Giải pháp giúp doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn tài chính trong trạng thái “bình thường mới”

Tóm tắt: Dòng tiền được ví như huyết mạch của doanh nghiệp, tuy nhiên, sau 02 năm chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, dòng tiền của hầu hết các doanh nghiệp đều đã bị tắc nghẽn. Vì vậy, điều cần thiết là phải khơi thông dòng tiền, cung cấp thêm vốn cho doanh nghiệp để phục hồi sản xuất, kinh doanh trong trạng thái “bình thường mới”, tiến tới thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19 trong tình hình mới. Mặc dù Nhà nước ta rất quan tâm và đã ban hành nhiều chính sách nhằm bù đắp những tổn thất về tài chính cho doanh nghiệp, nhưng “những cánh tay cần nối dài hơn” mới có thể chạm được những “nỗi đau” mà các doanh nghiệp đang gánh chịu. Bài viết đánh giá hệ quả của đại dịch Covid-19 gây khó khăn về tài chính cho các doanh nghiệp, từ đó đưa ra một số giải pháp tài chính hỗ trợ doanh nghiệp nhằm phục hồi sản xuất, kinh doanh trong tình hình hiện nay.

Từ khóa: Dịch bệnh Covid-19, doanh nghiệp, giải pháp tài chính.

1. Hệ quả của đại dịch Covid-19 gây khó khăn về tài chính cho các doanh nghiệp

1.1. Chi phí sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp tăng

Sau hơn 02 năm “đối phó” với dịch bệnh Covid-19, đến nay, thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đã từng bước chấp nhận “sống chung” với dịch bệnh và chuyển sang trạng thái “bình thường mới”. Trong điều kiện này, các doanh nghiệp vừa nỗ lực phòng, chống dịch vừa phục hồi sản xuất để ổn định việc làm, tạo thu nhập cho người lao động. Tuy nhiên, đại dịch đã làm kiệt quệ nguồn tài chính, khiến hầu hết các doanh nghiệp đang phải “oằn mình” chống đỡ bởi chi phí sản xuất kinh doanh tăng cao từ các nguyên nhân sau:

Thứ nhất, chi phí vận chuyển tăng cao. Từ đầu năm 2021, dịch bệnh Covid-19 đã khiến hoạt động logistics bị đứt gãy. Song, mức độ càng nghiêm trọng hơn, bởi khi dịch tạm lắng, nhu cầu vận chuyển tăng mạnh. Điều này đẩy giá cước vận chuyển lên cao gây khó khăn nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp xuất - nhập khẩu. Tính đến cuối tháng 11/2021, giá cước vận chuyển đường biển đã tăng gấp 10 lần so với đầu năm, cước vận chuyển đường biển sau dịch đang từ 7.000 - 8.000 USD/container tăng vọt lên 10.000 USD/container¹. Trong khi đó, cước vận chuyển bằng đường hàng không tăng hàng tuần. Hơn nữa, vì thiếu container và tàu vận chuyển nên hàng hóa phải lưu kho, lưu bãi khiến cho chi phí bị đội lên rất nhiều. Đối với vận chuyển nội địa cũng không khả quan hơn khi các doanh nghiệp vận tải phải áp dụng các biện pháp phòng, chống dịch như: Xét nghiệm Covid-19 cho các lái xe, chi phí đồ bảo hộ, khử khuẩn, khẩu trang phục vụ quá trình vận chuyển, đặc biệt là chi phí xét nghiệm PCR rất cao, điều này dẫn đến chi phí của các doanh nghiệp tăng lên.

Thứ hai, chi phí nguyên vật liệu đầu vào tăng. Kể từ khi Việt Nam bắt đầu kế hoạch mở cửa, thích ứng, sống chung an toàn với dịch bệnh, các doanh nghiệp trên cả nước đã nhanh chóng bắt tay vào khôi phục sản xuất. Thời điểm này, các doanh nghiệp cố gắng duy trì đủ nguyên liệu để không gián đoạn sản xuất, nhưng họ cũng đang đối mặt với rủi ro vì giá nguyên liệu đầu vào tăng và chưa có điểm dừng. Thực tế cho thấy, nếu như năm 2020, các doanh nghiệp gặp khó khăn vì không có đơn hàng, thì đến năm 2021, các doanh nghiệp lại gặp khó khăn vì giá nguyên liệu đầu vào tăng giữa lúc kinh tế thế giới đang dần hồi phục. Chi phí vận chuyển tăng cao, cùng với những ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19 gây khó khăn cho việc sản xuất dẫn tới giá nguyên vật liệu tăng lên. Theo thống kê, hầu hết giá cả của nguyên vật liệu sản xuất năm 2021 đều tăng. So với năm 2020, giá xăng dầu trong nước bình quân tăng 31,74%; giá ga tăng 25,89%, giá vật liệu bảo dưỡng nhà ở tăng 7,03% do giá xi măng, sắt, thép, cát tăng theo giá nguyên liệu đầu vào²... Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính từ lần tăng giá đầu tiên vào đầu năm 2020, giá thức ăn chăn nuôi trong nước đã tăng 7 đến 8 đợt, từ 30 đến 40%³, trong khi giá bán các sản phẩm chăn nuôi xuống thấp khiến cho không ít doanh nghiệp trong lĩnh vực chăn nuôi bị thua lỗ.

Thứ ba, chi phí phòng, chống dịch Covid-19 tăng. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, số ca nhiễm trong cộng đồng vẫn tiếp tục tăng lên, để vừa chống dịch hiệu quả, vừa duy trì và phát triển sản xuất tránh đứt gẫy chuỗi cung ứng toàn cầu, các doanh nghiệp phải bỏ ra một khoản chi phí khổng lồ. Ngoài ra, để động viên, khích lệ người lao động tham gia sản xuất 3 tại chỗ, ngoài chế độ lương, tiền ngoài giờ đầy đủ, doanh nghiệp còn phải hỗ trợ thêm một khoản không nhỏ cho người lao động. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp phải phối hợp với lực lượng y tế xét nghiệm Covid-19 định kỳ cho người lao động, đối với các doanh nghiệp sản xuất lớn hàng nghìn công nhân như doanh nghiệp may mặc, điện tử... thì mỗi lẫn xét nghiệm chi phí không hề nhỏ.

Thứ tư, giá xăng dầu liên tục tăng khiến chi phí vận chuyển và nguyên vật liệu đầu vào tăng. Một trong những nguyên nhân khiến giá xăng dầu tăng “chóng mặt” vừa qua là do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Sau một thời gian thực hiện giãn cách, thị trường thế giới chịu ảnh hưởng của việc nhu cầu tăng khi các nước nới lỏng dần lệnh cấm đi lại, thiếu nguồn cung về than và khí đốt tại Trung Quốc, Ấn Độ và châu Âu; mức dự trữ dầu thô của Mỹ sụt giảm... Tính đến ngày 21/02/2022, giá xăng RON 95-V tăng lên 26.780 đồng/lít tại vùng 1 và 27.310 tại vùng 2⁴. Giá xăng dầu tăng đột biến ảnh hưởng rất lớn đến doanh nghiệp nói chung và hệ thống vận tải logistics nói riêng, bởi phí xăng dầu chiếm hơn 30% trong tổng chi phí cấu thành của logistics hiện nay. Ngoài ra, việc tăng giá xăng dầu sẽ khiến chi phí vận chuyển nguyên vật liệu đầu vào, chi phí vận chuyển sản phẩm đầu ra đều tăng lên. Bên cạnh đó, giá các loại hàng hóa, nguyên vật liệu đầu vào sẽ điều chỉnh theo giá xăng dầu nên thời gian tới có thể nguồn nguyên liệu tiếp tục tăng so với năm ngoái. Điều này càng khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn chồng khó khăn, ảnh hưởng đến tiến độ phục hồi sản xuất và xuất nhập khẩu hàng hóa trong năm 2022.

1.2. Doanh thu của doanh nghiệp bị sụt giảm

Thông thường, chi phí vận chuyển và chi phí nguyên vật liệu chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu giá thành sản phẩm, nên khi chi phí vận chuyển và chi phí nguyên vật liệu tăng “chóng mặt” (do chi phí phòng, chống dịch, giá xăng dầu tăng…), đã làm cho giá thành sản phẩm tăng lên. Với các doanh nghiệp lớn thì kế hoạch sản xuất thường được thực hiện trước ít nhất từ 3 - 6 tháng, nhiều doanh nghiệp đã ký các đơn hàng đến giữa năm 2022 phải tạm dừng hoạt động do không đàm phán thành công với đối tác về giá cả, nếu vẫn áp dụng theo hợp đồng đã ký kết thì doanh nghiệp phải chịu thua lỗ rất nhiều. Do vậy, cho dù là dừng sản xuất các đơn hàng hay tiếp tục thực hiện các đơn hàng thì các doanh nghiệp đều phải chịu tổn thất doanh thu nặng nề.

Bên cạnh đó, đối với doanh nghiệp xuất khẩu, chi phí logistics tăng cao làm doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh trên thị trường thế giới. Với những mặt hàng xuất đi châu Âu hoặc Bắc Mỹ (đây là hai thị trường có chi phí vận chuyển khá cao) sẽ khó có thể cạnh tranh được với các nước gần thị trường này hơn Việt Nam. Không ít doanh nghiệp đứng trước tình trạng thua lỗ nghiêm trọng, đình trệ sản xuất do không thể giao hàng hoặc đối tác không nhận hàng do chi phí quá cao. Chi phí logistics tăng cao cũng đã lấy đi nhiều lợi nhuận của các doanh nghiệp vận chuyển trong nước, đơn cử như việc cùng một chuyến vận chuyển nhưng doanh nghiệp phải chi các khoản phòng, chống dịch như xét nghiệm Covid-19 cho lái xe, mua các đồ bảo hộ, khử khuẩn phục vụ quá trình vận chuyển.

Hơn nữa, nguồn lao động bị thiếu trầm trọng khiến doanh thu của doanh nghiệp giảm. Bước sang giai đoạn “bình thường mới”, các cơ sở sản xuất kinh doanh được mở cửa trở lại, thì bài toán khó đối với hầu hết các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất là bổ sung nguồn nhân lực bị thiếu hụt do đại dịch gây nên.

Sau làn sóng dịch Covid-19 lần thứ tư càn quét, nhiều tỉnh, thành trên cả nước, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam, thị trường lao động đối mặt với tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng. Sau thời gian khá dài thực hiện giãn cách xã hội, tỷ lệ lao động về quê tăng mạnh là tín hiệu cho thấy nguy cơ thiếu hụt lao động trầm trọng ở nhiều doanh nghiệp. Bên cạnh đó, sau khi nghỉ việc, phần lớn lao động đã về quê nghỉ Tết Nguyên đán và đi tìm việc khác để làm. Điều này dẫn tới việc khi doanh nghiệp được hoạt động trở lại thì lâm vào cảnh thiếu lao động, nhiều doanh nghiệp bắt buộc phải tiếp tục đóng cửa vì không đủ số lượng nhân công tối thiểu để nhà máy/doanh nghiệp hoạt động.

Theo Báo cáo tác động của dịch Covid-19 đến tình hình lao động, việc làm quý III/2021 của Tổng cục Thống kê, kết quả khảo sát đánh giá tác động của dịch Covid-19 trên phạm vi toàn quốc cho thấy, trong số 22.764 doanh nghiệp có 17,8% doanh nghiệp bị thiếu lao động. Tỷ lệ doanh nghiệp thiếu hụt lao động cao nhất được ghi nhận ở vùng Đông Nam Bộ, với 30,6%. Trong đó, những tỉnh thiếu hụt cao là Bình Dương (36,9%); Bình Phước (34,4%) và Thành phố Hồ Chí Minh (31,8%). Một số ngành báo cáo có sự thiếu hụt nhiều lao động nhất là ngành sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính và sản phẩm quang học (55,6%), sản xuất da và các sản phẩm liên quan (51,7%), sản xuất trang phục (49,2%), sản xuất thiết bị điện (44,5%), ngành dệt (39,5%)⁵. Việc thiếu hụt nguồn lao động đã khiến cho nhiều doanh nghiệp dù có nhiều đơn hàng vẫn không thể thực hiện sản xuất, bởi máy móc, nhà xưởng lúc này đều trở nên vô nghĩa vì doanh nghiệp thiếu lao động như một động cơ không đủ nhiên liệu.

Ngoài ra, do thực hiện giãn cách xã hội trong nước cũng như các biện pháp kiểm soát biên giới để phòng, chống dịch bệnh, đã kìm hãm hoạt động sản xuất trong nước và trên toàn cầu, vì vậy hàng hóa và nguyên liệu trở nên khan hiếm, thậm chí không có đủ nguyên vật liệu để phục vụ hoạt động sản xuất. Điều này khiến cho nhiều đơn hàng của doanh nghiệp không thể thực hiện đúng thời hạn, dẫn tới doanh nghiệp bị giảm nguồn thu trầm trọng.

2. Giải pháp giúp các doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn về tài chính nhằm phục hồi sản xuất, kinh doanh trong trạng thái “bình thường mới”

Có thể thấy, gói chính sách tài chính của Nhà nước hỗ trợ các doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề trong đại dịch, về cơ bản là toàn diện: Từ miễn, giảm thuế, cho nợ thuế đến tiếp cận các nguồn tín dụng; từ hỗ trợ phục hồi sản xuất, kinh doanh đến hỗ trợ phục hồi nguồn nhân lực. Tuy nhiên, các chính sách nói trên chưa được cụ thể hóa đến mức cần thiết, đồng thời chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách tài khóa nhằm phục hồi động lực của sản xuất kinh doanh với chính sách tiền tệ nới lỏng, nên hiệu quả của các chính sách nói trên còn hạn chế. Bởi vậy, để tăng khả năng tài chính cho các doanh nghiệp nhằm phục hồi sản xuất, kinh doanh trong trạng thái "bình thường mới", cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, cung cấp vốn với các gói vay phù hợp cho các doanh nghiệp

Thời điểm hiện tại, để khắc phục những khó khăn khi chi phí sản xuất kinh doanh tăng trong khi doanh thu của doanh nghiệp lại giảm và nguồn lao động bị thiếu, thì vấn đề cốt lõi là giải quyết khó khăn tài chính cho doanh nghiệp. Sau hơn 02 năm dịch bệnh diễn ra, các doanh nghiệp đang phải đối mặt với tình hình tài chính cạn kiệt, giờ đang ở giai đoạn đầu phục hồi kinh tế cũng là giai đoạn khó khăn nhất của các doanh nghiệp, do vậy, các chính sách cung cấp vốn với lãi suất ưu đãi, hay nói cách khác là các gói vay giá rẻ rất cần thiết cho các doanh nghiệp lúc này. Hơn nữa, để đạt được mục tiêu phục hồi, phát triển nhanh hoạt động sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy các động lực tăng trưởng, ưu tiên một số ngành, lĩnh vực quan trọng, phấn đấu đạt mục tiêu của giai đoạn 2021 - 2025: Tăng trưởng GDP bình quân 6,5 - 7%/năm⁶, thì việc cung cấp vốn là thực sự cần thiết đối với các doanh nghiệp, các doanh nghiệp có phục hồi và phát triển thì nền kinh tế quốc gia mới được cải thiện. Mặc dù Nhà nước đã hỗ trợ lãi suất 2%/năm trong 02 năm 2022 - 2023 đối với các khoản vay có lãi suất cho vay trên 6%/năm và được Ngân hàng Chính sách xã hội giải ngân trong giai đoạn 2022 - 2023, tổng nguồn vốn hỗ trợ lãi suất tối đa 3.000 tỷ đồng7, nhưng Nhà nước cần thiết kế những gói vay với lãi suất cực kỳ ưu đãi theo từng cấp độ doanh nghiệp bị thiệt hại. Những doanh nghiệp bị thiệt hại nặng nề nhất trong dịch bệnh phải kể đến là các doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ du lịch, lưu trú, vận tải, hàng không. Gói vay cho lĩnh vực này phải tính đến lâu dài nhằm mục đích duy trì sự tồn tại của doanh nghiệp, một mặt để các doanh nghiệp trả tiền thuê mặt bằng, trả lương nhân viên, mặt khác, khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh tạm thời để có nguồn thu trong lúc chờ người dân được tiêm đầy đủ vaccine.

Mặt khác, đối với những doanh nghiệp sản xuất lớn, đang gặp khó khăn do chi phí đầu vào tăng cao hoặc thiếu nguồn lao động, các gói vay này là khẩn thiết để thực hiện các đơn hàng. Do vậy các gói vay này cần lớn, nhanh nhưng thời gian hoàn trả ngắn giúp doanh nghiệp có ngay vốn lưu động để phục vụ việc trả lương, chiêu mộ lao động, thanh toán nguyên vật liệu, và khi thực hiện xong đơn hàng thì các doanh nghiệp đã có doanh thu để chi trả.

Hai là, tiếp tục gia hạn, giảm, miễn một số loại thuế, phí và tăng hiệu quả của các chính sách

Việc gia hạn cũng như giảm, miễn một số loại thuế phí đã được Nhà nước thực hiện trong thời gian qua và được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 30/01/2022 về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và triển khai Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về Chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình; tuy nhiên, để tạo động lực cho các doanh nghiệp vượt qua khó khăn và đủ thời gian để phục hồi và phát triển sản xuất, Nhà nước cần cân nhắc việc tăng tỷ lệ giảm thuế cũng như tăng thời gian thực hiện các chính sách.

Cụ thể:

- Đối với thuế thu nhập doanh nghiệp: Nên chủ trương giảm 50% thuế thu nhập doanh nghiệp trong năm 2021 và năm 2022 và giảm 20% - 30% thuế thu nhập doanh nghiệp trong 2 - 4 năm tiếp theo tùy vào từng ngành nghề và mức độ ảnh hưởng để các doanh nghiệp có đủ thời gian phục hồi. Về thời gian chuyển lỗ, có thể kéo dài thêm 2 năm đến 3 năm (hiện tại thời gian chuyển lỗ là 5 năm).

- Đối với thuế giá trị gia tăng: Nên cân nhắc miễn thuế giá trị gia tăng trong năm 2022, giảm 50% thuế giá trị gia tăng trong 2 năm kế tiếp 2023 - 2024 và tùy vào diễn biến của dịch bệnh để đưa ra chính sách trong thời gian tiếp theo cho hợp lý. Với những doanh nghiệp được hoàn thuế cần cần rút ngắn thời gian và thủ tục nhanh gọn để các doanh nghiệp có thêm chi phí trang trải khó khăn.

- Đối với thuế nhập khẩu: Nên giảm 50% thuế nhập khẩu đối với nguyên liệu đầu vào sản xuất. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay nguyên liệu đầu vào đang tăng cao thì việc miễn thuế nhập khẩu là chính sách hết sức cần thiết để hỗ trợ giảm chi phí cho các doanh nghiệp.

Ba là, kích cầu tiêu dùng nội địa

Dù nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu sản xuất trở lại từ đầu tháng 10/2021 đến nay nhưng hàng hóa tiêu thụ khá chậm nên gặp nhiều khó khăn khi dòng tiền không còn, không thể quay vòng sản xuất... Vì vậy, Nhà nước cần có thêm giải pháp kích cầu nội địa để kích thích tiêu dùng. Doanh nghiệp có bán được hàng mới có tiền quay vòng sản xuất, chi trả lương cho người lao động, đảm bảo thu nhập cho nhiều hộ gia đình và từ đó tác động trở lại đến tiêu dùng trong nước, giúp kinh tế hồi phục.

Riêng đối với ngành du lịch, được dự báo là ngành kinh tế có khả năng phục hồi nhanh nhất sau đại dịch, hiện nay đã có những chính sách thông thoáng, bước đầu mở cửa lại du lịch. Tuy nhiên, để phục hồi và phát triển, thích ứng với trạng thái “bình thường mới”, ngành du lịch cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước mắt là triển khai hiệu quả các cơ chế, chính sách hỗ trợ về tài chính, tín dụng, việc làm và đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp, cộng đồng tham gia kinh doanh du lịch. Chính sách giảm thuế giá trị gia tăng, giảm giá điện, tiền thuê đất, thuế thu nhập doanh nghiệp kéo dài hơn và tiếp tục gia hạn thời hạn nộp thuế của doanh nghiệp đến hết năm 2023. Hỗ trợ người lao động, xây dựng cơ chế thu hút lao động và hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực du lịch để phục hồi sau đại dịch.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 30/01/2022 về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và triển khai Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về Chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình.

2. Nghị quyết số 128/NQ-CP ngày 11/10/2021- Ban hành quy định tạm thời “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19”.

3. Nghị định số 41/2020/NĐ-CP ngày 8/4/2020 của Chính phủ quy định gia hạn thời hạn nộp thuế và tiền thuê đất.

4. Nghị định số 109/2020/NĐ-CP về việc gia hạn thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xe ôtô sản xuất, lắp ráp trong nước.

5. Nghị định số 52/2021/NĐ-CP ngày 19/4/2021 của Chính phủ về gia hạn thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân và tiền thuê đất trong năm 2021.

6. Nghị định số 92/2021/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Nghị quyết số 406/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về một số giải pháp nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, người dân chịu tác động của dịch Covid-19.

7. Thông tư số 14/2021/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 01/2020/TT-NHNN quy định về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19.

8. Quyết định số 33/2021/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg ngày 07/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định về việc thực hiện một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19.