Các hợp đồng, giao dịch và những bản ghi lưu trữ của chúng là những cấu trúc quan trọng trong hệ thống kinh tế, pháp lý và chính trị.
Công nghệ Blockchain giúp đảm bảo tính bền vững của tất cả các hoạt động diễn ra trong hệ thống, bất kể những gì xảy ra đều được lưu trữ và không thể phá hủy
Với sự phát triển của công nghệ Blockchain, tất cả những dữ liệu này đều được lưu trữ trên nguyên tắc sổ cái phân tán. Công nghệ Blockchain giúp đảm bảo tính bền vững của tất cả các hoạt động diễn ra trong hệ thống, bất kể những gì xảy ra đều được lưu trữ và không thể phá hủy. Bài viết này giới thiệu một số ứng dụng của Blockchain trong ngành Ngân hàng và một số quan điểm khác nhau của nhiều quốc gia khiến Blockchain chưa được ứng dụng nhiều trong ngành Ngân hàng.
Giới thiệu
Các hợp đồng, giao dịch và những bản ghi lưu trữ của chúng là những cấu trúc quan trọng trong hệ thống kinh tế, pháp lý và chính trị. Chúng bảo vệ tài sản và thiết lập ranh giới giữa các tổ chức; thiết lập và xác minh danh tính và các sự kiện theo thời gian; chi phối sự tương tác giữa các tổ chức, công ty, cộng đồng, cá nhân và thậm chí cả các quốc gia. Chúng là cơ sở yêu cầu những cá nhân, tổ chức thực hiện các nghĩa vụ, quyền hạn của mình. Tuy nhiên, các công cụ, chính sách giúp quản lý chúng đã không theo kịp sự chuyển đổi số của nền kinh tế.
Blockchain ra đời nhằm mục đích giải quyết vấn đề này. Công nghệ blockchain có thể đại diện cho sự phát triển triệt để từ các hoạt động kế toán tài chính lâu đời kể từ khi Luca Pacioli chính thức phát minh hệ thống kế toán kép của Ý vào thế kỷ 15.
Blockchain nắm vai trò công nghệ lõi của bitcoin và các loại tiền ảo khác vì blockchain là một sổ cái phân tán, mở, có thể ghi lại giao dịch giữa hai bên một cách hiệu quả, chứng thực được và tồn tại vĩnh viễn. Bản thân sổ cái cũng có thể được lập trình để ràng buộc các giao dịch một cách tự động. Với blockchain, chúng ta có thể tưởng tượng một thế giới, trong đó, các hợp đồng được nhúng các mã hóa kỹ thuật số và được lưu trữ trong các cơ sở dữ liệu chia sẻ, minh bạch, nơi đó các hợp đồng được bảo vệ khỏi việc xóa, giả mạo và sửa đổi. Trong kịch bản này, mọi thỏa thuận, mọi quy trình, mọi công việc và mọi khoản thanh toán sẽ có một bản ghi kỹ thuật số và một chữ ký có thể được xác nhận, lưu trữ và chia sẻ. Các trung gian như các luật sư, môi giới, nhân viên ngân hàng có thể không còn cần thiết nữa. Các cá nhân, tổ chức, máy móc và thuật toán sẽ tự do giao dịch và tương tác với nhau. Đây chính là tiềm năng rất lớn mà blockchain mang lại [5].
Theo Belinky và cộng sự [2], công nghệ sổ cái phân tán (DLT) có một số tính năng hấp dẫn:
- Giao dịch có thể được thực hiện không thể hủy ngang, thanh toán bù trừ và thanh toán có thể được lập trình gần như ngay lập tức, cho phép các nhà khai thác sổ cái phân tán tăng độ chính xác của dữ liệu giao dịch và giảm rủi ro thanh toán;
- Các hệ thống hoạt động trên cơ sở ngang hàng và các giao dịch gần như chắc chắn được thực hiện chính xác, cho phép các nhà khai thác sổ cái phân tán loại bỏ giám sát và cơ sở hạ tầng CNTT và chi phí liên quan của chúng;
- Mỗi giao dịch trong sổ cái được xác minh công khai bởi một cộng đồng người dùng mạng, chứ không phải bởi một cơ quan trung ương, làm cho sổ cái phân tán chống giả mạo; mỗi giao dịch được tự động quản lý theo cách khiến cho lịch sử giao dịch khó bị đảo ngược;
- Hầu như bất kỳ tài liệu hoặc tài sản vô hình nào cũng có thể được thể hiện bằng mã có thể được lập trình hoặc tham chiếu bởi một sổ cái phân tán;
- Một hồ sơ lịch sử có thể truy cập công khai của tất cả các giao dịch được tạo ra, cho phép giám sát và kiểm toán hiệu quả bởi những người tham gia, người giám sát và cơ quan quản lý.
Blockchain được tôn vinh là “the new Internet of Finance” và sẵn sàng chuyển đổi nhiều lĩnh vực, đặc biệt là các dịch vụ tài chính. Diễn đàn kinh tế thế giới năm 2018 ước tính rằng hơn 1 tỷ USD đã được đầu tư vào công nghệ này.
Hầu hết các tập đoàn lớn về tài chính ngân hàng - theo Accoji (2016), 9 trong số 10 ngân hàng hiện đang khám phá việc sử dụng blockchain trong thanh toán - hiện có một nhóm phát triển blockchain chuyên nghiệp, một điều gần như không tồn tại ngay cả một năm trước. Một cuộc khảo sát của Diễn đàn Kinh tế Thế giới vào năm 2018 cho thấy, 10% GDP toàn cầu sẽ được lưu trữ trên blockchain vào năm 2027. Nhiều Chính phủ đã công bố các báo cáo về ý nghĩa tiềm năng của blokchain và chỉ trong hai năm qua, đã thấy hơn nửa triệu ấn phẩm mới và 3,7 triệu kết quả tìm kiếm của Google cho blokchain.
Kể từ năm 2015, một số tổ chức tài chính quốc tế lớn đã bắt đầu xây dựng kế hoạch cho lĩnh vực blockchain. Goldman Sachs, J.P. Morgan, UBS và các đại gia ngân hàng khác đều đã thành lập phòng thí nghiệm blockchain của riêng mình, hợp tác chặt chẽ với nền tảng blockchain, và xuất bản một loạt các nghiên cứu về chủ đề này. Goldman Sachs thậm chí đã nộp bằng sáng chế để giải quyết giao dịch dựa trên công nghệ blockchain. Ngoài ra, nhiều sàn giao dịch chứng khoán quốc gia khác nhau, như Sàn giao dịch chứng khoán Nasdaq và Sàn giao dịch chứng khoán New York cũng đã tiến hành nghiên cứu chuyên sâu về công nghệ blockchain.
Các tổ chức tài chính lớn có thái độ tương đối tích cực trong việc cải thiện hiệu quả xử lý phụ trợ của công nghệ blockchain và nhấn mạnh đáng kể vào tiềm năng của nó để giảm chi phí hoạt động [4].
Cũng có sự lạc quan rộng rãi liên quan đến việc ứng dụng blockchain trong ngành ngân hàng. Vào tháng 5 năm 2016, McKinsey đã thực hiện một cuộc khảo sát các giám đốc điều hành ngân hàng trên toàn cầu, phát hiện ra rằng khoảng một nửa số giám đốc điều hành tin rằng blockchain sẽ có tác động đáng kể trong vòng 3 năm, với một số người thậm chí còn cân nhắc rằng điều này sẽ xảy ra trong vòng 18 tháng. Một khảo sát khác kết quả 200 ngân hàng trên toàn cầu, đối với dự đoán là, vào năm sau, công nghệ blockchain sẽ được triển khai rộng rãi bởi 15% trong số 58 ngân hàng. Hơn nữa, IBM đã tuyên bố rằng, trong 4 năm tới, 66% ngân hàng sẽ có Blockchain thương mại ở các quy mô. Do đó, ngày càng nhiều ngân hàng bắt đầu chú ý nhiều hơn vào các blockchain.
Quan điểm pháp lý của một số quốc gia
Các cơ quan quản lý và chính phủ của một số quốc gia đã bắt đầu coi trọng công nghệ blockchain trong những năm gần đây. Ví dụ, Ủy ban Châu Âu (EC) thành lập Đài quan sát Blockchain của Liên minh Châu Âu để đáp ứng yêu cầu của Nghị viện Châu Âu nhằm tăng cường chuyên môn kỹ thuật và năng lực điều tiết. Dự án được công bố trên trang web EC, sẽ bao gồm một đài quan sát và một diễn đàn để thu thập đầu vào về công nghệ sổ cái phân tán và công nghệ blockchain. Mục tiêu là thiết lập một nguồn tài nguyên chuyên môn của EU cho các chủ đề blockchain hướng tới và phát triển các trường hợp sử dụng của EU. Tương tự, ECB đã tuyên bố rằng họ quan tâm đến Công nghệ sổ cái phân tán (DLT) có hiệu quả nhất có thể. ECB coi các công nghệ mới là điều cần thiết để nâng cao hiệu quả của cơ sở hạ tầng thị trường. Tuy nhiên, cần có thời gian để thảo luận.
Sự gia tăng của một công nghệ mới thường được đi kèm với sự tăng cường quản lý. Việc ban hành các quy định quản lý blockchain vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng có thể phân biệt giữa hai loại phương pháp mà các nhà quản lý trên thế giới đang áp dụng: Chào đón và thận trọng.
Có nhiều nghiên cứu cho rằng: “tài sản tiền điện tử không gây rủi ro cho sự ổn định tài chính toàn cầu tại thời điểm này” (Ủy ban Ổn định tài chính, tháng 3 năm 2018); tuy nhiên, cần có sự hợp tác mạnh mẽ hơn, bởi vì tiềm năng của tiền điện tử là “phương tiện để rửa tiền và tài trợ cho khủng bố” (Quỹ Tiền tệ quốc tế, tháng 3 năm 2018). Việc thiếu một khuôn khổ quốc tế đã khiến Chính phủ các quốc gia đưa ra quyết định và chính sách của riêng họ. Cụ thể, các trường hợp của Mỹ, Anh, EU và Trung Quốc sẽ được phân tích.
Đối với Hoa Kỳ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) xem các loại tiền kỹ thuật số là một bảo mật, trong khi Ủy ban Giao dịch hàng hóa tương lai (CFTC) là hàng hóa. Bên cạnh sự khác biệt về khái niệm này, cả hai tổ chức đều đồng ý rằng không có rủi ro hệ thống đến từ tiền điện tử, vì vốn hóa thị trường của chúng vẫn là một phần nhỏ của nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, họ thừa nhận rằng Nhà nước cần xem xét thực tế việc triển khai blockchain liên quan đến một số lĩnh vực (không chỉ tài chính, mà còn cả sức khỏe, truyền thông,...). Do đó, các cơ quan Chính phủ Hoa Kỳ đã áp dụng cách tiếp cận “quy định trước, kinh doanh sau”, trong đó, các cơ quan quản lý có xu hướng hạn chế số lượng các lĩnh vực ứng dụng tiềm năng của công nghệ blockchain.
Vương quốc Anh, từ tháng 6 năm 2016, đã xem sự ra mắt của Khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát (Reguladory Sandbox), với mục tiêu cho phép các công ty thử nghiệm “các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh và cơ chế phân phối sáng tạo” trên thị trường với sự cho phép tạm thời của FCA. Cơ quan Quản lý Tài chính đã cấp quyền truy cập cho 11 công ty blockchain và liên quan đến DLT và một trong những công ty này, được gọi là 20/30, đang lên kế hoạch cùng Sở giao dịch chứng khoán London và Nivaura (một công ty dịch vụ tài chính có trụ sở tại London) tạo ra một DLT nền tảng, để giúp các công ty huy động vốn một cách hiệu quả hơn.
Cách tiếp cận của EU đối với công nghệ blockchain đang được chào đón và nó dựa trên “triết lý kinh doanh đầu tiên đổi mới”: mục đích của cơ quan quản lý là biến Châu Âu thành điểm đến chính để phát triển blockchain và mặt khác, yêu cầu các nền tảng tiền điện tử phải tiến hành các chính sách thẩm định đúng mức và báo cáo bất kỳ giao dịch đáng ngờ nào (Ủy ban Châu Âu, tháng 4 năm 2018).
Vì lý do này, 23 quốc gia Châu Âu đã ký Tuyên bố về việc thiết lập đối tác Blockchain Châu Âu, đây sẽ là phương tiện hợp tác giữa các quốc gia thành viên để trao đổi kinh nghiệm và kiến thức trong các lĩnh vực kỹ thuật và chuẩn bị cho việc EU ra mắt các ứng dụng blockchain trên Thị trường đơn kỹ thuật số (Digital Single Market).
Vào tháng 2 năm 2018, Ủy ban Châu Âu cũng đã ra mắt Diễn đàn và Đài quan sát Blockchain của EU và hơn 80 triệu EUR đã được đầu tư vào các dự án hỗ trợ sử dụng blockchain trong các lĩnh vực kỹ thuật và xã hội. Đồng thời, các quốc gia thành viên đã lên kế hoạch phân bổ khoảng 300 triệu EUR cho blockchain vào năm 2020.
Pháp đã thực hiện một cách tiếp cận ủng hộ tiền điện tử mạnh mẽ: Nền tảng Numerama được cho là cung cấp cơ hội tài chính mới cho các công ty khởi nghiệp Pháp và đất nước này “sẽ không bỏ lỡ cuộc cách mạng blockchain”.
Tại Ý, Thống đốc Ngân hàng Ignazio Visco, trong một hội nghị về công nghệ blockchain vào tháng 6 năm 2016, đã tuyên bố rằng việc các ngân hàng áp dụng các công nghệ mới và hiệu quả hơn được các cơ quan Chính phủ khuyến khích, mà không làm giảm niềm tin của những người tham gia thị trường trong lưu thông tiền tệ và ổn định tài chính. Vào tháng 2 năm 2018, Bộ Tài chính của Ý đã công bố một nghị định được thiết kế “để khám phá và hiểu các khía cạnh khác nhau của hiện tượng tiền ảo” và tuân thủ Chỉ thị chống rửa tiền mới nhất của EU.
Cuối cùng, trong khi Trung Quốc từng được coi là nơi ẩn náu quốc tế về tiền điện tử và áp dụng cách tiếp cận “kinh doanh trước, quy định sau”, thì hành vi này đã thay đổi vào năm 2017, khi Ngân hàng Trung Quốc cấm cung cấp tiền xu ban đầu (ICO) tại nước này. Tóm lại, các nước Đông Á bắt đầu điều tiết blockchain theo cách hạn chế hơn kể từ năm 2017, khi hiện tượng tiền điện tử bùng nổ.
Dường như có hai trở ngại lớn đối với quy định và áp dụng blockchain: Thứ nhất, thiếu sự đồng thuận toàn cầu về công nghệ mới này, điều này đã thúc đẩy mỗi quốc gia áp dụng các quy tắc quốc gia cụ thể và các quy tắc này thường khác nhau giữa các quốc gia; thứ hai, sự thiếu thống nhất giữa các cơ quan quản lý và các chuyên gia trong ngành.
Ứng dụng của Blockchain trong lĩnh vực ngân hàng trên thế giới
Trong khi thảo luận về phát triển và triển khai blockchain, sự khác biệt về địa lý thường xuất hiện khi mức độ đầu tư (và do đó, số lượng người dùng và nhà phát triển) khác nhau theo từng khu vực. Theo nghĩa này, thị trường Mỹ là nhà tiên phong cho các công ty khởi nghiệp dựa trên blockchain chủ yếu là do những phát triển đầu tiên của công nghệ như vậy (tiền điện tử trong hầu hết các trường hợp) đến từ khu vực đó (ví dụ nổi tiếng về Bitcoin như một phản ứng của cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008).
Trong phần này, chúng tôi sẽ tập trung vào một số tổ chức đã ứng dụng blockchain thành công như: We.Trade thành công đầu tiên giao dịch dựa trên blockchain; Hệ thống thanh toán dựa trên blockchain của Santader (One Pay); nền tảng blockchain Batavia của IBM.
We.Trade
Ban đầu được đặt tên là Digital Trade Chain, We.Trade là một nền tảng thương mại dựa trên blockchain ra đời vào năm 2017 từ một tập đoàn gồm chín ngân hàng (Deutsche Bank, HSBC, KBC, Natixis, Nordea, Rabobank, Santander, Societe Generale và UniCredit) với mục đích chính nhằm cung cấp thêm giao dịch xuyên biên giới. Những lợi thế của việc sử dụng nền tảng We.Trade cho một công ty là rất lớn:
- We.Trade cung cấp giao diện KYC mạnh mẽ (có nhận dạng các đối tác không xác định) khi người dùng nền tảng cung cấp dữ liệu của họ cho We.Trade;
- Thanh toán theo thời gian thực, có thể diễn ra nhờ vào nền tảng duy nhất mà tất cả các bên tham gia giao dịch đang sử dụng;
- Nhờ một hệ thống dựa trên hợp đồng thông minh, việc thanh toán khi giao hàng (DVP) hoặc các hoạt động thanh toán thông thường khác được ràng buộc tự động để kích hoạt;
- Tiếp tục theo dõi và truy vết hàng hóa đã mua/bán, được quản lý trên blockchain;
We.Trade không chỉ là một nền tảng để giải quyết các nhiệm vụ tài chính, mà nó còn giống với một không gian cửa hàng trực tuyến duy nhất nơi các công ty có thể quản lý từ đầu đến cuối toàn bộ quy trình giao dịch của họ, một cách nhanh chóng và tự động.
One Pay
Dựa trên công nghệ sổ cái phân tán Ripple của xCiverse, One Pay FX là một ứng dụng cho phép khách hàng của Santader xử lý thanh toán quốc tế theo thời gian thực (cùng ngày) bằng các loại tiền tệ khác nhau. Lợi ích phát sinh từ việc sử dụng One Pay không chỉ là giảm chi phí và tăng tốc độ, mà còn là khả năng cho khách hàng biết chính xác số tiền sẽ nhận được bằng loại tiền đích (vì vậy, tỷ giá và phí giao dịch) trước khi họ thực hiện chuyển tiền. Những lợi ích mà One Pay cung cấp cho khách hàng của Santeder, chủ yếu như sau:
- Khả năng có một cái nhìn tổng quan và rõ ràng về giao dịch, bao gồm tỷ giá hối đoái, chi phí và phí ngân hàng;
- Báo giá thời gian giao hàng để cải thiện tính minh bạch;
- Biên lai thanh toán cho sự chắc chắn hoàn toàn.
Theo Chủ tịch Tập đoàn Ngân hàng Tây Ban Nha Banco Santander, Ana Botin, 50% tổng số giao dịch quốc tế của ngân hàng có thể được chi trả bởi One Pay. Hơn nữa, số lượng quốc gia có dịch vụ này (hiện tại là Tây Ban Nha, Anh, Brazil và Ba Lan) sẽ được mở rộng vì chất lượng và số lượng dịch vụ (mục tiêu là đạt được giao dịch trong ngày ngay cả đối với thanh toán xuyên biên giới).
Batavia
Batavia là một nền tảng tài chính thương mại toàn cầu được phát triển bởi một tập đoàn gồm 5 ngân hàng (UBS, Bank of Montreal, CaixaBank, Commerzbank và Tập đoàn Erste) trên nền tảng Blockchain của IBM. Nền tảng này, được phát triển bởi IBM (cũng là một phần của Hyperledger, một dự án nền tảng linux) và tập đoàn ngân hàng này cho phép tất cả các bộ phận liên quan đến giao dịch luôn có một cái nhìn tổng quan hoàn chỉnh về tài liệu, KYC, theo dõi các đơn đặt hàng và bảo mật thanh toán. Theo IBM, lượng thời gian trung bình để xử lý một giao dịch (quá trình từ đầu đến cuối) là khoảng 7 ngày. Thời gian dài là do số lượng tài liệu mà tất cả các bên liên quan cần nhận (cơ quan quản lý cũng vậy), thời gian chờ thanh toán và nhận hóa đơn. Với Batavia, thời gian này có thể giảm xuống còn 1 giờ vào sổ cái phân tán duy nhất mà nền tảng chia sẻ với các bên liên quan và thanh toán thông minh (được kích hoạt bởi hợp đồng thông minh) diễn ra khi hàng hóa được vận chuyển.
Cách tiếp cận giao dịch hàng hóa và dịch vụ này có thể mang lại rất nhiều lợi ích không chỉ cho hệ thống ngân hàng (với ít chứng từ giấy và sự chắc chắn về ngày thanh toán) mà cho toàn bộ chuỗi giao dịch.
Tóm lại, những lợi ích chính mà Batavia đảm bảo cho khách hàng của mình là:
- Loại bỏ hóa đơn và thời gian chờ thanh toán, vì những hành động này được thực hiện trên blockchain và được kích hoạt tự động;
- Một công cụ trực tuyến duy nhất nơi tất cả các bên có thể xem hàng hóa mọi lúc mọi nơi;
- Loại bỏ sự không chắc chắn về vận chuyển và thanh toán;
- Nền tảng Batavia đã được thử nghiệm thành công một nguyên mẫu, và hiện tập đoàn đang tập trung vào giải pháp sẵn sàng sản xuất để bán trên thị trường.
Kết luận và kiến nghị
Những ví dụ trên cho thấy, những nỗ lực phát triển giải pháp blockchain trên thế giới được duy trì bởi một số lượng lớn các ngân hàng. Để tạo ra các tiêu chuẩn (phụ thuộc vào sự thành công của các dự án triển khai blockchain), các ngân hàng cần tạo ra một tập đoàn lớn và bao gồm một số lượng lớn người dùng để tiếp cận số lượng khách hàng lớn nhất có thể. Xu hướng ở Châu Âu và Mỹ dường như dành không gian cho loại hình hợp tác này và kết quả đầu tiên của các nền tảng như vậy đang cung cấp tín dụng cho mô hình này.
Công nghệ blockchain có tiềm năng cải thiện cách chúng ta giao dịch trên toàn thế giới và đảm bảo quyền truy cập toàn cầu vào hệ thống tài chính. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, có một số phát hiện chính về công nghệ này:
- Công nghệ sổ cái phân tán (blockchain) có khả năng thúc đẩy sự đơn giản và hiệu quả bằng cách thiết lập các quy trình và cơ sở hạ tầng dịch vụ tài chính mới;
- Công nghệ sổ cái phân tán sẽ tạo thành nền tảng của cơ sở hạ tầng dịch vụ tài chính thế hệ tiếp theo kết hợp với các công nghệ hiện có và mới nổi khác.
Tài liệu tham khảo:
[1]. ACCENTURE (2016), Fintech and the evolving landscape: landing points for the industry, available online at http://www.fintechinnovationlablondon.co.uk.
[2]. BELINKY, M.; RENNICK, E.; VEITCH, A. (2015), The Fintech 2.0 paper: Rebooting financial services, in http://www.oliverwyman.com.
[3]. DE FILIPPI P.; HASSAN, S. (2016), Blockchain technology as a regulatory technology: From code is law to law is code; First Monday, 2016, 21.12.
[4]. GUO, Y. and LIANG, C. (2016), Blockchain application and outlook in the banking industry, Financial Innovation, 2016, 2.1: 24.
[5]. IANSITI M. and LAHKANI K. (2017), The Truth About Blockchain, Harvard Business Review, January-February 2017 Issue, available online at: https://hbr.org/2017/01/the-truthabout-blockchain.
ThS. Trần Thị Huế; ThS. Trịnh Huy Hoàng
Theo Chuyên đề Công nghệ và Ngân hàng số, số 5/2020
