Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) được thành lập theo Quyết định số 131/2002/QĐ-TTg ngày 04/10/2002 của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở tổ chức lại hoạt động của Ngân hàng Phục vụ người nghèo, tách ra từ Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (NHNo&PTNT). Từ ấy đến nay, đã 14 năm, NHCSXH thực sự trở thành công cụ hữu hiệu trong sự nghiệp giảm nghèo và bảo đảm an sinh xã hội.

Nhớ lại ngày đầu mới thành lập, dư nợ của NHCSXH chỉ có hơn 7.000 tỷ đồng với một đội ngũ cán bộ, nhân viên còn ít, chưa quen nghề, thực hiện 3 chương trình tín dụng, không trụ sở làm việc và cũng chưa có một tiền lệ nào về cơ chế tín dụng này. Qua 14 năm, với trách nhiệm được giao và cách làm sáng tạo, NHCSXH đã xác lập được mô hình quản lý tín dụng đặc thù, có hiệu lực và hiệu quả, đưa nguồn vốn ưu đãi của Nhà nước xuống tận cấp cơ sở minh bạch, công khai và dân chủ. Cách làm đặc thù này của một ngân hàng kinh doanh không vì lợi nhuận đã mang lại hiệu quả kinh tế và có ý nghĩa chính trị - xã hội to lớn. Từ 3 chương trình, đến nay, NHCSXH đã thực hiện hơn 20 chương trình tín dụng và nhiều chương trình, dự án do các địa phương, các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước ủy thác cho NHCSXH thực hiện. Với vai trò và vị thế của mình, trong những năm qua đã có gần 30 triệu lượt hộ nghèo và các đối tượng chính sách được vay vốn ưu đãi từ NHCSXH, góp phần giúp trên 4 triệu lượt hộ vượt qua ngưỡng nghèo, thu hút tạo việc làm cho trên 11,8 triệu lao động, xây dựng được trên 8,8 triệu công trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, hỗ trợ 3,5 triệu HSSV có hoàn cảnh khó khăn được vay vốn học tập, làm được 494 nghìn căn nhà vững chắc cho hộ nghèo và 104 nghìn ngôi nhà vượt lũ vùng đồng bằng sông Cửu Long…

Đến nay, tổng dư nợ NHCSXH đạt trên 156.258 tỷ đồng, tăng hơn 13.729 tỷ đồng so với năm 2015 với gần 7 triệu hộ nghèo, hộ cận nghèo và các đối tượng chính sách đang vay vốn tại NHCSXH. Tăng trưởng dư nợ tập trung vào một số chương trình lớn là: Cho vay hộ mới thoát nghèo, nước sạch vệ sinh môi trường nông thôn, cho vay hộ cận nghèo và cho vay
hộ nghèo…

Năm 2016, mặc dù tình hình kinh tế - xã hội đất nước tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng NHCSXH vẫn bám sát các Nghị quyết của Chính phủ và Nghị quyết HĐQT NHCSXH, tập trung triển khai các giải pháp nhằm tổ chức thực hiện hiệu quả các chương trình tín dụng chính sách theo kế hoạch tăng dư nợ tín dụng được Thủ tướng Chính phủ giao, góp phần tích cực vào công tác giảm nghèo bền vững, bảo đảm an sinh xã hội và xây dựng Nông thôn mới.

Mặt khác, NHCSXH luôn coi trọng việc tăng trưởng tín dụng đi đôi với nâng cao chất lượng tín dụng, do đó, thường xuyên chỉ đạo các đơn vị trong hệ thống thực hiện đồng bộ các giải pháp, trong đó chú trọng vào việc chấp hành các thủ tục quy trình nghiệp vụ, chất lượng hoạt động giao dịch tại xã, hoạt động của Tổ tiết kiệm và vay vốn, công tác xử lý nợ. Đến nay nợ quá hạn và nợ khoanh của toàn hệ thống chiếm tỷ lệ 0,81% tổng dư nợ, giảm 0,03% so với cùng kỳ năm 2015, chất lượng tín dụng của toàn hệ thống được giữ vững. Công tác thu hồi nợ của NHCSXH đạt kết quả cao, doanh số thu hồi nợ đảm bảo; các khoản nợ quá hạn tiếp nhận từ các cơ quan, đơn vị cho vay trước đây về cơ bản đã được thu hồi, tỷ lệ nợ xấu giảm qua các năm…

Hoạt động hiệu quả của NHCSXH góp phần giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội trong cả nước

Từ khi NHCSXH ra đời, đã phối hợp chặt chẽ cùng các tổ chức chính trị - xã hội tập huấn, trợ giúp kỹ thuật, hướng dẫn người dân cách làm ăn, sử dụng đồng vốn đạt hiệu quả. Kết quả, rất nhiều hộ vay trả được nợ cho ngân hàng đầy đủ, đúng hạn và thoát nghèo bền vững. Điều này lý giải vì sao trong khi tỷ lệ nợ xấu của các tổ chức tín dụng khác lên tới 2 chữ số, nhưng tỷ lệ nợ xấu của NHCSXH chỉ chưa tới 0,81%/tổng dư nợ.

Bên cạnh đó, NHCSXH đã chủ động theo dõi, nắm bắt kịp thời tình hình thiệt hại do thiên tai, hạn hán, sự cố môi trường biển xảy ra tại các địa phương, để kịp thời chỉ đạo NHCSXH nơi cho vay phối hợp với các bên liên quan hướng dẫn người vay lập hồ sơ đề nghị xử lý rủi ro theo quy định, cơ cấu lại thời hạn trả nợ, cho vay mới và cho vay bổ sung để khôi phục đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, chuyển đổi ngành nghề… giúp người dân ổn định cuộc sống.

Thêm một dấu ấn của NHCSXH là đã tích cực làm việc với các Bộ ngành Trung ương, Ban chỉ đạo Tây Nam bộ, Tây Nguyên, Tây Bắc và cấp ủy, chính quyền một số tỉnh, thành phố về triển khai tổ chức thực hiện Chỉ thị số 40-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tín dụng chính sách xã hội và Kế hoạch triển khai Quyết định 401/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến nay, nguồn vốn ngân sách địa phương ủy thác qua NHCSXH đã tăng được hơn 2.677 tỷ đồng.

Từ một ngân hàng hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, theo một chuyên gia trong ngành Ngân hàng Việt Nam, nếu đây là một ngân hàng thương mại, ít  nhất cũng phải cần tới 30.000 cán bộ. Với 498 cán bộ khi nhận bàn giao từ NHNo&PTNT (năm 2003), đến nay, toàn hệ thống cũng mới chỉ có trên 9.000
cán bộ.

Đồng hành cùng đội ngũ cán bộ NHCSXH là 8.000 cán bộ kiêm nhiệm từ 4 tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác. Công tác phối hợp giữa các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác và NHCSXH ngày càng chặt chẽ, hiệu quả hơn đặc biệt trong công tác củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng chính sách, đưa chất lượng hoạt động của Tổ tiết kiệm và vay vốn đi vào nề nếp, phát huy hiệu quả và nâng cao chất lượng. NHCSXH đã cùng với các tổ chức chính trị - xã hội tại cơ sở phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp tăng cường công tác truyền thông để cấp ủy, chính quyền và nhân dân hiểu về ý nghĩa của vốn vay ưu đãi trong công tác giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội. Hiện nay, 04 tổ chức chính trị - xã hội đang quản lý dư nợ ủy thác trên 154 nghìn tỷ đồng, chiếm trên 98% tổng dư nợ, với 191 nghìn Tổ tiết kiệm và vay vốn. Cụ thể, Hội Phụ nữ nhận ủy thác 39,54%, Hội Nông dân nhận ủy thác 32,59%, Hội Cựu chiến binh 15,59%, Đoàn Thanh niên 12,28%. Trước năm 2003, một bộ phận lớn người nghèo không tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi của Nhà nước, nay tình trạng đó không còn. Nhờ “cánh tay nối dài” là các tổ chức hội, đoàn thể và các Tổ tiết kiệm và vay vốn nhận ủy thác cho NHCSXH. Qua hơn một thập kỷ hoạt động, phương thức ủy thác tín dụng cho các tổ chức chính trị - xã hội được đúc kết lại là một phương thức hoàn toàn phù hợp với đặc thù của tín dụng chính sách; phù hợp với năng lực quản lý và phương thức hoạt động theo chức năng của các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác.

Mạng lưới có độ bao phủ rộng lớn của NHCSXH còn được thể hiện ở 11.000 Điểm giao dịch và 11.099/11.159 Chủ tịch UBND cấp xã trên toàn quốc tham gia Ban đại diện HĐQT NHCSXH cấp huyện đạt 99,5%. Trong lĩnh vực ngân hàng, đây là đơn vị duy nhất có mạng lưới giao dịch đến tất cả các xã/phường/thị trấn trong cả nước.

Điểm giao dịch được đặt tại trụ sở UBND xã/phường/thị trấn, sử dụng tài sản được trang bị trước đó, sử dụng chính những cán bộ của Phòng giao dịch huyện. Do đó, không làm tăng chi phí tài sản, tăng con người gây gánh nặng cho ngân sách. Với quy định ngày giao dịch cố định hằng tháng, tạo thuận lợi cho người dân đi lại, tiết kiệm chi phí, tiết kiệm thời gian, họ được tận tay nhận đồng vốn vay ưu đãi từ cán bộ tín dụng NHCSXH. Người dân nhiều vùng ở miền núi, ngày giao dịch như là ngày hội. Ngoài việc được trực tiếp vay, trả vốn cho ngân hàng, họ còn được gặp gỡ, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm làm ăn với bà con trong thôn, trong xã. Đây cũng là cơ hội cho các tổ chức chính trị - xã hội, Trung tâm khuyến nông, khuyến lâm lồng ghép các chương trình một cách hiệu quả, góp phần xây dựng Nông thôn mới.

Với những cố gắng không mệt mỏi trong sự nghiệp giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, NHCSXH đã nhận được sự tin yêu, đồng tình và giúp đỡ của nhân dân. Sau thời gian tìm tòi và sáng tạo, đến nay NHCSXH đã vận hành một mô hình tổ chức tín dụng phù hợp đặc thù, đạt hiệu quả cao, đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, an sinh xã hội của đất nước, được Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội đánh giá tín dụng chính sách là một trong những “điểm sáng” nhất trong bức tranh chính sách, pháp luật về giảm nghèo. Báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng khẳng định: Chính sách tín dụng cho hộ nghèo là chính sách được triển khai rộng rãi nhất, đáp ứng một lượng lớn nhu cầu vốn của hộ nghèo, tác động trực tiếp và mang lại hiệu quả thiết thực, xây dựng được mối liên kết tốt giữa Nhà nước thông qua NHCSXH với các hội, đoàn thể và người nghèo; phát huy được tính chủ động, nâng cao trách nhiệm của người nghèo với chính quyền cơ sở thông qua việc giữ mối liên hệ, hướng dẫn làm ăn, đôn đốc giải ngân, thu nợ của
ngân hàng…

Tại buổi làm việc với NHCSXH ngày 16/6/2016, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ đã ghi nhận, đánh giá cao hệ thống NHCSXH từ trung ương đến cơ sở đã nỗ lực phấn đấu đạt được kết quả toàn diện trên mọi lĩnh vực; tập trung huy động nguồn vốn lớn, đáp ứng cơ bản nhu cầu vay vốn của hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác; góp phần thay đổi tư duy của hộ nghèo, đồng bào DTTS về quan hệ tín dụng “có vay - có trả”; đồng thời, góp phần làm giảm tín dụng đen tại các địa phương. Bên cạnh đó, NHCSXH đã xây dựng được mô hình tổ chức và phương thức quản lý tín dụng đặc thù, có sự kết hợp chặt chẽ giữa ngân hàng với cấp ủy, chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội, gắn bó với người dân thông qua các Tổ tiết kiệm và vay vốn do các tổ chức chính trị - xã hội thành lập; bộ máy điều hành được thiết lập gọn nhẹ, hiệu quả, làm tốt công tác tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp trong triển khai tín dụng chính sách xã hội. Hoạt động tín dụng chính sách do NHCSXH đóng góp tích cực không chỉ về kinh tế, xã hội mà còn góp phần ổn định tình hình chính trị, bảo đảm an ninh trật tự, đặc biệt tại các khu vực biên giới; tạo niềm tin cho đồng bào vùng sâu, xa, hộ nghèo và các đối tượng chính sách đối với Đảng, Nhà nước…

Trần Giáp

Nguồn: Tạp chí Ngân hàng số 1+2 năm 2017