Keywords: Climate change, financial development, climate compatible economic growth.
1. Đặt vấn đề
Biến đổi khí hậu là một hiện tượng toàn cầu được thể hiện đặc trưng bởi sự thay đổi của các kiểu thời tiết, mực nước biển dâng và nhiệt độ toàn cầu tăng, đây là một trong những vấn đề cấp bách nhất của thời đại có tác động sâu rộng, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh cuộc sống con người, từ sức khỏe và an ninh lương thực đến ổn định kinh tế và quan hệ địa chính trị (Bellard và cộng sự, 2012; Doney và cộng sự, 2012). Phát triển tài chính là một lĩnh vực chuyên huy động và phân bổ nguồn lực để hỗ trợ phát triển bền vững ở các nước đang phát triển, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp vốn cần thiết cho các dự án thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và phát triển xã hội (Ratha, 2003; Loayza và Rancière, 2006). Tuy nhiên, trước tình trạng biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt cho thấy, sự tăng trưởng kinh tế phải thích ứng với sức khỏe của trái đất. Tăng trưởng thích ứng với khí hậu là một mô hình phát triển tích hợp giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu vào các chiến lược tăng trưởng kinh tế. Đó là một mô hình không coi tăng trưởng kinh tế và tính bền vững của môi trường là loại trừ lẫn nhau, mà coi chúng là bổ sung và phụ thuộc lẫn nhau.
Do đó, mối liên hệ giữa phát triển tài chính và tăng trưởng thích ứng với khí hậu là một mối liên hệ quan trọng. Bằng cách sắp xếp các dòng tài chính phù hợp tăng trưởng thích ứng với khí hậu để đảm bảo rằng việc theo đuổi phát triển kinh tế không phải trả giá bằng chính sức khỏe của cả hành tinh. Bài viết tìm hiểu mối liên hệ này một cách sâu sắc, xem xét hiện trạng của phát triển tài chính trong bối cảnh tăng trưởng thích ứng với khí hậu, xác định các cơ hội để tăng cường và đưa ra các khuyến nghị chính sách trong tương lai.
2. Tổng quan lí thuyết
Phát triển tài chính là huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực để thúc đẩy tăng trưởng bền vững ở các nền kinh tế đang phát triển. Phát triển tài chính truyền thống chủ yếu tập trung vào việc cung cấp vốn cần thiết cho các dự án nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và thúc đẩy phát triển xã hội (Loayza và Rancière, 2006; Ratha, 2003). Tuy nhiên, trong thực tế biến đổi khí hậu ngày càng trở nên rõ ràng, đã có sự chuyển hướng sang tài chính xanh hoặc tài chính bền vững. Sự phát triển này cho thấy, phát triển kinh tế không chỉ phải khả thi về tài chính mà còn phải bền vững về môi trường. Do đó, tài chính xanh là phương thức hỗ trợ tăng trưởng kinh tế đồng thời đảm bảo các cơ hội và rủi ro môi trường được xem xét đầy đủ (Chen và cộng sự., 2017; Park, 2018).
Tăng trưởng thích ứng với khí hậu là một mô hình phát triển lồng ghép giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu vào các chiến lược tăng trưởng kinh tế. Không giống như các mô hình tăng trưởng truyền thống thường ưu tiên phát triển kinh tế mà không quan tâm đến tính bền vững của môi trường, tăng trưởng phù hợp với khí hậu ghi nhận sự phụ thuộc lẫn nhau của các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường. Tăng trưởng thích ứng với khí hậu hướng đến một nền kinh tế carbon thấp, thích ứng với khí hậu, nhấn mạnh sự cần thiết phải chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, thúc đẩy hiệu quả năng lượng và phát triển cơ sở hạ tầng chống chịu khí hậu. Tăng trưởng thích ứng với khí hậu cũng công nhận tầm quan trọng của việc bảo vệ và khôi phục các hệ sinh thái tự nhiên, đóng vai trò quan trọng trong việc cô lập carbon và làm vùng đệm chống lại các tác động của khí hậu (Tompkins và cộng sự, 2013; Stringer và cộng sự, 2014).
Phát triển tài chính cung cấp các nguồn lực cần thiết để thực hiện các chiến lược tăng trưởng phù hợp với khí hậu. Bằng cách điều chỉnh các dòng tài chính với tăng trưởng phù hợp với khí hậu đảm bảo rằng các khoản đầu tư vào phát triển kinh tế cũng góp phần giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu (Tierney và cộng sự, 2011; Vanroose và D’Espallier, 2013; Tanner và cộng sự, 2014). Sự liên kết này đòi hỏi sự thay đổi trong suy nghĩ và thực hành phát triển tài chính. Điều này không chỉ liên quan đến việc tăng trưởng tài chính hướng tới các dự án xanh mà còn đảm bảo rằng tất cả các dòng tài chính nhất quán với lộ trình hướng tới phát triển carbon thấp và thích ứng với biến đổi khí hậu (Dörry và Schulz, 2018).
Các xu hướng phát triển tài chính hiện nay cho tăng trưởng thích ứng khí hậu được thể hiện đặc trưng thông qua nhận thức ngày càng tăng về nhu cầu điều chỉnh các dòng tài chính với hành động khí hậu. Điều này thể hiện rõ qua việc ngày càng tập trung vào tài chính xanh nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, đồng thời đảm bảo rằng các rủi ro và cơ hội về môi trường được xem xét đầy đủ.
Một số sáng kiến toàn cầu hướng tới kết hợp phát triển tài chính với hành động thích ứng với biến đổi khí hậu. Những sáng kiến này cho thấy, sự cần thiết của một phản ứng toàn cầu có phối hợp đối với những thách thức kép về phát triển kinh tế và biến đổi khí hậu (Bulkeley và Castán Broto, 2013; Lee và cộng sự, 2015; Romanello và cộng sự, 2021).
Đã có một số nghiên cứu điển hình về lồng ghép thành công phát triển tài chính và tăng trưởng phù hợp với khí hậu cho thấy tiềm năng phát triển tài chính để hỗ trợ các chiến lược tăng trưởng phù hợp với khí hậu; trong đó, nghiên cứu điển hình từ Kenya tìm hiểu việc áp dụng phát triển thích ứng với khí hậu và đánh giá kinh tế đối với quản lí vùng ven biển, chứng minh tiềm năng tích hợp các lợi ích, đồng lợi ích về thích ứng, giảm thiểu và phát triển (Huxham và cộng sự, 2015).
Tuy nhiên, bên cạnh những xu hướng tích cực và các nghiên cứu điển hình thành công, vẫn còn những thách thức và khó khăn trong thực tiễn phát triển tài chính hiện nay đối với tăng trưởng thích ứng với khí hậu. Những thách thức này bao gồm lỗ hổng kiến thức, nhu cầu thay đổi thể chế và nhu cầu giải quyết các vấn đề về khoảng cách năng suất trong lĩnh vực phát thải khí nhà kính để đạt được sự phát triển bền vững mạnh (Stringer và cộng sự, 2014; Luukkanen và cộng sự, 2019).
3. Cơ hội thúc đẩy phát triển tài chính hướng tới tăng trưởng phù hợp với khí hậu
Thứ nhất, cơ chế tài chính sáng tạo cho hành động khí hậu
Các cơ chế tài chính đổi mới cho hành động khí hậu đang nổi lên như một công cụ chính để huy động các nguồn lực cần thiết cho tăng trưởng thích ứng với khí hậu. Các cơ chế này bao gồm trái phiếu xanh, trái phiếu khí hậu, quỹ đầu tư xanh, quỹ đầu tư khí hậu, đầu tư tác động và tài chính hỗn hợp, được thiết kế để thu hút đầu tư của khu vực tư nhân vào hành động về khí hậu (Lipper và cộng sự, 2014; Thuy và cộng sự, 2020; Adeoti và cộng sự, 2022). Nghiên cứu của Thuy và cộng sự (2020) thảo luận về các cơ hội và thách thức đối với các cơ chế tài chính đổi mới để thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu.
Thứ hai, vai trò hợp tác quốc tế và các tổ chức tài chính toàn cầu
Hợp tác quốc tế và các thể chế tài chính toàn cầu đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng phù hợp với khí hậu. Các tổ chức này có thể cung cấp nguồn tài chính cần thiết, chuyên môn kĩ thuật và hỗ trợ chính sách để giúp các quốc gia chuyển đổi sang nền kinh tế ít carbon, thích ứng với biến đổi khí hậu (Dyer và cộng sự, 2013; Agarwal và Dupuy, 2018). Báo cáo của Ủy ban Kinh tế và Xã hội của Liên hợp quốc về châu Á và Thái Bình Dương (UNESCAP) đã thảo luận về vai trò của Ngân hàng EXIM Hoa Kỳ trong việc thúc đẩy tăng trưởng phù hợp với khí hậu (Agarwal và Dupuy, 2018).
Thứ ba, tác động tiềm tàng của công nghệ số đối với tài chính xanh
Công nghệ kĩ thuật số có khả năng tác động đáng kể đến tài chính xanh. Những công nghệ này có thể nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và tính toàn diện của các hệ thống tài chính, giúp việc huy động, phân bổ nguồn lực cho tăng trưởng phù hợp với khí hậu trở nên dễ dàng hơn (Nassiry, 2018; Schulz và Feist, 2021; Yang và cộng sự, 2023).
4. Một số khuyến nghị chính sách đối với Việt Nam nhằm tăng cường phát triển tài chính hướng tới tăng trưởng phù hợp với khí hậu
Bài viết nghiên cứu sự giao thoa giữa tài chính phát triển và tăng trưởng tương thích với khí hậu, nêu bật các xu hướng, cơ hội và khuyến nghị chính sách hiện tại để tăng cường phát triển tài chính hướng tới tăng trưởng tương thích với khí hậu. Bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của các cơ chế tài chính đổi mới, hợp tác quốc tế, công nghệ kĩ thuật số và quan hệ đối tác nhiều bên trong việc thúc đẩy tăng trưởng phù hợp với khí hậu. Việc tích hợp tài chính phát triển và tăng trưởng tương thích với khí hậu có ý nghĩa quan trọng đối với phát triển bền vững và hành động khí hậu. Việc tích hợp này đã đưa ra một lộ trình để đạt được các mục tiêu kép về phát triển kinh tế, giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Triển vọng tương lai về tăng trưởng tài chính phát triển trong bối cảnh tăng trưởng phù hợp với khí hậu là đầy hứa hẹn. Với nhận thức ngày càng cao về nhu cầu hành động vì khí hậu và sự quan tâm ngày càng tăng đối với tài chính xanh, tài chính phát triển có tiềm năng đáng kể để đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng tương thích với khí hậu.
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển với nền kinh tế tăng trưởng nhanh, phải đối mặt với những thách thức đáng kể liên quan đến biến đổi khí hậu. Việt Nam đặc biệt dễ bị tổn thương do mực nước biển dâng cao và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, phát sinh những rủi ro đối với ngành nông nghiệp, các thành phố ven biển và sự phát triển kinh tế nói chung. Do đó, việc điều chỉnh phát triển tài chính với tăng trưởng thích ứng với khí hậu là rất quan trọng với Việt Nam. Bài viết đưa ra một số khuyến nghị như sau:
Một là, tăng cường khung chính sách cho tài chính xanh
Việt Nam cần tăng cường khung chính sách để khuyến khích tài chính xanh. Điều này có thể liên quan đến việc thực hiện các quy định khuyến khích các tổ chức tài chính đầu tư vào các dự án xanh như năng lượng tái tạo, sử dụng năng lượng hiệu quả và cơ sở hạ tầng thích ứng với biến đổi khí hậu. Các chính sách cũng có thể được đưa ra để hạn chế đầu tư vào các ngành công nghiệp có hàm lượng phát triển cao. Các khuôn khổ này có thể cung cấp hướng dẫn và khuyến khích cần thiết cho các tổ chức tài chính đầu tư vào các dự án xanh.
Hai là, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tài chính khí hậu
Tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tài chính khí hậu là điều cần thiết để đảm bảo sử dụng hiệu quả các nguồn tài chính cho hành động về khí hậu. Việt Nam cần thiết lập các hệ thống giám sát và đánh giá mạnh mẽ, cũng như áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về tài chính khí hậu. Điều này sẽ nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, đảm bảo rằng các nguồn tài chính được sử dụng hiệu quả cho hành động về khí hậu.
Ba là, xây dựng năng lực sử dụng hiệu quả tài chính xanh
Việt Nam cần thực hiện các nỗ lực xây dựng năng lực để nâng cao kiến thức và kĩ năng của các bên liên quan trong lĩnh vực tài chính cũng như cải thiện môi trường thể chế và quy định cho tài chính xanh. Điều này có thể liên quan đến các chương trình đào tạo cho các tổ chức tài chính về đánh giá rủi ro và cơ hội khí hậu, cũng như các hội thảo dành cho các nhà hoạch định chính sách về thiết kế và thực hiện các chính sách tài chính xanh.
Bốn là, thúc đẩy các hệ thống tài chính toàn diện và bền vững
Việt Nam cần cố gắng tạo ra một hệ thống tài chính toàn diện và bền vững cho phép mọi thành phần xã hội tiếp cận tài chính xanh. Điều này có thể đạt được thông qua việc áp dụng các chính sách và thực tiễn thúc đẩy tài chính toàn diện, cũng như việc sử dụng các công nghệ kĩ thuật số để tăng cường khả năng tiếp cận và khả năng chi trả của các dịch vụ tài chính.
Năm là, khám phá các cơ chế tài chính sáng tạo cho hành động về khí hậu
Việt Nam nên khám phá các cơ chế tài chính sáng tạo cho hành động về khí hậu như trái phiếu xanh, trái phiếu khí hậu, quỹ đầu tư xanh, quỹ đầu tư khí hậu, đầu tư tác động và tài chính hỗn hợp. Các cơ chế này có thể thu hút đầu tư của khu vực tư nhân vào hành động về khí hậu, giúp huy động các nguồn lực cần thiết cho tăng trưởng phù hợp với khí hậu.
Sáu là, tầm quan trọng của quan hệ đối tác và hợp tác nhiều bên liên quan
Quan hệ đối tác và hợp tác nhiều bên có thể nâng cao hiệu quả và tác động của các sáng kiến tài chính xanh. Do đó, Việt Nam nên tìm cách thúc đẩy sự hợp tác giữa các chính phủ, tổ chức tài chính, doanh nghiệp, tổ chức xã hội dân sự và các bên liên quan khác trong lĩnh vực tài chính xanh.
Việt Nam nên tận dụng hợp tác quốc tế và sự hỗ trợ của các tổ chức tài chính toàn cầu để tiếp cận các nguồn tài chính cần thiết, chuyên môn kĩ thuật và hỗ trợ chính sách cho quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Bằng cách thực hiện các khuyến nghị này, Việt Nam có thể điều chỉnh phát triển tài chính của mình với tăng trưởng thích ứng với khí hậu, qua đó thúc đẩy phát triển bền vững và hành động vì khí hậu.
Tài liệu tham khảo:
1. Adeoti, T., Boroto, D., & Thacker, S. (2022). Innovative Financing Strategies for Climate Action and Sustainable Development. Environmental Sciences Proceedings, 15(1). https://doi.org/10.3390/environsciproc2022015011
2. Agarwal, N., & Dupuy, L. (2018). United States and the fight against climate change: A greater role for the US EXIM Bank? https://repository.unescap.org/handle/20.500.12870/454
3. Alexandraki, C. (2022). Climate Finance Law Through the Lens of Transparency and Accountability [University of Luxembourg, Luxembourg]. https://orbilu.uni.lu/handle/10993/49485
4. Bellard, C., Bertelsmeier, C., Leadley, P., Thuiller, W., & Courchamp, F. (2012). Impacts of climate change on the future of biodiversity. Ecology Letters, 15(4), 365-377. https://doi.org/10.1111/j.1461-0248.2011.01736.x
5. Bulkeley, H., & Castán Broto, V. (2013). Government by experiment? Global cities and the governing of climate change. Transactions of the Institute of British Geographers, 38(3), pages 361-375. https://doi.org/10.1111/j.1475-5661.2012.00535.x
6. Chen, Z., Li, Y., Wu, Y., & Luo, J. (2017). The transition from traditional banking to mobile internet finance: An organizational innovation perspective - a comparative study of Citibank and ICBC. Financial Innovation, 3(1), 12. https://doi.org/10.1186/s40854-017-0062-0
7. Doney, S. C., Ruckelshaus, M., Emmett Duffy, J., Barry, J. P., Chan, F., English, C. A., Galindo, H. M., Grebmeier, J. M., Hollowed, A. B., Knowlton, N., Polovina, J., Rabalais, N. N., Sydeman, W. J., & Talley, L. D. (2012). Climate Change Impacts on Marine Ecosystems. Annual Review of Marine Science, 4(1), 11-37. https://doi.org/10.1146/annurev-marine-041911-111611
8. Dörry, S., & Schulz, C. (2018). Green financing, interrupted. Potential directions for sustainable finance in Luxembourg. Local Environment, 23(7), 717-733. https://doi.org/10.1080/13549839.2018.1428792
9. Dyer, J. C., Leventon, J., Stringer, L. C., Dougill, A. J., Syampungani, S., Nshimbi, M., Chama, F., & Kafwifwi, A. (2013). Partnership Models for Climate Compatible Development: Experiences from Zambia. Resources, 2(1), Article 1. https://doi.org/10.3390/resources2010001
10. Huxham, M., Emerton, L., Kairo, J., Munyi, F., Abdirizak, H., Muriuki, T., Nunan, F., & Briers, R. A. (2015). Applying Climate Compatible Development and economic valuation to coastal management: A case study of Kenya’s mangrove forests. Journal of Environmental Management, 157, 168-181. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2015.04.018
11. Lee, T. M., Markowitz, E. M., Howe, P. D., Ko, C.-Y., & Leiserowitz, A. A. (2015). Predictors of public climate change awareness and risk perception around the world. Nature Climate Change, 5(11), Article 11.
https://doi.org/10.1038/nclimate2728
12. Lipper, L., Thornton, P., Campbell, B. M., Baedeker, T., Braimoh, A., Bwalya, M., Caron, P., Cattaneo, A., Garrity, D., Henry, K., Hottle, R., Jackson, L., Jarvis, A., Kossam, F., Mann, W., McCarthy, N., Meybeck, A., Neufeldt, H., Remington, T.,… Torquebiau, E. F. (2014). Climate-smart agriculture for food security. Nature Climate Change, 4(12), Article 12. https://doi.org/10.1038/nclimate2437
13. Loayza, N. V., & Rancière, R. (2006). Financial Development, Financial Fragility, and Growth. Journal of Money, Credit and Banking, 38(4), pages 1051-1076.
14. Luukkanen, J., Kaivo-oja, J., Vähäkari, N., O’Mahony, T., Korkeakoski, M., Panula-Ontto, J., Phonhalath, K., Nanthavong, K., Reincke, K., Vehmas, J., & Hogarth, N. (2019). Green economic development in Lao PDR: A sustainability window analysis of Green Growth Productivity and the Efficiency Gap. Journal of Cleaner Production, 211, 818-829. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.11.149
15. Nassiry, D. (2018). The role of fintech in unlocking green finance: Policy insights for developing countries (Working Paper No. 883). ADBI Working Paper. https://www.econstor.eu/handle/10419/190304
16. Park, S. K. (2018). Investors as Regulators: Green Bonds and the Governance Challenges of the Sustainable Finance Revolution. Stanford Journal of International Law, 54, 1.
17. Ratha, D. (2003). Workers’ Remittances: An Important and Stable Source of External Development Finance (SSRN Scholarly Paper No. 3201568). https://papers.ssrn.com/abstract=3201568
18. Romanello, M., McGushin, A., Napoli, C. D., Drummond, P., Hughes, N., Jamart, L., Kennard, H., Lampard, P., Rodriguez, B. S., Arnell, N., Ayeb-Karlsson, S., Belesova, K., Cai, W., Campbell-Lendrum, D., Capstick, S., Chambers, J., Chu, L., Ciampi, L., Dalin, C., … Hamilton, I. (2021). The 2021 report of the Lancet Countdown on health and climate change: Code red for a healthy future. The Lancet, 398(10311), 1619-1662. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01787-6
19. Schulz, K., & Feist, M. (2021). Leveraging blockchain technology for innovative climate finance under the Green Climate Fund. Earth System Governance, 7, 100084. https://doi.org/10.1016/j.esg.2020.100084
20. Steckel, J. C., Jakob, M., Flachsland, C., Kornek, U., Lessmann, K., & Edenhofer, O. (2017). From climate finance toward sustainable development finance. WIREs Climate Change, 8(1), e437. https://doi.org/10.1002/wcc.437
21. Stringer, L. C., Dougill, A. J., Dyer, J. C., Vincent, K., Fritzsche, F., Leventon, J., Falcão, M. P., Manyakaidze, P., Syampungani, S., Powell, P., & Kalaba, G. (2014). Advancing climate compatible development: Lessons from southern Africa. Regional Environmental Change, 14(2), pages 713-725. https://doi.org/10.1007/s10113-013-0533-4
22. Tanner, T., Mensah, A., Lawson, E. T., Gordon, C., Godfrey-Wood, R., & Cannon, T. (2014). Political Economy of Climate Compatible Development: Artisanal Fisheries and Climate Change in Ghana. IDS Working Papers, 2014(446), 1-30. https://doi.org/10.1111/j.2040-0209.2014.00446.x
23. Thuy, P. T., Tien, N. D., Anh, N. T., Anh, N. V., Chi, D. T. L., & Long, H. T. (2020). Opportunities and Challenges for Innovative Financing Mechanisms for Climate Change Adaptation and Mitigation, 2021-2050. VNU JOURNAL OF ECONOMICS AND BUSINESS, 36(4), Article 4. https://js.vnu.edu.vn/EAB/article/view/4447
24. Tierney, M. J., Nielson, D. L., Hawkins, D. G., Roberts, J. T., Findley, M. G., Powers, R. M., Parks, B., Wilson, S. E., & Hicks, R. L. (2011). More Dollars than Sense: Refining Our Knowledge of Development Finance Using AidData. World Development, 39(11), 1891-1906. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2011.07.029
25. Tompkins, E. L., Mensah, A., King, L., Long, T. K., Lawson, E. T., Hutton, C. W., Hoang, V. A., Gordon, C., Fish, M., Dyer, J., & Bood, N. (2013, January). An investigation of the evidence of benefits from climate compatible development [Monograph]. Sustainability Research Institute. https://eprints.soton.ac.uk/349080/
26. Wheeler, T., & von Braun, J. (2013). Climate change impacts on global food security. Science (New York, N.Y.), 341(6145), pages 508-513. https://doi.org/10.1126/science.1239402
27. Yang, Q., Zheng, M., & Wang, Y. (2023). The Role of CBDC in Green Finance and Sustainable Development. Emerging Markets Finance and Trade, 0(0), pages 1-16. https://doi.org/10.1080/1540496X.2023.2185096
TS. Nguyễn Minh Sáng
Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh