà không cần tranh cãi và xét đến mức thuế nhập khẩu mà các nước đang áp lên hàng hóa xuất khẩu Mỹ.

Thứ ba, tăng cường bảo hộ sản xuất trong nước và buộc chuỗi cung ứng chuyển sản xuất về Mỹ khi bị yêu cầu hàng nhập khẩu Mỹ phải có tỉ lệ tối thiểu xuất xứ Mỹ mà không tính đến các yếu tố khác ảnh hưởng đến thương mại, như chi phí sản xuất và điều kiện tự nhiên thuận lợi. Việc bỏ qua các lợi thế so sánh kinh tế truyền thống này khiến các hoạt động chuỗi cung ứng quốc tế dàn trải ra các nước trên thế giới sẽ mất ý nghĩa, đồng nghĩa với việc đưa sản xuất và việc làm quay lại nước Mỹ.

Thứ tư, tạo dư địa, “gợi mở và áp lực” đàm phán thiết lập “thuế quan đối xứng giảm giá”, để các đối tác có thặng dư thương mại cao phải tiếp tục đàm phán riêng lẻ có lợi cho Mỹ.

Đông đảo giới quan sát chính trị và chuyên gia kinh tế quốc tế nhấn mạnh, thông điệp từ chính sách thuế mới của Mỹ là sự hội tụ tập trung các yếu tố chính trị và bảo hộ kinh tế, biểu hiện điển hình về “nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Trong khi các ý kiến ủng hộ cho rằng, quyết định thuế quan mới này là hành động chính sách thương mại và kinh tế vĩ đại nhất trong lịch sử nước Mỹ, góp phần tái công nghiệp hóa rộng rãi và tạo việc làm cho tầng lớp lao động tại Mỹ…, thì không ít ý kiến phản đối và cảnh báo rằng, bên cạnh các tác động kỳ vọng nêu trên, nước Mỹ có thể đối diện với những hệ lụy đáng quan ngại, thậm chí đau đớn, như bị lên án và tẩy chay, thậm chí bị đáp trả và gia tăng cuộc chiến thuế quan thương mại, căng thẳng đối ngoại cả với các đối thủ lớn nhất và đối tác thân cậy nhất; sự gia tăng chi phí hàng nhập khẩu và áp lực lạm phát trở lại gây thiệt hại cho người tiêu dùng nội địa và làm suy giảm tổng cầu xã hội, kéo theo suy giảm kinh tế Mỹ và cả kinh tế thế giới.

Thực tế đã, đang và sẽ còn cho thấy, không chỉ nhiều công ty Mỹ phụ thuộc vào nguyên liệu và linh kiện nhập khẩu, mà người tiêu dùng Mỹ cũng có xu hướng chuộng mua hàng nhập khẩu, vì giá cả cạnh tranh hơn hoặc do sản phẩm có chất lượng cao hơn. Ngoài ra, đồng USD mạnh còn khiến hàng hóa Mỹ trở nên đắt đỏ hơn trên thị trường quốc tế, làm giảm xuất khẩu trong khi gia tăng nhập khẩu.

Thuế quan đối ứng là một chiến thuật phổ biến trong các tranh chấp thương mại song phương. Tuy nhiên, việc áp dụng đồng thời với phạm vi rộng lớn và tác động đến nhiều khu vực khác nhau trên toàn cầu đã tạo sốc cho nhiều bên liên quan.

Phản ứng của các quốc gia

Trung Quốc đã "kiên quyết phản đối" chính sách thuế quan mới của Mỹ và tuyên bố sẽ áp dụng các biện pháp ứng phó để bảo vệ quyền lợi của mình, bao gồm khả năng tăng thuế đối với hàng hóa Mỹ hoặc thực hiện các quy định kiểm soát nhập khẩu nghiêm ngặt hơn. Về phía Nhật Bản, với sự lo ngại về tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư, coi chính sách thuế mới của Mỹ là "điều đáng tiếc". Họ cho rằng nó không chỉ gây tổn hại cho các công ty Nhật Bản muốn đầu tư vào thị trường Mỹ mà còn có thể làm tổn hại nền kinh tế của chính quốc gia này. Nhật Bản cũng sẽ tiếp tục yêu cầu Mỹ miễn trừ thuế đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Nhật Bản và bày tỏ lo ngại về việc Mỹ có thể không tuân thủ các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Mặc dù chỉ bị Mỹ (đối tác thương mại lớn nhất nhập hoa, cà phê và dầu khí) áp mức thuế đối ứng 10%, tương tự như một số các quốc gia khác như Brazil và Argentina, song Colombia vẫn coi chính sách thuế mới của Mỹ là "một sai lầm lớn" và cho rằng, cách hiểu của chính phủ Mỹ về việc tăng thuế nhập khẩu hàng hóa sẽ giúp tăng sản lượng trong nước, tăng giá trị kinh tế và tạo thêm việc làm tại “xứ cờ hoa” là chưa chính xác. Thủ tướng Italy thì cho rằng, việc Mỹ công bố các mức thuế quan đối với EU là biện pháp sai lầm và không phù hợp với bất kỳ bên nào. Mặc dù sẽ không áp thuế trả đũa đối với Mỹ, song Thủ tướng Australia cũng khẳng định, chính sách thuế quan thương mại của Tổng thống Mỹ là “hoàn toàn không có cơ sở”…

Ấn Độ thì đang xem xét tác động lên các ngành nội địa, đồng thời cân nhắc đàm phán với Mỹ để giảm bớt tác động tiêu cực. Hàn Quốc cũng nhanh chóng thiết lập các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp và bắt đầu đàm phán với Mỹ nhằm tìm kiếm một giải pháp có lợi hơn.

Các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Thái Lan và Indonesia, cũng đang đánh giá tác động đối với ngành xuất khẩu. Một số nước có thể điều chỉnh chính sách tiền tệ hoặc hỗ trợ tài chính cho các ngành bị ảnh hưởng nhằm giảm tác động tiêu cực… Thủ tướng Thái Lan tuyên bố rằng, quốc gia này đã có "kế hoạch mạnh mẽ" và sẽ thực hiện các bước đi phù hợp kể cả đàm phán với Mỹ để giảm thuế.

Mexico và Canada không bị đưa vào đợt tăng thuế lần này. Tuy nhiên, trước đó, mức thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu đã được công bố và Canada đã áp thuế để đáp trả việc Mỹ tăng thuế lên 25%. Liên minh châu Âu cũng đã áp thuế với 26 tỉ euro (28 tỉ đô la) với hàng hóa của Mỹ.

Ông Olu Sonola, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu kinh tế Mỹ tại tổ chức xếp hạng Fitch Ratings cho biết: Theo chính sách toàn cầu mới mà Tổng thống Trump áp dụng, mức thuế quan của Mỹ đối với tất cả hàng nhập khẩu đã tăng lên 22%, từ mức 2,5% năm 2024. Đây là một bước ngoặt, không chỉ đối với nền kinh tế Mỹ mà còn đối với nền kinh tế toàn cầu. Nhiều quốc gia có khả năng sẽ rơi vào suy thoái.

Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde đã phát biểu tại một sự kiện ở Ireland ngày 02/4/2025, rằng: Châu Âu cần phải hành động ngay bây giờ và đẩy nhanh nỗ lực cải cách kinh tế để cạnh tranh trong thế giới đảo ngược... Ngày nay, chúng ta phải đối mặt với việc đóng cửa, phân mảnh và bất ổn.

Dự báo, trong những tháng tới, giá cả sẽ tăng, từ đó nhu cầu sẽ giảm, khi giá của hàng nghìn mặt hàng được người tiêu dùng và doanh nghiệp trên khắp thế giới mua sẽ có mức giá mới. Nếu chiến tranh thương mại mở rộng, điều đó sẽ có tác động lớn hơn nữa lên các nước phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu. Nếu chính sách tăng thuế đẩy Mỹ vào suy thoái, điều đó sẽ gây áp lực nặng nề lên các nước đang phát triển. Giáo sư kinh tế và khoa học chính trị tại Đại học California - Barry Eichengreen đã nhận định: Những gì xảy ra ở Mỹ không chỉ giới hạn ở Mỹ mà phần còn lại của thế giới cũng chắc chắn bị ảnh hưởng.

Tổng Giám đốc IMF nhấn mạnh rằng tổ chức này sẽ sớm điều chỉnh dự báo tăng trưởng toàn cầu cho năm 2025. Tác động đối với nền kinh tế của mỗi quốc gia sẽ rất khác nhau, do phạm vi thuế quan dao động từ 10% đến 49%.

Việt Nam chủ động, sẵn sàng đàm phán thuế với Mỹ theo chiều hướng cả hai cùng có lợi

Sau khi chính sách thuế mới của Mỹ được công bố, trong ngày 3/4/2025, giá cổ phiếu tương lai của Mỹ giảm tới 3%; cổ phiếu Apple đã giảm tới 7,9%; cổ phiếu của Amazon giảm 6% và cổ phiếu Tesla giảm 8% trong giao dịch ngoài giờ; giá dầu giảm hơn 2 USD/thùng và bitcoin giảm 4,4%.

Ngày 3/4/2025, thị trường chứng khoán châu Á đồng loạt giảm mạnh trong phiên giao dịch. Tình trạng bán tháo diễn ra trên diện rộng, khiến các chỉ số chính của thị trường chứng khoán ở khu vực châu Á lao dốc. Tại Nhật Bản, chỉ số Nikkei 225 giảm 2,8% và thị trường Tokyo dẫn đầu mức lỗ ở châu Á; tại Hàn Quốc chỉ số Kospi giảm phiên thứ hai liên tiếp, tương đương 0,76%; Tại Trung Quốc, chỉ số Shanghai Composite của thị trường Thượng Hải giảm nhẹ 0,2% và chỉ số Hang Seng của Hồng Kông (Trung Quốc) mất 1,6%; tại Việt Nam, chốt phiên 3/4, chỉ số VN-Index giảm 6,68% và chỉ số HNX-Index giảm 7,22%...

Mỹ hiện đang là đối tác thương mại lớn thứ hai, thị trường xuất siêu số một và là một trong những thị trường xuất khẩu quan trọng nhất, một trong những đối tác đầu tư hàng đầu của Việt Nam và đang dần trở thành nguồn cung về các sản phẩm máy móc, thiết bị, khoa học công nghệ, năng lượng, tạo động lực mạnh cho phát triển kinh tế của Việt Nam. Kim ngạch thương mại song phương Việt Nam - Mỹ năm 2024 đạt gần 150 tỉ USD, tăng 20,5% so với cùng kỳ năm trước và thặng dư thương mại 123,5 tỉ USD.

Chính sách thuế của Mỹ dự báo sẽ ảnh hưởng lớn đến 5 nhóm ngành chính đang chiếm 64,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ năm 2024, bao gồm: (i) Điện tử (các mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; điện thoại các loại và linh kiện; máy ảnh, máy quay phim và linh kiện) chiếm 28,6% tổng kim ngạch xuất khẩu của sang Mỹ; (ii) Dệt may, da giầy chiếm 21,9%; (iii) Gỗ và sản phẩm từ gỗ chiếm 7,6%; (iv) Nông - thủy - hải sản chiếm 3,5%; (v) Thép và nhôm chiếm 2,7%. Cụ thể, máy tính - linh kiện (23,2 tỉ USD), máy móc - thiết bị (22 tỉ USD) và dệt may (16,2 tỉ USD); điện thoại, gỗ, giày dép cũng đóng góp lớn với kim ngạch từ 8,3 - 9,8 tỉ USD; xuất khẩu hạt điều đạt 1,15 tỉ USD, xuất khẩu thủy sản 1,83 tỉ USD và cà phê 323 triệu USD. Dự báo, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Mỹ năm 2025 có thể đạt hơn 2 tỉ USD, tăng 10 - 12% so với năm trước. Với mức thuế 46%, hàng thủy sản Việt Nam vào Mỹ có thể phải chịu thêm số tiền là 0,92 tỉ USD trong năm 2025.

Việc Việt Nam đối mặt với mức thuế đối ứng lên tới 46% đối với 90% tổng giá trị hàng xuất khẩu sang Mỹ đang tạo ra sức ép lớn và gây lo ngại cho cộng đồng xuất khẩu trong nước, đặc biệt là các ngành chủ lực như điện tử, dệt may – da giày, đồ gỗ và nội thất, thủy sản. Điều này có thể dẫn đến sự giảm lợi nhuận, thu hẹp đơn hàng và thị phần xuất khẩu, cũng như sự gián đoạn chuỗi cung ứng và tăng tồn kho, khi các đối tác Mỹ có thể tìm nguồn cung thay thế từ các nước không bị áp thuế cao. Mức thuế cao này còn có thể khiến các doanh nghiệp FDI, đặc biệt là từ Mỹ, Trung Quốc và Hàn Quốc, phải xem xét lại chiến lược đầu tư tại Việt Nam…

Theo dự báo của Bloomberg, chính sách thuế mới của Mỹ có thể kéo giảm GDP của Việt Nam đến 8,9% vào năm 2030, tức giảm khoảng 1,5 - 2% một năm. Nếu trước đó GDP dự kiến tăng trưởng 7-8% vào năm 2025, thì giờ đây mức tăng trưởng có thể chỉ còn 5-6,5%, hoặc thậm chí thấp hơn.

Ngoài ra, việc giảm xuất khẩu sang Mỹ có thể gây áp lực về giảm xuất siêu, giảm nguồn thu ngoại tệ xuất khẩu và gia tăng áp lực lên tỉ giá, việc làm, thu nhập và an sinh xã hội trong thời gian tới… Điều này phụ thuộc vào khả năng đàm phán, kích thích tiêu dùng nội địa và đầu tư công, cùng khả năng phản ứng chính sách và phản ứng thị trường linh hoạt và hiệu quả của Chính phủ và doanh nghiệp.

Ngay sau khi Mỹ công bố chính sách thuế mới, Thường trực Chính phủ đã họp với các bộ, ban ngành để đánh giá tình hình và thảo luận tìm ra giải pháp trước mắt. Thủ tướng Chính phủ yêu cầu thành lập ngay tổ phản ứng nhanh để lắng nghe các ý kiến từ các doanh nghiệp xuất khẩu, chủ động ứng phó để giảm thiểu tác động và thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng bền vững, đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh nội địa hóa và mở rộng chuỗi cung ứng toàn cầu, kiên định mục tiêu tăng trưởng GDP từ 8% trở lên vào năm 2025.

Đặc biệt, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã có công hàm đề nghị phía Mỹ tạm hoãn quyết định áp thuế để dành thời gian trao đổi, tìm giải pháp hợp lý cho cả hai bên. Bộ Công Thương đang thu xếp một cuộc điện đàm giữa hai bộ trưởng hai nước, cũng như ở cấp kỹ thuật với các đồng nghiệp tại Cơ quan đại diện thương mại Hoa Kỳ (USTR) trong thời gian sớm nhất.

Trước mắt, cùng với việc tiếp tục tạo ra cơ chế ưu đãi hơn nữa cho các doanh nghiệp Việt Nam tăng nội lực và năng lực cạnh tranh, Chính phủ cần chủ động thúc đẩy đàm phán song phương với chính quyền Mỹ đối với mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam; sớm giảm thuế các mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ, tương ứng với mức thuế hàng Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ và thúc đẩy tăng nhập khẩu từ Mỹ (mức thuế quan trung bình Việt Nam áp dụng với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ hiện là 9,5% trong khi Mỹ chỉ áp dụng với Việt Nam là 3,3%) để sớm cải thiện cán cân thương mại, do đó, tạo động lực cải thiện giảm thuế đối ứng với Hoa Kỳ. Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 73/2025/NĐ-CP ngày 31/3/2025 sửa đổi, bổ sung mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi của một số mặt hàng, trong đó đưa thuế nhập khẩu tất cả các sản phẩm gỗ từ Mỹ về bằng 0%, được kỳ vọng sẽ góp phần giúp cho quan hệ thương mại Việt Nam - Mỹ phát triển bền vững và ngành gỗ tránh bị áp thuế hơn.

Đồng thời, trong bối cảnh phức tạp đan xen các xu hướng thương mại tự do hóa, bảo hộ và gia tăng rào cản kỹ thuật, rào cản thương mại của các thị trường lớn, cộng đồng doanh nghiệp cần bình tĩnh, chủ động nắm tình hình, đánh giá tác động và xây dựng kịch bản ứng phó linh hoạt; sớm làm quen và chuyển từ trạng thái "thuế nhập khẩu nguyên liệu cao" sang "thuế nhập khẩu thành phẩm cao"; vừa tăng cường năng lực phòng vệ thương mại, vừa chuyển đổi mạnh sang sản xuất FOB (chủ động nguyên liệu, hoàn thiện sản phẩm) để các khách hàng cùng chia sẻ về thuế, đẩy mạnh việc khai thác các thị trường tiềm năng thông qua FTA và đa dạng hóa thị trường để tăng cường xuất khẩu.

Tài liệu tham khảo:

1. https://vnbusiness.vn/the-gioi/thue-quan-cua-tong-thong-donald-trump-duoc-tinh-toan-nhu-the-nao-1105923.html

2. https://baotintuc.vn/phan-tichnhan-dinh/chinh-sach-thue-quan-doi-xung-cua-tong-thong-trump-tac-dong-ra-sao-toi-chau-a-20250403170136695.htm

3. https://plo.vn/5-nhom-nganh-chinh-bi-tac-dong-manh-nhat-khi-my-tang-thue-viet-nam-can-lam-gi-post842324.html

4. https://baotintuc.vn/the-gioi/chinh-sach-thue-cua-my-trung-quoc-ra-tuyen-bo-cung-ran-20250403113920582.htm

5. https://www.vietnamplus.vn/my-ap-thue-46-doi-voi-mot-so-hang-hoa-nhap-khau-tu-viet-nam-post1024443.vnp

6. https://tienphong.vn/trat-tu-thuong-mai-toan-cau-nguy-co-do-vo-bong-ma-suy-thoai-tro-lai-post1730560.tpo

7. https://baochinhphu.vn/chinh-phu-de-nghi-hoa-ky-tam-hoan-ap-thue-de-dam-phan-102250404175911541.htm

8. https://baochinhphu.vn/tong-bi-thu-to-lam-dien-dam-voi-tong-thong-hoa-ky-donald-j-trump-102250404231610635.htm