Vận dụng quan điểm Hồ Chí Minh về tinh giản bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay

Tinh giản bộ máy nhà nước không phải là nội dung mới, mà là vấn đề luôn được nhiều nước trên thế giới quan tâm, thực hiện một cách quyết liệt, nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước; thúc đẩy ý thức, tinh thần, trách nhiệm phục vụ Nhân dân. Ở Việt Nam, vấn đề tinh giản bộ máy nhà nước không phải là vấn đề mới, mà luôn là vấn đề được Đảng, Nhà nước và Nhân dân quan tâm, chăm lo, thực hiện một cách mạnh mẽ, có chiến lược cụ thể.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập ra nhà nước kiểu mới, nhà nước của dân, do dân và vì dân, một nhà nước tiêu biểu luôn đặt lợi ích, quyền lợi, dân chủ nhân dân lên hàng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng chính là người đầu tiên phác thảo, khởi xướng và đặt nền móng cho việc đổi mới và tinh giản bộ máy nhà nước, hướng đến mục tiêu hoạt động ngày càng hiệu lực, hiệu quả, một nhà nước bảo đảm về yếu tố tinh, gọn, mạnh, lấy chất lượng và tinh thần phục vụ Nhân dân lên trên hết, trước hết.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên phác thảo, khởi xướng và đặt nền móng cho việc đổi mới và tinh giản bộ máy nhà nước, hướng đến mục tiêu hiệu lực, hiệu quả lấy chất lượng và tinh thần phục vụ Nhân dân lên trên hết

1. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh giản bộ máy nhà nước

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần bàn về vấn đề tinh giản bộ máy nhà nước, nhằm xây dựng một nhà nước hoạt động ngày càng có hiệu lực, hiệu quả, góp phần giảm đáng kể gánh nặng về chi phí và ngân sách vận hành bộ máy, theo quan điểm “thà ít mà tốt”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, việc tinh giản bộ máy nhà nước luôn đi liền với vấn đề tiết kiệm chi phí, chống lãng phí, chống quan liêu, cửa quyền. Người chỉ rõ: “Nói chung tiết kiệm cái gì? Tiết kiệm sức người như dân công, tiết kiệm tiền, tiết kiệm của. Mọi thứ đều phải tiết kiệm, tăng gia mà không tiết kiệm thì vô ích. Tiết kiệm mà không tăng gia thì lấy gì mà tiết kiệm? Mục đích tiết kiệm không phải là bớt ăn, mà là thêm ăn, làm cho bộ đội no”¹.

Khi bàn về tinh giản bộ máy nhà nước, Người khẳng định: “Riêng cơ quan cung cấp tổ chức còn kềnh càng, thừa người, phải sắp xếp cho gọn gàng, hợp lý, mọi người đều có công việc thiết thực, những người thừa phải đưa đi chỗ thiếu, những người ở lại phải thi đua nâng cao năng suất của mình. Thế là tinh giản, tinh là năng suất lên cao, làm cho mau, cho tốt, giản là vừa phải, không kềnh càng, tránh hình thức”². Những nội dung, quan điểm, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh giản bộ máy nhà nước vẫn còn nguyên về mặt giá trị lý luận và thực tiễn; tiếp tục trở thành nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho Đảng, Nhà nước kế thừa, phát huy, vận dụng và phát triển một cách sáng tạo trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Vị trí, vai trò của việc tinh giản tối đa bộ máy nhà nước

Tinh giản bộ máy nhà nước là một trong những nội dung có vị trí, vai trò to lớn, đúng đắn, sáng tạo, phù hợp và hiệu quả trong xây dựng nhà nước kiểu mới, nhà nước của dân, do dân và vì dân. Việc tinh giản bộ máy nhà nước, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh là vấn đề cần thiết, phải làm mạnh mẽ và triệt để, vì một số lý do sau: (i) Nhằm xây dựng cơ quan nhà nước hoạt động ngày càng có hiệu lực, hiệu quả, mang lại lợi ích cho đất nước; (ii) Tránh được hiện tượng rườm rà, cồng kềnh trong các hoạt động của bộ máy Nhà nước, thực hiện chủ trương nhanh, gọn và tiện lợi; (iii) Góp phần giảm bớt chi phí ngân sách cho Nhà nước và mang lại lợi ích thiết thực cho Nhân dân, tránh phiền hà, sách nhiễu, nhũng nhiễu Nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm, xây dựng bộ máy tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả phải là một nhà nước có ít bộ, ngành, nhưng bù lại hoạt động mang lại hiệu quả cao hơn nhiều bộ. Thực tiễn cho thấy, trong thời kỳ lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người luôn chăm lo, quan tâm đến công tác xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước; làm cho bộ máy hoạt động vừa hiệu quả, vừa nhịp nhàng, vừa tiện lợi.

Ở thời kỳ đầu Chính phủ mới được thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ động xây dựng bộ máy chỉ có vèn vẹn 13 bộ, ngành. Đến thời kỳ Chính phủ Liên hiệp kháng chiến, từ năm 1946, Chính phủ chỉ còn có 10 bộ. Điều này vừa bảo đảm hoạt động nhanh, gọn, lẹ, nhẹ; vừa bảo đảm tính cơ động, linh hoạt trong chiến tranh; giảm nhiều chi phí cho ngân sách nhà nước, đồng thời bảo đảm yếu tố bí mật, nhanh chóng khi triển khai các nhiệm vụ kháng chiến và kiến quốc. Khi được các nhà báo hỏi về sự cần thiết của việc tinh giản các bộ, các cơ quan ngang bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trả lời rất rõ ràng, ngắn gọn: “Vì nước mình nhỏ nên không cần nhiều bộ”³.

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ quan tâm, chăm lo xây dựng các cơ quan tổ chức của Trung ương, mà Người còn thiết lập được bộ máy hành chính ở nhiều địa phương có tổ chức rất gọn nhẹ, nhưng chức năng hoạt động lại hiệu quả, trên cơ sở lấy chất lượng làm cốt; bảo đảm yếu tố thông suốt từ Trung ương đến địa phương, giảm thiếu tối đa các khâu trung gian, tầng, nấc. Người nói rõ: “Ủy ban nhân dân (làng, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trong các địa phương... ủy ban có từ 5 đến 7 người”⁴. Ngay cả như việc thành lập Ban Thanh tra đặc biệt, tiền thân của Ban Thanh tra Chính phủ hiện nay, trong lịch sử cũng chỉ có hai thành viên đảm nhiệm là các đồng chí: Bùi Bằng Đoàn và Cù Huy Cận. Riêng bộ phận giúp việc, phục vụ Chính phủ kháng chiến chống Pháp cũng chỉ có 8 người, những người này được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt tên là: Trường, Kỳ, Kháng, Chiến, Nhất, Định, Thắng, Lợi. Đây chính là một minh chứng sinh động và cụ thể về tinh giản bộ máy nhà nước mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thực hiện trong lịch sử.

Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bộ máy nhà nước phải lấy gọn nhẹ, hiệu lực, hiệu quả và chất lượng hoạt động làm đầu, làm cốt, tránh việc cơ cấu thành nhiều bộ, ngành, lực lượng, sinh ra bộ máy cồng kềnh, hoạt động kém hiệu lực, hiệu quả, gây phiền nhiễu cho Nhân dân và lãng phí tiền của Nhà nước; với chủ trương “thà ít mà tốt”, còn hơn là nhiều, dẫn đến hoạt động nhũng nhiễu, sinh ra đùn đẩy lẫn nhau, cha chung không ai khóc, không cơ quan nào chịu trách nhiệm; hướng đến mục tiêu tinh giản bộ máy nhà nước là bảo đảm bộ máy được vận hành một cách trơn tru, nhịp nhàng theo dây chuyền thống nhất, hiệu quả, không thừa, không thiếu, không yếu một bộ phận nào trong quy trình lãnh đạo, quản lý. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Tất cả mọi người, bất kỳ ở một chức vụ nào, cao hay thấp, to hay nhỏ, tất cả mọi người làm thành một bộ máy. Thiếu một người nào hay có một người không làm tròn nhiệm vụ là hỏng cả”⁵.

Yêu cầu của việc sắp xếp, tinh giản bộ máy nhà nước

Hơn ai hết, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người hiểu rất rõ về tình hình, điều kiện và hoàn cảnh thực tiễn của đất nước sau thời gian dài bị kẻ thù áp bức, đô hộ và chiến tranh tàn phá dẫn đến nền kinh tế lạc hậu, đời sống Nhân dân gặp rất nhiều khó khăn. Việc tiết kiệm tiền của, ngân sách trong vận hành bộ máy nhà nước là yêu cầu cấp thiết, nhằm góp phần giảm tối đa ngân sách cho Nhân dân, phục vụ nhiệm vụ kiến thiết đất nước, xây dựng nước nhà ngày càng văn minh, phát triển. Với quan điểm của Người, chỉ để lại những bộ, cơ quan thực sự cần thiết trong công tác quản lý xã hội, còn lại đều phải tiến hành tinh giản thật gọn nhẹ, tránh cồng kềnh, lãng phí. Người nói rõ, việc tinh giản phải diễn ra trong toàn bộ hệ thống chính trị chứ không chỉ trong các cơ quan hành chính: “Các cơ quan chính quyền và đoàn thể, các cơ quan kinh tế và các ủy ban, cần phải nâng cao năng suất, giảm bớt số người (tinh giản). Hiện nay, các cơ quan của ta người nhiều, việc ít, xài phí lu bù... Lênin đã nhắc đi, nhắc lại hàng chục, hàng trăm lần rằng: Công nhân và nông dân không thể chịu đựng những cơ quan kềnh càng và tốn kém như vậy. Vô luận thế nào cũng phải tìm đủ cách để biên chế các cơ quan lại. Chúng ta phải dùng tinh thần Bônsêvích mà thực hành một chế độ tiết kiệm nghiêm ngặt. Nếu chúng ta không muốn dùng vốn liếng của ta vào những việc linh tinh, thì chúng ta phải thực hành ngay chế độ ấy”⁶.

Như vậy, có thể khẳng định, việc tinh giản bộ máy nhà nước đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra từ rất sớm và tiến hành quyết liệt, không ngừng nghỉ, không nề hà, với tinh thần cương quyết, triệt để, quyết tâm cắt bỏ dư thừa, nhằm xây dựng một nhà nước thật gọn nhẹ. Việc tinh giản bộ máy nhà nước phải luôn gắn liền với tính hiệu lực, hiệu quả và nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan, tổ chức. Người chỉ rõ: “Thực hành chấn chỉnh biên chế, để bớt sự đóng góp cho dân và thêm lực lượng vào công việc tăng gia sản xuất”⁷.

Giải pháp tinh giản bộ máy nhà nước

Với tinh thần muốn tốt thì phải cắt bỏ, muốn phát triển thì phải tinh gọn bộ máy. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn tìm mọi cách để nâng cao tính tích cực, nâng cao hiệu suất, hiệu năng và chất lượng hoạt động của bộ máy nhà nước; gắn liền với nâng cao chất lượng làm việc của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong hệ thống. Người đã cùng với Đảng, Nhà nước đưa ra nhiều giải pháp quan trọng để góp phần tinh giản bộ máy nhà nước cụ thể:

Thứ nhất, thường xuyên đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức về yêu cầu của việc tinh giản bộ máy nhà nước. Phát huy vai trò của cơ quan báo chí, phát thanh đưa tin đầy đủ các hội nghị, nghị quyết, cuộc họp của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chủ trương của Đảng, Nhà nước và yêu cầu thực tiễn của việc tinh giản bộ máy hành chính, tránh lãng phí, phiền hà trong hoạt động lãnh đạo, quản lý, điều hành. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, để có một bộ máy thực sự tinh gọn hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, trước hết đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người lãnh đạo, quản lý của các ban, bộ ngành, những người hưởng lương phải nhận thức sâu sắc, đầy đủ về yêu cầu, sự cần thiết của việc tinh giản biên chế bộ máy. Muốn làm tốt vấn đề này cần phải làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, để nâng cao nhận thức cho các cấp, các ngành, các cơ quan, đoàn thể, nhất là những cơ quan nằm trong diện phải tinh giản biên chế. Người dạy: “Phải nhớ rằng: Dân đã lấy tiền mồ hôi nước mắt để trả lương cho ta trong những thì giờ đó. Ai lười biếng tức là lừa gạt dân”⁸. Thông qua công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức về yêu cầu của việc tinh giản bộ máy nhà nước giúp cho công chúng thấy rõ đúng, sai, phải, trái, tự giác, vui vẻ nhận nhiệm vụ và thi hành một cách tự giác, tự nguyện.

Thứ hai, sắp xếp một bộ máy khoa học, sử dụng nhân lực một cách hiệu quả. Để làm được điều này, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, cần phải phát huy vai trò sức mạnh tổng hợp của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân; của các cơ quan ban, ngành, đoàn thể từ Trung ương đến địa phương. Trong đó, cần phải phát huy tốt vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước; sự tham mưu đóng góp của các ban, bộ, ngành như: Ban Tổ chức Trung ương, Ban Cán sự Đảng, Bộ Nội vụ trong việc sắp xếp, kiện toàn, luân chuyển, điều chuyển các tổ chức, cá nhân có liên quan một cách phù hợp và hiệu quả, dựa trên chuyên môn, ngành đào tạo và sở trường của cá nhân, bảo đảm các hoạt động của Nhà nước và Nhân dân không bị xáo trộn; đồng thời, sau khi tinh giản bộ máy Nhà nước, các hoạt động phải khoa học hơn, hiệu quả, thiết thực hơn. Người chỉ rõ: “Tổ chức phải gọn gàng. Nhiệm vụ của mỗi bộ phận, mỗi người phải quy định rõ ràng. Các cấp và các cán bộ lãnh đạo phải giúp đỡ và đôn đốc thường xuyên, phải kiểm tra chặt chẽ”⁹. Phát huy hiệu quả vai trò của cấp ủy, tổ chức Đảng, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức trong việc sắp xếp, bố trí lực lượng một cách phù hợp, theo phương pháp: “Dụng nhân như dụng mộc”. Thực hiện chủ trương người giỏi lĩnh vực gì thì sắp xếp, luân chuyển lĩnh vực đó, được đào tạo lĩnh vực nào thì sử dụng đúng lĩnh vực đó.

2. Tinh giản bộ máy nhà nước ở nước ta trong giai đoạn hiện nay

Theo quan điểm của Đảng, việc tinh giản biên chế bộ máy không đơn thuần là việc cắt giảm số lượng các đầu mối, mà cần phải cải tiến mạnh mẽ nâng cao chất lượng hoạt động; bảo đảm cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người có chuyên môn giỏi, có trình độ, phẩm chất, năng lực, uy tín, có tinh thần phục vụ Nhân dân, đặc biệt là biết giải quyết hiệu quả các tình huống thực tiễn đặt ra một cách hiệu quả; tránh trường hợp cái gì khó, phức tạp lại đùn đẩy lên trên, hậu quả là công việc không thông suốt, không chạy, gây bức xúc trong dư luận. Để làm được điều này cần phải xây dựng một cơ chế sàng lọc, đánh giá minh bạch, khách quan, khoa học, dân chủ, tâm phục, khẩu phục; khắc phục hiện tượng nề hà, nể nang, e ngại trong đánh giá... phản ánh đúng cơ chế lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa mà Nhân dân đã và đang xây dựng.

Tinh giản bộ máy nhà nước là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, có ý nghĩa sống còn đối với sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, vì mục tiêu phát triển nhanh, bền vững của Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Ngày 17/4/2015, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 39-NQ/TW về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức với mục tiêu đến năm 2021 tinh giản tối thiểu 10% biên chế. Qua đánh giá kết quả thực hiện đã tinh giản được 11,67% biên chế trong giai đoạn này. Đây là một trong những thành quả lớn, tạo tiền đề vững chắc để Ban Chấp hành Trung ương ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả (Nghị quyết số 18). Sau 7 năm thực hiện Nghị quyết số 18 đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, cụ thể:

Các cấp, các ngành đã nâng cao nhận thức và tiến hành tinh giản biên chế mạnh mẽ, cơ cấu lại tổ chức, từng bước nâng cao chất lượng nhân lực; sử dụng hiệu quả đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của nhà nước ở tất cả các lĩnh vực của đời sống, xã hội. Cơ bản đã hoàn thành việc sắp xếp, kiện toàn, thí điểm một số tổ chức và các đầu mối bên trong của từng bộ, ngành, tổng cục theo hướng giảm dần số lượng, giảm đầu mối, giảm các khâu, bước trung gian không cần thiết, giảm số lượng cấp phó; bổ sung kịp thời một số quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong hệ thống chính trị nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong thực thi. Thực hiện thí điểm một số mô hình về tổ chức bộ máy để tinh gọn đầu mối nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước như: Người đứng đầu cũng đồng thời là bí thư cấp ủy, bỏ Hội đồng nhân dân ở một số địa phương; góp phần làm rõ một số vấn đề về lý luận, thực tiễn của việc tinh giản biên chế, cơ cấu tổ chức, tạo sự bứt phá lớn trong thời gian tới.

Những kết quả đạt được của việc tinh giản bộ máy nhà nước thời gian qua là rất lớn, tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra cần phải quan tâm, giải quyết trong thời gian tới, cụ thể:

Một là, tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị ở nước ta vẫn còn cồng kềnh so với các nước trong khu vực và trên thế giới; hoạt động lãnh đạo, quản lý còn trải qua nhiều khâu, nhiều bước, nhiều tầng, nấc, đầu mối gây ra nhiều khó khăn, hệ lụy, dẫn đến tính trạng lãng phí tiền của Nhân dân, gây bức xúc trong dư luận.

Hai là, tính hiệu quả, hiệu lực, hiệu năng của một số hoạt động Nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ được giao, chưa phù hợp với bối cảnh hội nhập quốc tế và sự mong đợi của người dân và doanh nghiệp.

Ba là, vị trí, chức năng, nhiệm vụ công tác của nhiều tổ chức, cá nhân chưa phù hợp với yêu cầu thực tiễn; mối quan hệ công tác giữa nhiều tổ chức chưa thực sự rõ ràng, còn chồng chéo, trùng lặp, thiếu minh bạch.

Bốn là, việc phân định trách nhiệm, phân cấp, phân quyền chưa hợp lý, thậm chí có chỗ còn bao biện làm thay việc của cơ quan khác, dẫn đến hiện tượng đùn đẩy.

Năm là, việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước còn thiếu đồng bộ, thiếu tính tổng thể, còn có tư duy ngắn hạn; nhất là chưa gắn với việc tinh giản biên chế, cơ cấu lại và chưa gắn với nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức hiện nay.

Ở Việt Nam, hiện nay, số lượng đơn vị hành chính đang vượt xa nhiều so với quy mô lãnh thổ, với tổng diện tích 331.690 km², nhưng có tới 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Nếu so sánh giữa Mỹ và Trung Quốc, hai quốc gia có diện tích lớn thứ ba và thứ tư thế giới nhưng số đơn vị hành chính của những quốc gia này cũng chỉ có 50 bang, hoặc 34 tỉnh, thành phố tự trị. Điều này đồng nghĩa với việc một chủ tịch tỉnh ở Việt Nam quản lý một địa bàn chỉ bằng 4% so với một thống đốc bang ở Mỹ, hoặc một chủ tịch tỉnh ở Trung Quốc. Tính từ sau năm 1975 đến nay, Việt Nam đã trải qua hai lần sáp nhập và phân tách địa giới hành chính; tuy nhiên gánh nặng cho chi thường xuyên của bộ máy hành chính còn khá công kềnh, có tinh giản nhưng không đáng kể. Hiện nay, số lượng bộ, ngành ở Trung ương vẫn còn lớn, cả nước có tới 30 cơ quan bộ và ngang bộ. Trong khi đó, Nhật Bản là quốc gia có dân số đông hơn Việt Nam cũng chỉ có 11 bộ; hay quốc gia nhỏ gọn hơn là Singapore cũng chỉ có 15 bộ.

Với số lượng bộ, ngành ở Trung ương phình to, kéo theo cấp sở ở các tỉnh, phòng, ban ở cấp huyện, tạo ra bộ máy cồng kềnh, gây ra tình trạng lãng phí tiền của Nhà nước và Nhân dân, nguy hiểm hơn là kìm hãm sự phát triển của đất nước, ảnh hưởng đến tinh thần, thái độ và trách nhiệm phục vụ Nhân dân. Điều này cũng dẫn đến tình trạng lãng phí, thất thoát, tạo cơ chế xin cho, chi phí vận hành bộ máy rất lớn.

Theo thống kê, hiện tỉ lệ hưởng lương công chức, viên chức trên 1.000 dân ở Việt Nam cũng cao hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực và thế giới. Cụ thể, Việt Nam hiện nay có tới 43 người hưởng lương/1000 dân, chưa bao gồm lực lượng vũ trang (Quân đội và Công an), trong khi đó ở các quốc gia khác tính cả lực lượng vũ trang vẫn thấp hơn rất nhiều so với Việt Nam. Đơn cử như Philippines chỉ có 13 người hưởng lương/1000 dân, Ấn Độ chỉ có 16 người hưởng lương/1000 dân và Indonesia là 17 người hưởng lương/1000 dân. Thực trạng này cho thấy, tỉ lệ hưởng lương ở Việt Nam cao hơn gấp 3 lần so với các nước trong khu vực và trên thế giới.

Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, hiện nay, ngân sách Nhà nước đã phải dành khoảng 70% để chi trả lương, chi thường xuyên, còn lại chỉ dành khoảng 30% để lo cho quốc phòng, an ninh và đầu tư lại cho phát triển, sản xuất, xóa đói giảm nghèo thì không phù hợp. Do đó cần phải đổi mới, cơ cấu lại bộ máy, theo hướng tinh giản những ban, bộ, ngành không cần thiết hoặc tiến hành sáp nhập, để xây dựng một bộ máy Nhà nước hoạt động hiệu quả hơn.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng quan điểm Hồ Chí Minh trong tinh giản bộ máy nhà nước hiện nay

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng đặt ra mục tiêu: “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”. Điều này thể hiện tinh thần mạnh mẽ, quyết tâm cao, nghị lực lớn và khát vọng hùng cường để phát triển đất nước; với quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, sánh vai với tất cả các nước, các quốc gia trên thế giới. Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân cần phải đoàn kết, chung sức, đồng lòng, quyết tâm phấn đấu đến năm 2025, kỷ niệm 50 năm Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; đến năm 2030, kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Để thực hiện được những mục tiêu này đòi hỏi trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân phải thực sự nỗ lực; kết hợp với thực hiện thành công công cuộc đổi mới toàn diện, trước hết là đổi mới về nhận thức, thể chế, cơ chế quản lý; đặc biệt là đổi mới về tinh giản bộ máy Nhà nước theo hướng hiệu lực, hiệu năng và hiệu quả. Để thực hiện được mục tiêu này, cần phải thực hiện tốt một số giải pháp chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, thường xuyên tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức về sự cần thiết, yêu cầu, nội dung và tính cấp bách của việc tinh giản bộ máy Nhà nước trong giai đoạn hiện nay.

Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, mọi hành động cách mạng đều bắt nguồn từ nhận thức, có nhận thức đúng thì tất yếu sẽ hành động đúng; mỗi khi có nhận thức thông suốt thì tiến hành triển khai công việc mới thuận lợi và mang lại hiệu quả cao. Do đó, việc tăng cường tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức cho các chủ thể về sự cần thiết của việc tinh giản biên chế ở nước ta hiện nay luôn là một trong những giải pháp quan trọng, cần được tiến hành thường xuyên, nghiêm túc, quyết liệt và hiệu quả.

Thông qua công tác tuyên truyền giáo dục, làm cho mọi cán bộ, đảng viên và Nhân dân hiểu sâu sắc về tính cấp thiết của việc tinh giản biên chế. Yêu cầu công tác tuyên truyền, giáo dục phải truyền đạt đầy đủ các chủ trương, quan điểm, mục tiêu, yêu cầu, biện pháp, phương hướng và kế hoạch của Đảng, Nhà nước đến các ban, bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương. Nội dung tuyên truyền phải làm rõ được những cơ quan, tổ chức và cá nhân thuộc diện phải tinh giản, do yêu cầu của nhiệm vụ và sự phát triển của đất nước, qua đó, góp phần nâng cao nhận thức, củng cố lập trường cho các lực lượng thuộc diện phải tinh giản biên chế, thực hiện tất cả vì lợi ích chung.

Thứ hai, phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, sự tham mưu, đóng góp ý kiến của các ban, bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương, nhất là ý kiến góp ý của Nhân dân về tinh giản bộ máy nhà nước.

Việc tinh giản biên chế bộ máy nhà nước là một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của toàn Đảng, toàn dân, đoàn quân, của cả hệ thống chính trị; nòng cốt là người đứng đầu Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương và các cơ quan ban, ngành, đoàn thể có liên quan, cùng chung sức, đồng lòng, đoàn kết để quyết tâm thực hiện nhiệm vụ. Trong đó, cần phải phát huy tốt vai trò lãnh đạo của Đảng trong việc đề ra mục tiêu, phương hướng, kế hoạch, lộ trình cụ thể của việc tinh giản bộ máy nhà nước, từ đó, làm cơ sở nền tảng cho các lực lượng có liên quan, cùng toàn dân cho ý kiến để lựa chọn phương án phù hợp. Phát huy tinh thần dân chủ, khách quan, truyền thống đoàn kết, nhân ái, chung sức, đồng lòng trong thực hiện nhiệm vụ tinh giản bộ máy nhà nước. Tránh tình trạng áp đặt, chủ quan, gượng ép hoặc nóng vội, dẫn đến những quyết định sai lầm, thiếu chuẩn xác trong quá trình tinh giản bộ máy nhà nước.

Thứ ba, phải có quyết tâm cao, nghị lực lớn, có tinh thần ý chí cách mạng, thực hiện với tinh thần tất cả vì lợi ích chung trong tinh giản bộ máy nhà nước.

Việc thay đổi cơ cấu, tổ chức nhà nước không phải là một việc nhỏ lẻ, càng không phải là công việc đơn thuần. Đó là việc thay đổi về thể chế, cơ chế, chính sách của một bộ phận của hệ thống chính trị; kéo theo sự thay đổi về quy mô, tổ chức, lực lượng, nguyên tắc, hoạt động của một số ban, bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương. Do đó, Đảng, Nhà nước, cùng các ban, bộ, ngành có liên quan phải có quyết tâm chính trị cao nhất, có nghị lực lớn, có tinh thần ý chí cách mạng rất cao; chấp nhận thay đổi, đau thương trước mắt để hướng tới lợi ích lâu dài cho dân tộc; thực hiện mọi hoạt động tinh giản phải vì lợi ích của Đảng, Nhà nước và của Nhân dân. Tất cả thực hiện vì lợi ích chung, vì sự phát triển phồn vinh và hạnh phúc của dân tộc; vì những mục tiêu chung của Đảng, Nhà nước đã đề ra đến năm 2030, năm 2045 và những năm tiếp theo.

Thứ tư, tiến hành nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn và học tập kinh nghiệm của các nước để tiến hành tinh giản bộ máy nhà nước một cách hiệu quả.

Việc tinh giản bộ máy Nhà nước mặc dù đã có kế hoạch, lộ trình và bước đi cụ thể, song cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng về mặt lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đã chỉ ra; kết hợp với việc tổng kết thực tiễn những mặt được, chưa được của việc tinh giản bộ máy nhà nước ở nước ta từ trước đến nay; đồng thời tiến hành tham quan học tập các mô hình, thể chế chính trị, bộ máy hành chính của các nước trên thế giới để học tập và kịp thời rút kinh nghiệm một cách thấu đáo; nhất là những mô hình hay, những thể chế chính trị tương đồng với Việt Nam. Quá trình tổ chức tinh giản bộ máy nhà nước cần phải thực hiện nghiêm túc, quyết liệt và hiệu quả, tránh hiện tượng chủ quan, nóng vội và áp đặt. Trong tổ chức thực hiện, cần phải căn cứ vào đặc điểm, tính chất, thể chế chính trị, truyền thống lịch sử, văn hóa, tập quán cũng như nhu cầu, nguyện vọng của đại đa số quần chúng Nhân dân để tiến hành cho phù hợp.

Tóm lại, tinh giản bộ máy nhà nước nhằm khắc phục sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, tiến tới sáp nhập các cơ quan có chức năng, nhiệm vụ tương đồng để hoạt động hiệu quả; hướng tới giảm tối đa thủ tục hành chính, cắt giảm các chi phí, rút ngắn thời gian giải quyết bảo đảm công khai, minh mạch cho người dân và doanh nghiệp. Việc tinh giản bộ máy nhà nước phải hướng tới mục đích cao nhất là tinh giản biên chế, giảm số lượng người hưởng lương ngân sách nhà nước để đầu tư phát triển, chăm lo cho quốc phòng, an ninh; đồng thời, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, tinh thần trách nhiệm phục vụ Nhân dân.

^{1, 2} Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 7, 432.

^{3, 4} Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 4, tr. 146, 12.

^{5, 10} Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 219, 132.

^{6, 7, 8} Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr.432,367, 164.

⁹ Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 122.