Tóm tắt: Những thay đổi về nhân khẩu học toàn cầu, đặc biệt là xu hướng già hóa dân số đang đặt ra những thách thức và rủi ro lớn cho hoạt động kinh doanh của các ngân hàng. Bài viết phân tích các xu hướng nhân khẩu học chính như dân số già hóa, tỉ lệ sinh giảm, tuổi thọ tăng và sự khác biệt giữa các thế hệ. Những thay đổi này đe dọa mô hình kinh doanh truyền thống của ngân hàng thông qua việc làm giảm nhu cầu tín dụng và thay đổi hành vi của khách hàng. Để ứng phó, ngân hàng cần thiết kế lại các sản phẩm tài chính, ứng dụng công nghệ số, đa dạng hóa kênh phân phối, phân tích dữ liệu và quản trị rủi ro. Các ngân hàng hàng đầu thế giới đã áp dụng những giải pháp này. Bài viết cũng đưa ra gợi ý cho các ngân hàng Việt Nam cần chủ động ứng phó với xu hướng già hóa dân số thông qua việc điều chỉnh chiến lược và thiết kế lại các sản phẩm, dịch vụ.
Từ khóa: Chiến lược, ngân hàng, nhân khẩu học, rủi ro, thích ứng, Việt Nam.
ADDRESSING DEMOGRAPHIC CHALLENGES: THE BANKING INDUSTRY’S ADAPTATION STRATEGIES AND IMPLICATIONS FOR VIETNAM
Abstract: Banks’ commercial operations are significantly challenged and in danger due to global demographic shifts, particularly population ageing. The study examines significant demographic patterns, including the ageing of the population, decreasing birth rates, increasing life expectancy, and variations across generations. These changes pose a challenge to the conventional banking business model as they diminish loan demand and alter client behaviour. In order to address this, banks need undertaking the task of reconfiguring financial products, using digital technologies, expanding distribution channels, making data analysis, and managing risks. These solutions have been applied by the world’s top banks. The study offers recommendations for Vietnamese banks to aggressively address the trend of population ageing by modifying tactics and reconfiguring goods and services.
Keywords: Strategies, banks, demographics, risks, adaptation, Vietnam.
1. Giới thiệu
Dân số toàn cầu đang trải qua những chuyển đổi về nhân khẩu học đáng kể, mang lại những hàm ý lớn cho các ngân hàng và tổ chức tài chính khác. Các quốc gia phát triển đang phải đối mặt với tình trạng dân số già hóa, tỉ lệ sinh giảm và lực lượng lao động co hẹp, trong khi các nước đang phát triển trải qua giai đoạn tỉ lệ gia tăng dân số trẻ và đô thị hóa. Tuổi thọ gia tăng cũng làm tăng chi phí cho lương hưu và chăm sóc sức khỏe (United Nations, 2019). Những thay đổi nhân khẩu học này tạo ra rủi ro cho các ngân hàng thông qua việc giảm nhu cầu sử dụng các sản phẩm truyền thống, rút nhiều hơn từ quỹ lương hưu và nhu cầu định hình lại mô hình kinh doanh. Các ngân hàng muốn phát triển phải hiểu rõ đối tượng khách hàng đang thay đổi và quản lý hiệu quả rủi ro nhân khẩu học thông qua chiến lược thích nghi phù hợp.
Nghiên cứu của Doerr và cộng sự (2023) khai thác sự biến động địa lý của dân số già hóa ở các quận của Hoa Kỳ để xem xét cách thức các ngân hàng phản ứng lại. Nghiên cứu đã đưa ra những kết luận chính như sau: (i) Các ngân hàng có rủi ro cao hơn với các quận già hóa dân số khi có xu hướng gia tăng tỉ lệ cho vay trên thu nhập. Tiêu chuẩn cho vay lỏng lẻo dẫn đến tăng nợ xấu trong suy thoái, khiến rủi ro tín dụng cao hơn; (ii) Dân số già hóa thúc đẩy việc chấp nhận rủi ro thông qua hai kênh đồng thời: Dòng tiền gửi gia tăng do người cao tuổi có xu hướng tiết kiệm; cơ hội đầu tư địa phương suy giảm do nhu cầu tín dụng của người cao tuổi thấp hơn. Ngân hàng do đó tìm kiếm khách hàng rủi ro cao hơn, đặc biệt là ở các quận mà họ không có chi nhánh. Doerr và cộng sự (2023) cũng đề cập đến những hệ quả chính sách của dân số già hóa như tác động đến lãi suất, lạm phát và sự phân bổ tài nguyên.
2. Các xu hướng biến đổi nhân khẩu học chính
Một số xu hướng nhân khẩu học đáng chú ý đang diễn ra trên toàn cầu sẽ tác động đến các ngân hàng và ngành dịch vụ tài chính. Ở các nước phát triển, dân số đang già hóa nhanh chóng khi tuổi thọ tăng và tỉ lệ sinh sụt giảm. Nhật Bản, châu Âu và Bắc Mỹ đang bước sang giai đoạn “xám hóa”, với những người trên 65 tuổi trở thành nhóm tăng trưởng nhanh nhất (OECD, 2019a). Tuổi trung bình của người dân châu Âu được dự đoán đạt 49,4 vào năm 2050 (Eurostat, 2019). Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) dự đoán vào năm 2050 sẽ chỉ có 2,7 người lao động để hỗ trợ mỗi người về hưu, tạo áp lực lên hệ thống lương hưu và an sinh xã hội (OECD, 2019b).
Sự già hóa này diễn ra cùng với sự sụt giảm tỉ lệ sinh ở hầu hết các nền kinh tế phát triển. Tỉ lệ sinh đã giảm xuống dưới mức thay thế dân số 2,1 ở các quốc gia như Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Tây Ban Nha, Ý và Đức (World Bank, 2018). Lực lượng lao động đang co hẹp sẽ phải gánh vác trách nhiệm hỗ trợ dân số cao tuổi lớn hơn. OECD dự báo tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động sẽ giảm từ 66% năm 2010 xuống chỉ còn 57% vào năm 2050 (OECD, 2019b).
Bên cạnh đó, tuổi thọ trung bình trên toàn thế giới đã tăng đáng kể. Ở Anh, tuổi thọ trung bình dự báo đạt 85 tuổi đối với nam giới và 87 tuổi đối với nữ giới vào năm 2030 (Office for National Statistics, 2019). Tuổi thọ cao hơn có nghĩa là các cá nhân sẽ có nhiều thời gian hơn trong thời kỳ nghỉ hưu, tăng sự phụ thuộc vào hệ thống lương hưu. Tuy nhiên, lãi suất thấp trên toàn thế giới cũng đã gây áp lực lên các quỹ lương hưu, đe dọa các nguồn thu nhập cho người cao tuổi hưởng lương hưu.
Dòng di cư cũng tác động đến nhân khẩu học. Sự gia tăng nhập cư ở độ tuổi lao động có thể giúp bù đắp cho dân số địa phương đang già đi. Tuy nhiên, va chạm văn hóa, bất bình đẳng và căng thẳng xã hội có thể nổi lên nếu quản lý di dân không hiệu quả. Liên hợp quốc ước tính có 272 triệu người di cư trên thế giới, chiếm 3,5% tổng dân số (United Nations, 2019).
Sự khác biệt giữa các thế hệ cũng tiềm ẩn rủi ro. Các thế hệ trẻ hơn như thế hệ Thiên niên kỷ (Millennials) đã thể hiện sở thích khác với các nhóm trước đó. Thế hệ Millennials chú trọng hơn vào sự bền vững, dịch vụ kỹ thuật số và trải nghiệm cá nhân (Morgan Stanley, 2019). Các thế hệ trẻ hơn cũng gánh chịu nhiều gánh nặng hơn về nợ sinh viên và chậm sở hữu nhà, ảnh hưởng đến tình hình tài chính của họ (U.S. Census Bureau, 2020).
Các xu hướng nhân khẩu học đang thay đổi này mang lại những hàm ý xã hội, kinh tế rất lớn và tạo ra những áp lực, rủi ro nhất định đối với hệ thống ngân hàng. Với tỉ lệ cao hơn người về hưu, dân số đang làm việc nhỏ hơn phải gánh vác gánh nặng thuế cho lương hưu, chăm sóc sức khỏe và an ninh xã hội. Điều này gây áp lực lên ngân sách công. Công dân trong độ tuổi lao động có thể phải đối mặt với thuế suất cao hơn, tuổi nghỉ hưu muộn hơn và lợi ích giảm khi các mạng an sinh xã hội bị căng thẳng. Tỉ lệ sinh thấp tiềm ẩn rủi ro cho tăng trưởng kinh tế bền vững, chi tiêu tiêu dùng, đổi mới sáng tạo và tài chính công trong dài hạn.
3. Rủi ro nhân khẩu học đối với hoạt động kinh doanh ngân hàng
Đối với các ngân hàng, nhóm dân số già sẽ chuyển tài sản từ tài sản rủi ro sang tài sản ít rủi ro hơn khi chuyển tài sản từ cổ phiếu sang các sản phẩm thu nhập cố định có rủi ro thấp hơn. Khi tuổi thọ của khách hàng tăng lên, các ngân hàng cũng phải chi trả lương hưu và lợi tức trong thời gian dài hơn. Thế hệ lớn tuổi có xu hướng tích lũy nhiều tài sản hơn; vì vậy, sở thích của họ có khả năng hướng các sản phẩm ngân hàng tới các dịch vụ quản lý tài sản (Credit Suisse, 2019). Thế hệ Millennials là thế hệ trẻ hơn, đồng thời cũng mang lại những hàm ý và tác động mạnh mẽ đến hoạt động của các ngân hàng theo hướng khác hơn các thế hệ trước. Đối với thế hệ Millennials, việc kết hôn, sinh con và sở hữu nhà bị chậm lại, có nghĩa là nhu cầu giảm đối với các sản phẩm ngân hàng bán lẻ truyền thống như cho vay thế chấp (U.S. Census Bureau, 2020). Thế hệ Millennials cũng có xu hướng hướng nhiều hơn về công nghệ, ít tin tưởng vào các tổ chức tín dụng truyền thống hơn các thế hệ trước (Salesforce, 2022). Để có thể thu hút được nhóm khách hàng trẻ tuổi này, đòi hỏi các ngân hàng phải đổi mới công nghệ và tập trung nhiều hơn vào trải nghiệm của từng khách hàng. Những thay đổi về nhân khẩu học sẽ tạo ra một loạt rủi ro mà các ngân hàng phải giảm thiểu để duy trì và phát triển hoạt động kinh doanh.
Dân số già đi, quy mô hộ gia đình nhỏ lại và giảm tiêu dùng từ các nhóm khách hàng cao tuổi mang lại rủi ro đối với tín dụng và các sản phẩm tài chính. Khi dân số ở các thị trường như Nhật Bản và châu Âu già đi, tăng trưởng tín dụng có thể bị chậm lại (ECB, 2021).
Thời gian nghỉ hưu kéo dài và không được tài trợ đầy đủ cho nhu cầu cuộc sống sẽ khiến nhóm khách hàng cao tuổi này rút nhiều hơn từ các tài khoản hưu trí để chi trả chi phí (World Economic Forum, 2019). Điều này gây áp lực lên các công ty đầu tư và quản lý tài sản. Lực lượng lao động thu hẹp cũng có nghĩa là ít đóng góp hơn vào các hệ thống lương hưu công cộng, gây áp lực cho tài chính quốc gia.
Nếu xảy ra suy thoái kinh tế do biến đổi nhân khẩu học bất lợi, có thể thúc đẩy quá trình sụp đổ của các khoản vay thế chấp và các khoản vay khác khi các hộ gia đình gặp khó khăn trong việc đáp ứng các khoản thanh toán (Hong Kong Monetary Authority, 2021). Các thế hệ trẻ hơn đã sẵn sàng chuyển sang ngân hàng hay các định chế tài chính khác nếu các sản phẩm không được điều chỉnh phù hợp (Salesforce, 2022). Thu hút và giữ chân khách hàng thế hệ Millennials là rất quan trọng trong bối cảnh biến đổi nhân khẩu học đối với các ngân hàng trong giai đoạn hiện nay.
4. Quản lý rủi ro nhân khẩu học trong hoạt động kinh doanh ngân hàng
Để giải quyết rủi ro về nhân khẩu, các ngân hàng cần hoàn thiện chiến lược, giảm thiểu tác động nơi có thể và định vị để được hưởng lợi từ các xu hướng dài hạn:
Trước tiên, các ngân hàng cần phát triển các sản phẩm hưu trí và lương hưu để phù hợp với dân số đang già đi. Cung cấp các dịch vụ được điều chỉnh phù hợp về lương hưu, bảo hiểm và quản lý tài sản cho người về hưu có thể khai thác phần khách hàng đang mở rộng này (UOB, 2024). Hợp tác với các công ty công nghệ tài chính (Fintech) tập trung vào người tiêu dùng lớn tuổi cũng có thể giúp các ngân hàng đổi mới (David và cộng sự, 2020).
Thứ hai, các ngân hàng phải cải thiện khả năng tiếp cận thông qua các kênh kỹ thuật số để thu hút thế hệ Millennials và các nhóm trẻ hơn. Trợ lý ảo, ứng dụng di động thân thiện với người dùng có công cụ lập ngân sách và các dịch vụ tư vấn trực tuyến có thể phục vụ thế hệ am hiểu công nghệ (Rishi, 2023). Các cách tiếp cận dựa trên trò chơi hóa, nội dung kỹ thuật số và hành vi cũng có thể giúp các ngân hàng thu hút người tiêu dùng trẻ hơn (Jeff, 2023).
Thứ ba, điều chỉnh mạng lưới phân phối và chi nhánh cũng cần thiết để đối phó với dân số dịch chuyển đến các trung tâm đô thị và các thị trường tăng trưởng ở nước ngoài. Đặt chi nhánh và trung tâm tư vấn gần với người tiêu dùng trẻ là điều cần thiết.
Thứ tư, dữ liệu nhân khẩu học và dự báo phải thông báo cho chiến lược và hoạt động của ngân hàng. Tận dụng dữ liệu để tinh chỉnh cho vay, bảo lãnh và phát triển sản phẩm dựa trên nhân khẩu học cụ thể theo từng địa điểm có thể tối ưu hóa ra quyết định. Lập kế hoạch nhân lực cũng cần xem xét các tác động về nhân khẩu học.
Cuối cùng, các ngân hàng cũng nên tập trung vào các dịch vụ tư vấn và lập kế hoạch tài chính toàn diện để cung cấp các giải pháp được điều chỉnh phù hợp với giai đoạn đời của khách hàng (McKinsey, 2020). Với các giải pháp phù hợp kết hợp giữa tư vấn trực tiếp cao cấp và phục vụ tự chủ kỹ thuật số, các ngân hàng có thể điều chỉnh các sản phẩm, dịch vụ phù hợp với nhu cầu khách hàng đang dịch chuyển.
Một số ngân hàng hàng đầu đã phát triển để đáp ứng các thách thức về nhân khẩu học. Northern Trust đã mở rộng các sản phẩm dành cho khách hàng lớn tuổi, cung cấp đánh giá chi phí chăm sóc sức khỏe cùng với lập kế hoạch hưu trí để giải quyết vấn đề tuổi thọ kéo dài (Northern Trust, 2018). Ở Singapore, Ngân hàng UOB đã bổ sung các công cụ và sản phẩm lập kế hoạch hưu trí như các dịch vụ lập kế hoạch di sản (UOB, 2024).
JPMorgan Chase đã mua lại các công ty Fintech như 55ip và OpenInvest để cung cấp các dịch vụ hưu trí kỹ thuật số (JPMorgan Chase, 2023). Ngân hàng cũng đã mua lại startup chăm sóc sức khỏe InstaMed để tăng cường khả năng xung quanh dịch vụ người cao tuổi (JPMorgan Chase, 2019).
Các ngân hàng áp dụng công nghệ để tinh chỉnh hoạt động cũng được định vị tốt hơn để tận dụng dữ liệu nhân khẩu học. Các ngân hàng sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để mô hình hóa rủi ro tín dụng có thể kiểm tra ngược mô hình để đánh giá tác động của nhân khẩu học đối với tỉ lệ trả nợ (SAS, 2021). Phân tích không gian giúp các ngân hàng minh họa các thay đổi nhân khẩu học, điều chỉnh quyết định theo từng thị trường (Esri, 2018).
5. Gợi ý cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam ứng phó với rủi ro nhân khẩu học
Tại Việt Nam, dân số đang già hóa nhanh chóng; theo dự báo của Tổng cục Thống kê, tỉ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên sẽ tăng từ 11,9% năm 2019 lên 25% năm 2050 (UNFPA, 2023). Bên cạnh đó, Việt Nam cũng không thể tránh khỏi các xu hướng thay đổi nhân khẩu học khác như tuổi thọ trung bình gia tăng; tỉ lệ đô thị hóa và di cư từ nông thôn lên thành thị gia tăng. Những thay đổi nhân khẩu học ảnh hưởng đến khả năng sinh lời và an toàn của hoạt động kinh doanh ngân hàng. Các ngân hàng Việt Nam cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để giảm thiểu rủi ro nhân khẩu học. Dựa trên các hành động nhằm quản lý rủi ro nhân khẩu học và tình huống cụ thể của các ngân hàng trên thế giới đã phân tích, bài viết có một số đề xuất gợi ý cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam để ứng phó với rủi ro nhân khẩu học:
Thứ nhất, nghiên cứu và dự báo chi tiết xu hướng nhân khẩu học tại Việt Nam, đặc biệt là sự già hóa dân số và sự gia tăng dân số trẻ tuổi ở các thành phố lớn. Điều này sẽ giúp các ngân hàng định hướng chiến lược phù hợp.
Thứ hai, điều chỉnh sản phẩm, dịch vụ tài chính: Các ngân hàng cần điều chỉnh sản phẩm, dịch vụ tài chính cho phù hợp với cơ cấu nhân khẩu học mới. Phát triển các sản phẩm tài chính và dịch vụ ngân hàng số được thiết kế riêng cho khách hàng cao tuổi, bao gồm các giải pháp đầu tư hưu trí, quản lý tài sản và di sản.
Thứ ba, tăng cường hợp tác với các công ty Fintech và công nghệ để cung cấp trải nghiệm ngân hàng số tiện lợi và cá nhân hóa cho khách hàng trẻ tuổi.
Thứ tư, đa dạng hóa các kênh phân phối và liên kết ngân hàng - bảo hiểm - chứng khoán để cung cấp giải pháp tài chính toàn diện.
Thứ năm, đầu tư vào đào tạo nhân lực về kỹ năng tư vấn tài chính, phân tích dữ liệu khách hàng và công nghệ số để thích ứng với thị trường.
Thứ sáu, thiết lập mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với các công ty bảo hiểm nhân thọ để phát triển sản phẩm bảo hiểm hưu trí
liên kết.
Thứ bảy, tăng cường quản trị rủi ro: Các ngân hàng cần xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả để kiểm soát rủi ro nhân khẩu học.
6. Kết luận
Những thay đổi về nhân khẩu học đang diễn ra trên thế giới, đặc biệt là xu hướng già hóa dân số, sụt giảm dân số trẻ và tỉ lệ đô thị hóa tăng nhanh chóng, mang đến những thách thức và rủi ro đáng kể cho hoạt động kinh doanh của các ngân hàng. Để chủ động ứng phó, các ngân hàng cần nắm bắt kịp thời các xu thế thay đổi nhân khẩu học, điều chỉnh chiến lược, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh và quy trình hoạt động để phù hợp với nhu cầu của các nhóm khách hàng mới nổi. Song song đó, đầu tư mạnh mẽ vào ứng dụng công nghệ hiện đại, phân tích, nâng cao dữ liệu khách hàng và xây dựng hệ thống quản trị rủi ro chặt chẽ là hết sức cấp thiết. Thông qua những giải pháp đúng hướng nêu trên, các ngân hàng hoàn toàn có khả năng chuyển những thách thức về nhân khẩu học thành cơ hội để phát triển bền vững.
Dân số Việt Nam đang trải qua quá trình già hóa nhanh chóng. Để ứng phó với những rủi ro tiềm tàng của xu hướng này, các ngân hàng thương mại Việt Nam cần thay đổi chiến lược và điều chỉnh các sản phẩm, dịch vụ cho phù hợp. Cụ thể, nghiên cứu dự báo xu hướng biến đổi nhân khẩu học để định hướng chiến lược là điều cần thiết. Phát triển các sản phẩm ngân hàng số, đầu tư hưu trí và quản lý tài sản cho người lớn tuổi cũng như các ứng dụng trực tuyến thu hút khách hàng trẻ có thể là giải pháp hiệu quả. Tăng cường hợp tác công nghệ, đa dạng hóa kênh phân phối và nâng cao năng lực quản trị rủi ro cũng rất cần thiết. Bằng cách chủ động thích ứng trước những thay đổi về nhân khẩu học, các ngân hàng có thể nắm bắt được cơ hội từ xu hướng này. Với chiến lược phù hợp đi kèm thay đổi linh hoạt các sản phẩm, dịch vụ để phù hợp với từng độ tuổi khách hàng, các ngân hàng thương mại Việt Nam có thể vừa quản trị được rủi ro, vừa khai thác cơ hội từ xu hướng nhân khẩu học đang thay đổi, góp phần phát triển bền vững cho ngành tài chính ngân hàng.
Tài liệu tham khảo:
1. Credit Suisse. (2019). Global wealth report 2019. https://www.credit-suisse.com/media/assets/corporate/docs/about-us/research/publications/global-wealth-report-2019-en.pdf
2. David. A., Vitor, G., Era, D., (2020). Getting Older but Not Poorer. https://www.imf.org/en/Publications/fandd/issues/2020/03/impact-of-aging-on-pensions-and-public-policy-gaspar
3. Doerr. S., Kabaş. G., Ongena. S. (2023). Population Aging and Bank Risk-Taking. Journal of Financial and Quantitative Analysis. 1-25. https://www.doi.org/10.1017/S0022109023001011
4. ECB. (2021). Demographics and the natural real interest rate. https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpwps/ecb.wp2258~32d1cdba97.en.pdf
5. ESRI. (2018). Methodology Statement: 2013/2018 Esri US Demographic Updates. https://www.esri.com/~/media/files/pdfs/library/whitepapers/pdfs/demographic-update-methodology-2013.pdf
6. Hong Kong Monetary Authority. (2021). Half-yearly monetary and financial stability report September 2021. https://www.hkma.gov.hk/eng/data-publications-and-research/publications/half-yearly-monetary-financial-stability-report/202109/
7. Jeff. S., (2021). How gamification is catapulting digital banking to the next level. International Banker. https://internationalbanker.com/technology/how-gamification-is-catapulting-digital-banking-to-the-next-level/
8. JPMorgan Chase. (2019). JPMorgan Chase to Acquire InstaMed to Expand Capabilities in Healthcare Payments. https://www.jpmorganchase.com/news-stories/jpmc-to-acquire-instamed
9. JPMorgan Chase. (2023). Industry-first partnership will provide custom, tax-smart management at scale for Raymond James Advisors and their clients. https://am.jpmorgan.com/us/en/asset-management/institutional/about-us/media/press-releases/jp-morgan-asset-managements-55ip-to-enhance-its-managed-accounts-platform-with-integrated-tax-management-technology
10. McKinsey. (2020). Reshaping retail banking for the next normal. https://www.mckinsey.com/industries/financial-services/our-insights/reshaping-retail-banking-for-the-next-normal
11. Northern Trust. (2018). Living Well Your Guide for Lifelong Health and Wealth Planning. https://www.northerntrust.com/documents/white-papers/wealth-management/research/living-well-guide-for-lifelong-health-wealth-planning-gp.pdf
12. OECD. (2019a). Fiscal challenges and inclusive growth in ageing societies. https://www.oecd.org/g20/summits/osaka/OECD-Fiscal-challenges-and-inclusive-growth-in-ageing-societies.pdf
13. OECD. (2019b). Pensions at a glance 2019. https://doi.org/10.1787/b6d3dcfc-en
14. Office for National Statistics (ONS). (2019). Past and projected period and cohort life expectancy: 2018-based UK. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/lifeexpectancies/bulletins/pastandprojecteddatafromtheperiodandcohortlifetables/1981to2068/pdf
15. Rishi. A., (2021). Digitization and Digitalization Must Coexist. Forbes https://www.forbes.com/sites/forbestechcouncil/2023/05/30/digitization-and-digitalization-must-coexist/?sh=4a4e5f2b1d25
16. Salesforce. (2022). Millennials vs. Gen Z: How Are They Different?. https://www.salesforce.com/blog/how-millennials-and-gen-z-are-different/
17. SAS. (2021). SAS® Risk Management for Banking: Asset and Liability Management Quick Start Service. https://www.sas.com/content/dam/SAS/bp_de/doc/whitepaper1/ri-wp-sas-rmfb-asset-liability-management-quick-start-service-2316893.pdf
18. U.S. Census Bureau. (2020). Historical living arrangements of young adults. https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/families/adults.html
19. UNFPA. (2023). Già hóa dân số. https://vietnam.unfpa.org/vi/topics/gi%C3%A0-h%C3%B3a-d%C3%A2n-s%E1%BB%91
20. United Nations. (2019). International migrant stock 2019. https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/docs/MigrationStockDocumentation_2019.pdf
21. UOB. (2024). Planning your Retirement. https://www.uob.com.sg/personal/highlights/life-moments/planning-your-retirement.page
22. World Bank. (2018). Fertility rate. https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN
23. World Economic Forum. (2019). We’ll live to 100 - how can we afford it? https://www3.weforum.org/docs/WEF_White_Paper_We_Will_Live_to_100.pdf
TS. Nguyễn Minh Sáng
Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh
https://tapchinganhang.gov.vn
