Cơ chế quản lý thử nghiệm dịch vụ tài chính Ngân hàng trên nền tảng công nghệ

Cơ chế quản lý thử nghiệm (Regulatory Sandbox) là một trong nhiều hướng tiếp cận công cụ quản lý đối với lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech). Hướng tiếp cận sẽ đảm bảo hài hòa mục tiêu quản lý nhà nước, và thúc đẩy Fintech phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới an toàn, hiệu quả.

Mới đây, trong Quyết định số 283/QĐ-TTg vừa ban hành phê duyệt Đề án “Kế hoạch cơ cấu lại ngành dịch vụ đến năm 2020, định hướng đến năm 2025”, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu Ngân hàng Nhà nước (NHNN) xây dựng khung khổ thử nghiệm (regulatory sandbox) cho các dịch vụ tài chính, ngân hàng trên nền tảng công nghệ thông tin.

Để thực hiện mục tiêu trên, trong Đề án, Thủ tướng đã đề ra các nhiệm vụ chủ yếu đối với lĩnh vực tài chính - ngân hàng, trong đó, xây dựng khung khổ thử nghiệm (regulatory sandbox) cho các dịch vụ tài chính, ngân hàng trên nền tảng công nghệ thông tin như ví điện tử, định danh điện tử, cho vay ngang hàng, gọi vốn cộng đồng trên Internet,... Tại phụ lục đính kèm Quyết định 283/QĐ-TTg nêu trên, Thủ tướng Chính phủ giao NHNN chủ trì soạn thảo Nghị định thay thế Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, chủ trì soạn thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 222/2013/NĐ-CP ngày 31/12/2013 của Chính phủ về thanh toán bằng tiền mặt. Các dự thảo Nghị định này được quy định trình Chính phủ trong năm 2020.

Trước đó, ngày 12/8/2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 999/QĐ-TTg phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ. Theo đó, giao nhiệm vụ cho NHNN nghiên cứu, xây dựng Đề án cơ chế quản lý thử nghiệm cho hoạt động Fintech trong hoạt động ngân hàng. Ngày 27/9/2019, Bộ Chính trị cũng đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia Cuộc Cách mạng công nghiệp (CMCN) lần thứ tư trong đó có nhiệm vụ hoàn thiện thể chế tạo thuận lợi cho việc chủ động tham gia cuộc CMCN lần thứ tư và quá trình chuyển đổi số quốc gia. Mục tiêu của Đề án là phù hợp với các chủ trương, mục tiêu tại Nghị quyết của Bộ Chính trị và Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Sandbox là cái nôi để cho các ý tưởng mới phát triển

Có thể hiểu “Sandbox” là khung thể chế thí điểm, cho phép một số ít doanh nghiệp, thử nghiệm các công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới trong môi trường thực tiễn nhưng có phạm vi và thời gian xác định, dưới sự giám sát của các nhà quản lý và có các phương án dự phòng rủi ro phù hợp để ngăn hậu quả của sự thất bại mà không ảnh hưởng lớn đến hệ thống tài chính quốc gia.

Với lĩnh vực Fintech, sandbox sẽ là cơ chế thử nghiệm được thiết lập bởi các cơ quan quản lý, trong đó, cho phép các công ty khởi nghiệp Fintech và các tổ chức đổi mới sáng tạo khác được thực hiện thử nghiệm trực tiếp các dịch vụ trong môi trường được kiểm soát và giám sát chặt chẽ bởi cơ quan quản lý. Đối tượng được áp dụng cơ chế sandbox cũng đồng thời phải chịu sự giám sát và triển khai trong phạm vi và thời gian hữu hạn.

Khái niệm “điều chỉnh thử nghiệm - regulatory sandbox” đã được hơn 30 nước sử dụng sau khi ra đời tại Vương quốc Anh năm 2015. Thực tế đã chứng minh, sandbox là cái nôi để cho các ý tưởng mới, các công nghệ mới có dư địa phát triển, các doanh nghiệp startup rất cần một môi trường như vậy. Nếu cơ chế “sandbox” sớm được thông qua, không chỉ các doanh nghiệp đã, đang và sẽ hoạt động trong lĩnh vực “kinh tế chia sẻ”” được hỗ trợ mạnh mẽ từ bộ khung pháp lý minh bạch, rõ ràng, mà cả Nhà nước lẫn người dân cũng được hưởng lợi ích nhất định. Đối với Nhà nước, “sandbox” là tiền để để tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi, tạo sức hấp dẫn thu hút nhân tài, chuyên gia trong và ngoài nước, các tập đoàn công nghệ lớn từ các nước có trình độ công nghệ phát triển, đóng góp tích cực vào việc chuyên đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất và năng lực quốc gia trong dài hạn. Về phía khách hàng, người dân được thụ hưởng các lợi ích từ chi phí đến chất lượng dịch vụ, với các sản phẩm, mô hình kinh doanh mới, quyền lợi hợp pháp của khách hàng cũng được đảm bảo hơn.

Regulatory Sandbox là một trong những hướng tiếp cận công cụ quản lý đối với các ngành

kinh doanh mới như Fintech, kinh tế chia sẻ...

Trên thế giới, nhiều quốc gia như Anh, Thụy Sỹ, Trung Quốc, Hà Lan, Adu Dhabi, Malaysia, Singapore, Úc, Brazil, Canada... đã và đang phát triển “Regulatory sandbox”. Có thể nói, mô hình này là hướng đi phù hợp và cần thiết để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo và hướng tới tài chính toàn diện. Chẳng hạn, tháng 5/2017, nhà cung cấp dịch vụ trả trước WorldRemit (Anh) và 3 công ty Fintech khác đã được phép sử dụng sandbox của Bank Negara Malaysia (Ngân hàng Trung ương Malaysia - BNM) để thử nghiệm các giải pháp mới trong việc xác thực khách hàng, nhất là đối tượng tại khu vực xa xôi, hẻo lánh. Công nghệ của WorldRemit cho phép khách hàng cung cấp nhận diện thông qua điện thoại di động. Trước đó, phương thức xác thực khách hàng này không được phép thực hiện và chưa xuất hiện trong hệ thống quy định pháp lý của Malaysia. Sau khi thử nghiệm thành công trong môi trường sandbox, BNM cho phép WorldRemit thực hiện đầy đủ phương pháp này, tiếp cận các dịch vụ tài chính tại khu vực xa xôi, khó đi lại. Đồng thời, BNM cung cấp hướng dẫn nhận diện khách hàng điện tử, cho phép các nhà cung cấp dịch vụ tài chính khác được áp dụng công nghệ tương tự WorldRemit để cung cấp sản phẩm/dịch vụ tới khách hàng.

Việt Nam được nhận định là thị trường phát triển tiềm năng của lĩnh vực Fintech dựa trên những lợi thế về quy mô dân số, sự am hiểu lĩnh vực công nghệ thông tin, tỷ lệ người dân tiếp cận với Internet và điện thoại di động ở mức cao. Dân số Việt Nam đạt gần 97 triệu người (năm 2019), trong đó hơn 66% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, đa phần gặp khó khăn trong việc tiếp cận với các dịch vụ tài chính, ngân hàng truyền thống. Trong khi đó, số lượng thuê bao Internet ở Việt Nam đạt 64 triệu (66,5% dân số), điện thoại di động với độ phủ sóng 3G/4G rộng khắp đạt trên 134 triệu thuê bao đang hoạt động, trong đó 51 triệu người sử dụng điện thoại thông minh có kết nối Internet (chiếm trên 53% dân số). Chính vì vậy, Fintech được xem là một phương thức hiệu quả để tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính - ngân hàng cho người dân ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa tại Việt Nam.

Trong những năm gần đây, lĩnh vực Fintech tại Việt Nam có sự phát triển mạnh mẽ với số lượng các công ty Fintech đã tăng gần gấp bốn lần từ khoảng 40 công ty vào cuối năm 2016 lên đến khoảng 150 công ty ở thời điểm NHNN thực hiện khảo sát vào tháng 10/2019. Các công ty Fintech tại Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực thanh toán chiếm tỷ trọng lớn với 32 tổ chức trung gian thanh toán đã được NHNN cấp giấy phép và đang hoạt động, lĩnh vực P2P Lending (cho vay ngang hàng) với số lượng khoảng 40 công ty, ngoài ra là các công ty cung cấp giải pháp khác như quản lý tài sản, chấm điểm tín dụng, các giải pháp xác thực khách hàng...

Tạo môi trường pháp lý để Fintech phát triển an toàn, hiệu quả

Nhận thức được ý nghĩa và lợi ích của lĩnh vực Fintech tại Việt Nam ở khía cạnh thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tăng cường cạnh tranh cũng như nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính - ngân hàng, NHNN đã chủ động tiếp cận lĩnh vực này thông qua việc thành lập Ban Chỉ đạo về lĩnh vực Fintech vào tháng 03/2017 với mục tiêu hoàn thiện hệ sinh thái lành mạnh cho sự hình thành và phát triển của các công ty Fintech tại Việt Nam. Bên cạnh đó, NHNN đã và đang tập trung chỉ đạo nghiên cứu để xây dựng cơ chế, chính sách phát triển ngân hàng số (digital banking). Chiến lược phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cũng đã xác định công nghệ sẽ là giải pháp hàng đầu đối với sự phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam, trong đó xác định hệ thống ngân hàng Việt Nam cần chú trọng phát triển các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng dựa trên nền tảng công nghệ thông tin hiện đại; phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, an ninh, an toàn bảo mật; khuyến khích hợp tác trong mối quan hệ cạnh tranh lành mạnh giữa ngân hàng và tổ chức Fintech; tạo môi trường pháp lý thích hợp cho việc phát triển các tổ chức Fintech an toàn, hiệu quả...

Để hỗ trợ Fintech phát triển, trong lĩnh vực thanh toán, NHNN đã ban hành Quyết định công bố tiêu chuẩn cơ sở “Đặc tả kỹ thuật QR Code trong lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam”, tạo thuận lợi cho kết nối và hoạt động liên thông giữa các hệ thống, gia tăng các tính năng, tiện ích cho người sử dụng; áp dụng theo một tiêu chuẩn kỹ thuật chung, đảm bảo tính đồng bộ của hạ tầng, dữ liệu, tránh việc lãng phí nguồn lực, thời gian, chi phí và giảm thiểu các rủi ro có thể phát sinh. Bên cạnh đó, NHNN đã ban hành Quyết định tiêu chuẩn cơ sở về Bộ tiêu chuẩn thẻ chip nội địa tại Việt Nam nhằm tăng cường an toàn, bảo mật cho thanh toán thẻ ngân hàng.

Đến nay, để NHNN cơ bản hoàn thành nghiên cứu một số lĩnh vực trọng tâm của Fintech, bao gồm: Công nghệ Blockchain/sổ cái phân tán (DLT); cho vay ngang hàng (P2P Lending); giao diện chương trình ứng dụng mở (Open API); công nghệ định danh và nhận biết khách hàng điện tử (e-ID/e-KYC)... trên cơ sở kết quả nghiên cứu để có giải pháp hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, tạo nền tảng hợp cho sự phát triển của lĩnh vực Fintech. Đồng thời, cơ quan quản lý cũng ký một số thỏa thuận hợp tác (MoU) về đổi mới tài chính với một số Ngân hàng trung ương và Cơ quan quản lý tài chính trên thế giới như: Ủy ban Giám sát tài chính FSC Hàn Quốc, NHTW Singapore (MAS), Thái Lan, Lào... để tăng cường trao đổi thông tin, đào tạo kỹ năng, cũng như làm cầu nối giữa các nhà đầu tư các nước với các doanh nghiệp khởi nghiệp trong nước, đồng thời hỗ trợ mở rộng thị trường ra nước ngoài của doanh nghiệp trong nước.

Ngoài ra, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho quản lý Fintech, NHNN đã trình Chính phủ ban hành Nghị định 87/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 sửa đổi, bổ sung Nghị định 116/2013/NĐ-CP ngày 04/10/2013 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Phòng chống rửa tiền, theo đó, cho phép các TCTD được quyền lựa chọn phương án ứng dụng công nghệ hiện đại để định danh khách hàng từ xa, tiến tới thực hiện e-KYC. Liên quan nội dung này, NHNN cũng đang phối hợp với Bộ Công an để kết nối với cơ sở dữ liệu dân cư phục vụ xác thực khách hàng điện tử một cách chính xác, an toàn. Đồng thời, NHNN cũng đang nghiên cứu xây dựng quy định về Open API phục vụ chia sẻ thông tin giữa ngân hàng và Fintech. Ngoài ra, NHNN tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến thanh toán không dùng tiền mặt như: Sửa đổi, bổ sung các quy định về tiền điện tử, mobile payment, hoạt động đại lý thanh toán... tại dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về thanh toán không dùng tiền mặt và nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, thay thế các thông tư hướng dẫn có liên quan.

Với lĩnh vực Fintech, sandbox sẽ là cơ chế thử nghiệm được thiết lập bởi các cơ quan quản lý

NHNN đã phối hợp với ADB tổ chức cuộc thi “Thử thách sáng tạo cùng Công nghệ tài chính - Fintech Challenge Vietnam” năm 2018 và năm 2019 nhằm tạo sân chơi lành mạnh cho các công ty Fintech trong nước và nước ngoài phát triển các ý tưởng, giải pháp Fintech đột phá, hỗ trợ hoạt động nghiệp vụ ngân hàng cũng như thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực ngân hàng và phổ cập tài chính (financial inclusion) tại Việt Nam. Đây là nỗ lực của NHNN trong việc tạo sân chơi để giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp khởi nghiệp Fintech thu hút nguồn vốn đầu tư từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước, cũng như tìm kiếm các cơ hội hợp tác với các ngân hàng và các đối tác thương mại khác.

Điều kiện để Fintech được áp dụng cơ chế Sandbox

Nhận thấy được tác động và lợi ích cũng như rủi ro từ hoạt động ứng dụng công nghệ tài chính trong hoạt động ngân hàng, trong thời gian qua, NHNN đã chủ động làm đầu mối phối hợp với một số Bộ, ngành nghiên cứu và xây dựng Đề án Cơ chế quản lý thử nghiệm hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng (Regulatory Sandbox). Đề án đã được NHNN trình Thủ tướng Chính phủ 2 lần trong năm 2019. NHNN cũng nhận được công văn của Văn phòng Chính phủ cho ý kiến về đề nghị xây dựng Đề án, trong đó đề nghị NHNN: (i) Quán triệt chủ trương, chính sách của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN lần thứ tư (gồm Quyết định số 999/QĐ-TTg, Nghị quyết số 52-NQ/TW); (ii) Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các Bộ, ngành thực hiện đánh giá tác động của các chính sách, sớm đề xuất, báo cáo Chính phủ về việc xây dựng, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý.

Hiện NHNN đang nghiên cứu, tiếp thu ý kiến các Bộ, ngành và ý kiến của Văn phòng Chính phủ để xây dựng dự thảo Nghị định về Cơ chế quản lý thử nghiệm hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng, dự kiến trình Thủ tướng Chính phủ trong năm 2020. Dự thảo Nghị định có thể quy định phạm vi điều chỉnh là: Các mô hình/giải pháp công nghệ tài chính được tổ chức Fintech không phải ngân hàng trực tiếp cung ứng; Giải pháp công nghệ được ứng dụng hoặc hỗ trợ trong các hoạt động ngân hàng được quy định tại Luật Các tổ chức tín dụng (nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản). Các đối tượng điều chỉnh là pháp nhân hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam, bao gồm: Các TCTD; doanh nghiệp Fintech hợp tác với TCTD; doanh nghiệp Fintech cung ứng các giải pháp Fintech độc lập.

Để được tham gia áp dụng cơ chế Sandbox, không phải Fintech nào cũng được áp dụng mà cần thỏa mãn các điều kiện: Là giải pháp Fintech sáng tạo lần đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam hoặc giải pháp Fintech được ứng dụng cho dịch vụ mới, có tính sáng tạo cao; là giải pháp được thiết kế quản lý rủi ro tốt, có phương án xử lý, khắc phục các rủi ro xảy ra trong quá trình thử nghiệm; là giải pháp đã được công ty Fintech hoặc TCTD thực hiện các biện pháp đánh giá phù hợp và chính xác chức năng, công dụng và tính hữu ích; là giải pháp có tính khả thi và tính thương mại cao, có kế hoạch cung ứng ra thị trường cụ thể sau khi hoàn thành quá trình thử nghiệm; là giải pháp mà hoàn toàn chưa có hoặc một phần chưa có quy định pháp lý điều chỉnh. Thời gian thử nghiệm dự kiến là 01 - 02 năm kể từ thời điểm được xét duyệt thử nghiệm.

Ngoài mô hình Sandbox đang trình, NHNN đã cho phép thí điểm thu hộ, chi hộ, nộp và rút tiền mặt tại đại lý. Đây là một ví dụ hướng tiếp cận thí điểm - triển khai. Việc sửa đổi quy định cũng đang được thực hiện đối với vấn đề về eKYC. Quy định khách hàng phải đến xác nhận danh tính trong lần giao dịch đầu tiên nằm trong quy định về phòng chống rửa tiền, hiện đang trình sửa đổi.

Tài liệu tham khảo:

- Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN lần thứ tư;

- Quyết định số 283/QĐ-TTg vừa ban hành phê duyệt Đề án “Kế hoạch cơ cấu lại ngành dịch vụ đến năm 2020, định hướng đến năm 2025”;

- Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về thanh toán không dùng tiền mặt;

- Cổng thông tin điện tử NHNN: sbv.gov.vn.


Hoàng Nhật Tân

Chuyên đề THNH số 3/2020