Nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), trong đó có TTKDTM đối với các dịch vụ công, thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã phối hợp các bộ, ngành liên quan hoàn thiện hành lang pháp lí, chú trọng phát triển hạ tầng công nghệ để tăng kết nối và đồng bộ, đồng thời tập trung triển khai, kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cho phép các tổ chức tín dụng (TCTD) có thể xác minh thông tin nhận biết khách hàng, làm sạch dữ liệu và hỗ trợ khách hàng trong tiếp cận các dịch vụ ngân hàng.
Thanh toán điện tử các dịch vụ công là chủ trương lớn của Chính phủ. Để thúc đẩy thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng, bên cạnh hoàn thiện hành lang pháp lí, ngành Ngân hàng đã chủ động cung ứng các sản phẩm, dịch vụ, giải pháp thanh toán, kết nối với các cơ sở giáo dục, y tế và các đơn vị cung ứng dịch vụ công để thực hiện các giao dịch thanh toán điện tử an toàn, thuận tiện. Nhờ đó, người sử dụng có thể dễ dàng truy cập các ứng dụng trên Internet, thiết bị di động, thực hiện trả tiền thông qua các dịch vụ thanh toán tiện ích của ngân hàng…
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Thanh toán các dịch vụ công như nộp thuế, điện, nước, học phí, viện phí... qua ngân hàng giúp hạn chế một khối lượng lớn tiền mặt trong lưu thông, từ đó giảm bớt những phí tổn của xã hội có liên quan đến việc phát hành và lưu thông tiền. Bên cạnh đó, việc thanh toán và sử dụng dịch vụ qua ngân hàng giúp tăng sự lưu chuyển tiền tệ, từ đó tăng thêm sức cạnh tranh của nền kinh tế. Với người dân, doanh nghiệp, thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, tránh được các rủi ro khi sử dụng tiền mặt.
Thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng đạt những kết quả khả quan
Thời gian qua, TTKDTM trong khu vực công không ngừng được thúc đẩy và mở rộng. NHNN đã thường xuyên theo dõi, đôn đốc việc thực hiện Đề án đẩy mạnh thanh toán qua ngân hàng đối với việc thu phí các dịch vụ công: Thuế, điện, nước, học phí, viện phí và chi trả các chương trình an sinh xã hội (theo Quyết định số 241/QĐ-TTg ngày 23/02/2018 của Thủ tướng Chính phủ). Nhằm đẩy mạnh thanh toán điện tử và cung cấp dịch vụ công trực tuyến theo chủ trương của Chính phủ, NHNN đã chỉ đạo các TCTD tăng cường kết nối với các cơ quan cung cấp dịch vụ công như thuế, hải quan, kho bạc, điện lực, viễn thông, bảo hiểm xã hội, bệnh viện, trường học… cung cấp nhiều sản phẩm, dịch vụ thanh toán linh hoạt, phù hợp. Bên cạnh đó, NHNN đã chỉ đạo các ngân hàng thương mại (NHTM), các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán (TGTT) tích cực đầu tư ứng dụng công nghệ, nghiên cứu, có giải pháp kết nối với Cổng Dịch vụ công Quốc gia (DVCQG) để thực hiện thanh toán trực tuyến cho các dịch vụ đã được tích hợp trên Cổng DVCQG, áp dụng chính sách miễn, giảm phí dịch vụ thanh toán đối với các giao dịch thanh toán trên Cổng DVCQG.
Đặc biệt, trong lĩnh vực y tế, giáo dục, NHNN đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố và các TCTD đẩy mạnh phối hợp với các trường học, bệnh viện triển khai các giải pháp như: Thông báo số tài khoản mở tại ngân hàng để tổ chức, cá nhân chuyển tiền thanh toán dịch vụ công (qua Mobile, Internet...); lắp đặt thiết bị chấp nhận thẻ, thanh toán ứng dụng mã QR cho phép phụ huynh, học sinh, người bệnh sử dụng các thiết bị di động, thẻ ngân hàng để thanh toán; xây dựng hệ thống công nghệ thông tin cho phép ghi nhận hóa đơn học phí/viện phí để người sử dụng truy cập các ứng dụng trên Internet, thiết bị di động và thực hiện trả tiền học phí, viện phí thông qua các sản phẩm, dịch vụ thanh toán tiện ích của ngân hàng (thanh toán thẻ, ví điện tử, thanh toán hóa đơn, thanh toán qua mã QR…); nghiên cứu, áp dụng chính sách ưu đãi về phí dịch vụ ngân hàng.
Nhờ có sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và sự vào cuộc tích cực của Bộ Y tế, đến nay nhiều ngân hàng đã hoàn thành triển khai kết nối để cung ứng dịch vụ thanh toán viện phí điện tử. Thanh toán điện tử trong khu vực chính phủ, dịch vụ hành chính đạt được kết quả khả quan; công tác thu ngân sách nhà nước, dịch vụ giáo dục, y tế, điện, nước, chi trả lương hưu, bảo hiểm y tế, trợ cấp bảo hiểm xã hội (BHXH), trợ cấp thất nghiệp bằng phương thức TTKDTM được chú trọng, tăng cường và đạt kết quả tích cực.
Trong lĩnh vực giáo dục, các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT đã phối hợp với trường học để thu học phí bằng phương thức TTKDTM với nhiều gói giải pháp thanh toán linh hoạt cho khách hàng, phù hợp với đặc thù, điều kiện hạ tầng kĩ thuật, công nghệ thông tin của các trường học. Cụ thể như: (i) Với các trường mà điều kiện kĩ thuật đã cho phép kết nối chia sẻ dữ liệu giữa trường học với ngân hàng thì ngân hàng có thể cung cấp dịch vụ thanh toán hóa đơn trực tuyến để nộp học phí qua ứng dụng Mobile Banking, Internet Banking..., việc đối chiếu, xác nhận thanh toán hoàn toàn được xử lí tự động, nhanh chóng, chính xác, phụ huynh chỉ được thanh toán một lần đối với một khoản học phí phát sinh (tương tự như việc thanh toán hóa đơn điện, nước... hiện nay); (ii) Với các trường mà điều kiện kĩ thuật chưa cho phép, ngân hàng có thể cung cấp các gói giải pháp thu hộ dựa trên nền tảng cung ứng dịch vụ thanh toán của ngân hàng như phụ huynh sử dụng kênh thanh toán trực tuyến của ngân hàng (Mobile Banking, Internet Banking, Smart Banking...) để chuyển khoản đến tài khoản của trường học hoặc sử dụng các thiết bị chấp nhận thẻ (POS) để nộp học phí.
Bởi những ưu điểm như giúp tiết kiệm chi phí, thời gian và tăng tính an toàn, hoạt động thanh toán điện tử trong ngành Giáo dục với những gói giải pháp linh hoạt như trên sẽ góp phần đẩy mạnh TTKDTM theo chủ trương của Chính phủ.
Trong nộp thuế, bên cạnh ứng dụng eTax Mobile (Hệ thống thuế điện tử phân hệ eTax Mobile được cung cấp bởi Tổng cục Thuế), một số ngân hàng đã tích hợp sẵn tính năng nộp thuế trực tuyến ngay trên ứng dụng di động. Người nộp thuế cần có tài khoản ở ngân hàng được tích hợp tính năng nộp thuế trực tuyến, đồng thời cần đến chi nhánh ngân hàng gần nhất và tiến hành đăng kí mã số thuế; đăng kí mở dịch vụ ngân hàng trực tuyến. Sau khi đăng kí thành công, người nộp thuế có thể sử dụng ngay tính năng nộp thuế trực tuyến bằng cách tìm kiếm tính năng được tích hợp ngay trong ứng dụng ngân hàng điện tử trên thiết bị di động.
Nộp thuế trực tuyến qua ngân hàng giúp đơn giản hóa thủ tục, tiết kiệm thời gian và chi phí cho cả người nộp thuế và cơ quan chức năng. Người dân có thể chủ động nộp tiền thuế mọi lúc, mọi nơi; chủ động thời gian; giảm thiểu sai sót khi làm giấy nộp tiền. Các cơ quan chức năng tiết kiệm nhân lực, đảm bảo an toàn trong công tác quản lí…
Theo Vụ Thanh toán (NHNN), đến cuối năm 2022, 100% các cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn đô thị đã thực hiện TTKDTM; 100% cơ sở giáo dục nước ngoài đã triển khai giao dịch trực tuyến trên Cổng DVCQG; khoảng 61% số người hưởng nhận các chế độ BHXH, trợ cấp thất nghiệp qua tài khoản cá nhân tại khu vực đô thị (vượt chỉ tiêu được giao tại Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2021 - 2025; tỉ lệ đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện thanh toán qua tài khoản đạt 96,76%; 87,9% (29/33) các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế và thuộc các trường Đại học Y, Dược đã triển khai TTKDTM...
Thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng đã đạt được những kết quả tích cực, tuy nhiên, vẫn còn một số khó khăn, thách thức. Trước hết, thói quen, tâm lí sử dụng tiền mặt của người dân ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa; tâm lí e ngại khi tiếp cận với công nghệ thanh toán mới của một bộ phận người dân gây trở ngại cho phát triển TTKDTM. Bên cạnh đó, xu hướng gia tăng tội phạm công nghệ cao với các thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ tội phạm lợi dụng dịch vụ ngân hàng cho mục đích bất hợp pháp, rửa tiền, trốn thuế, gian lận, lừa đảo. Ngoài ra, việc phối hợp thu ngân sách nhà nước đối với các khoản thu từ đất và lệ phí trước bạ còn một số vấn đề phát sinh liên quan đến quá trình trao đổi dữ liệu nghĩa vụ nộp ngân sách nhà nước giữa các cơ quan gây ảnh hưởng đến người nộp thuế. Việc đẩy mạnh chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp thất nghiệp qua ngân hàng mới tập trung chủ yếu ở khu vực đô thị. Hạ tầng công nghệ đảm bảo cho việc kết nối liền mạch giữa các cơ quan, lĩnh vực dịch vụ công còn chưa đồng bộ. Việc đầu tư cho hạ tầng kĩ thuật, công nghệ, nhân lực đòi hỏi chi phí lớn.
Đồng bộ các giải pháp thúc đẩy thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng
Về phía NHNN
Để thúc đẩy TTKTDM, trong đó có thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng, NHNN tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai thực hiện đồng bộ, có hiệu quả các giải pháp tại Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2021 - 2025 và Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, cụ thể:
(i) Tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện khuôn khổ pháp lí, cơ chế, chính sách về TTKDTM, thúc đẩy chuyển đổi số, trong đó tập trung hoàn thiện, triển khai Luật Các TCTD (sửa đổi), Nghị định mới về TTKDTM và Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng; nghiên cứu, hoàn thiện, ban hành kịp thời các văn bản hướng dẫn.
(ii) Tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả các nội dung tại Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 và Kế hoạch phối hợp số 01/KHPH-BCA-NHNNVN (giữa Bộ Công an và NHNN) triển khai thực hiện các nhiệm vụ tại Đề án 06 (Quyết định 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030) nhằm thúc đẩy, tạo thuận lợi cho các ngân hàng, tổ chức TGTT cung ứng các sản phẩm, dịch vụ thanh toán an toàn, bảo mật, tiện ích, đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của khách hàng; trong đó, tập trung triển khai, kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cho phép các TCTD có thể xác minh thông tin nhận biết khách hàng, làm sạch dữ liệu và hỗ trợ khách hàng trong tiếp cận các dịch vụ ngân hàng.
(iii) Tiếp tục theo dõi sát sao tình hình thanh toán dịch vụ công qua ngân hàng, phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan và chỉ đạo kịp thời các ngân hàng đẩy mạnh TTKDTM đối với các dịch vụ công.
(iv) Tiếp tục chỉ đạo nâng cấp, hoàn thiện, phát triển hạ tầng chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử; mở rộng triển khai hệ thống ACH (hệ thống thanh toán bù trừ tự động) tại Việt Nam theo hướng mở rộng sản phẩm, dịch vụ và mở rộng kết nối các ngân hàng, các đơn vị cung cấp dịch vụ công.
(v) Yêu cầu các TCTD đẩy nhanh hơn nữa việc mở tài khoản cho đơn vị cung ứng dịch vụ công và thông báo số tài khoản để người dân chuyển tiền thanh toán; phối hợp lắp đặt thiết bị chấp nhận thẻ, thanh toán ứng dụng mã QR để cho phép người dân thanh toán trực tiếp (tương tự như việc mua hàng hóa tại các siêu thị); xây dựng phần mềm, giải pháp kết nối với trường học, bệnh viện, hệ thống của các đơn vị cung ứng dịch vụ công để cho phép ghi nhận thông tin hóa đơn tự động, giúp người sử dụng truy cập các ứng dụng trên Internet, Smartphone và thực hiện trả tiền học phí, viện phí... thông qua các sản phẩm, dịch vụ thanh toán tiện ích của ngân hàng (thanh toán thẻ, ví điện tử, thanh toán hóa đơn, thanh toán qua mã QR...).
Về vấn đề phí, các cơ quan liên quan cần cân nhắc sự cần thiết quy định cơ chế thu, trả phí liên ngân hàng giữa tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT và đơn vị chấp nhận thanh toán. Từ đó, có chính sách áp dụng mức phí trần, là căn cứ để cơ quan quản lí ban hành quy định về các mức phí thanh toán, trong đó có thể điều tiết chính sách phí ưu đãi đối với các dịch vụ công (trong đó có lĩnh vực y tế, giáo dục).
Về phía các NHTM, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT
(i) Cần nghiên cứu giảm phí thanh toán, đặc biệt là phí thanh toán trong lĩnh vực y tế, giáo dục; áp dụng chính sách miễn, giảm phí đối với dịch vụ công để hỗ trợ các bệnh viện trong thời gian đầu triển khai.
(ii) Tiếp tục đẩy mạnh thanh toán thẻ qua các thiết bị chấp nhận thẻ tại điểm POS và áp dụng các công nghệ, phương thức thanh toán hiện đại như quét mã QR, Tokenization, thanh toán di động (Mobile Payment), thanh toán phi tiếp xúc (Contactless)... đối với các dịch vụ công, dịch vụ tiện ích như điện, nước, học phí, viện phí, thanh toán phí, lệ phí trực tuyến, các thủ tục hành chính công trực tuyến; tiếp tục nghiên cứu, triển khai phát triển thanh toán tại nông thôn, vùng sâu, vùng xa gắn với triển khai Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
(iii) Nghiên cứu có giải pháp về mô hình kết nối phù hợp, hiệu quả giữa các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT với Cổng DVCQG, hệ thống một cửa điện tử của các bộ, ngành, địa phương, các cơ quan, đơn vị liên quan nhằm đơn giản hóa thủ tục và tạo điều kiện thanh toán điện tử đối với các khoản phí, lệ phí, thanh toán hóa đơn điện, nước, học phí, viện phí…
(iv) Tăng cường đảm bảo an ninh, an toàn hoạt động thanh toán, ngân hàng; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của khách hàng; đẩy mạnh truyền thông, giáo dục tài chính nhằm nâng cao kiến thức, kĩ năng cho công chúng trong sử dụng sản phẩm, dịch vụ tài chính, ngân hàng.
Về phía các bộ, ngành liên quan
Đối với vấn đề thanh toán viện phí có tính xã hội cao và việc kết nối thanh toán viện phí đang trong bước đầu triển khai dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và triển khai của Bộ Y tế nên để việc triển khai được thuận lợi, cần tạo được sự đồng thuận giữa các bên.
Các bộ, ngành cũng đẩy mạnh truyền thông về những lợi ích của thanh toán qua ngân hàng đối với các dịch vụ công, trong đó có lĩnh vực y tế, giáo dục, nâng cao kiến thức cho người dân trong sử dụng sản phẩm, dịch vụ tài chính ngân hàng, thúc đẩy thanh toán điện tử. Đồng thời, các bộ, ngành cần chỉ đạo các đơn vị chú trọng việc đầu tư hạ tầng công nghệ, nhân lực triển khai, đảm bảo sự đồng bộ, kết nối với tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ TGTT.
Bộ Công an tiếp tục phối hợp NHNN trong triển khai Đề án 06, tiến tới cho phép TCTD khai thác nguồn dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, từ đó làm sạch dữ liệu khách hàng, xóa bỏ tài khoản ảo, tài khoản rác, đảm bảo an toàn trong giao dịch ngân hàng, ngăn ngừa và xử lí nghiêm các hành vi lợi dụng dịch vụ thanh toán của NHTM, tổ chức TGTT cho các mục đích bất hợp pháp; ngăn chặn tội phạm công nghệ và lừa đảo trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng…
Về phía khách hàng
Khi sử dụng các dịch vụ thanh toán qua ngân hàng, khách hàng cần nắm vững các kĩ năng, tuân thủ các khuyến cáo của ngân hàng trong giao dịch trực tuyến nhằm đảm bảo an toàn thông tin và tài khoản.
Lan Chi (NHNN)
