Tóm tắt: Trong những năm qua, Thành ủy, Hội đồng nhân dân (HĐND), Ủy ban nhân dân (UBND) Thành phố Hà Nội đã tập trung huy động các nguồn lực, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) về xây dựng nông thôn mới (NTM). Giải pháp hỗ trợ vốn tín dụng chính sách, trong đó nòng cốt là cho vay để hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm. Đây là công cụ quan trọng, là đòn bẩy kinh tế kích thích người nghèo và các đối tượng chính sách khác có điều kiện phát triển chăn nuôi, sản xuất, kinh doanh, cải thiện cuộc sống, phát triển toàn diện kinh tế - xã hội tại khu vực nông thôn, góp phần thực hiện hiệu quả Chương trình MTQG xây dựng NTM trên địa bàn Thành phố. Trên cơ sở đó, nhóm tác giả tập trung tìm hiểu, phân tích, đánh giá những kết quả đã đạt được cũng như những điểm còn tồn tại, hạn chế và đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm trong thực hiện Chương trình MTQG về xây dựng NTM trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
Từ khóa: Hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm, Ngân hàng Chính sách xã hội, nông thôn mới Thành phố Hà Nội, tín dụng chính sách.
IMPROVING THE LENDING EFFICIENCY TO SUPPORT JOB CREATION, MAINTAIN AND EXPAND EMPLOYMENT IN IMPLEMENTING THE NEW-STYLE RURAL AREAS BUILDING IN HANOI CITY
Abstract: In recent years, the City Party Committee, People's Council, and People's Committee of Hanoi have focused on mobilizing resources and synchronously deploying many solutions to implement the National Target Program on New Rural Construction. Policy credit capital support solutions, in which the core is lending to support job creation, maintenance and expansion of jobs, this is an important tool, an economic lever to stimulate the poor and other stakeholders. Other policy subjects have conditions for developing livestock production, production and business, improving life, comprehensive socio-economic development in rural areas, contributing to the effective implementation of the National Target Program on building new countryside in the City. On that basis, the authors focus on understanding, analyzing, and evaluating the achieved results as well as remaining points and limitations, and propose a number of solutions to improve the effectiveness of lending to support jobs creation, maintaining and expanding jobs in implementing the National Target Program on building new-style rural areas in Hanoi City.
Keywords: Support for job creation, job maintenance and expansion, Bank for Social Policy, Hanoi city new-style rural areas, policy credit.
1. Giới thiệu
Phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo và đảm bảo an sinh xã hội là quan điểm, đường lối nhất quán của Đảng và Nhà nước trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Với thời gian gần 40 năm đổi mới, cơ cấu nền kinh tế nước ta đã có nhiều thay đổi, song kinh tế nông nghiệp, nông dân, nông thôn vẫn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Chương trình MTQG về xây dựng NTM là một trong ba chương trình MTQG được kỳ vọng góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong giai đoạn mới, tiếp cận mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
Hà Nội là một Thành phố đặc biệt, là trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị của cả nước, tuy nhiên lại có sự phân hóa rõ rệt về kinh tế, xã hội giữa khu vực trung tâm Thành phố và khu vực ngoại thành. Thời gian qua, Thành ủy, HĐND, UBND Thành phố đã tập trung huy động các nguồn lực thực hiện Chương trình MTQG về xây dựng NTM tại 17 huyện và 1 thị xã; quan tâm hỗ trợ nguồn ngân sách địa phương ủy thác qua Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) Chi nhánh Thành phố Hà Nội dành riêng cho chương trình xây dựng NTM thông qua cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm, phát triển nông nghiệp, nông thôn, nâng cao đời sống người dân tại khu vực các huyện ngoại thành. Nguồn vốn này đã, đang và sẽ tiếp tục giúp các địa phương củng cố, duy trì, nâng cao những tiêu chí trong xây dựng NTM cũng như tiếp sức cho hoàn thiện các tiêu chí trong xây dựng NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu, góp phần thực hiện thắng lợi các chương trình, kế hoạch, mục tiêu của Thành phố. Tính đến hết năm 2023, 18/18 huyện, thị xã của Thành phố đã đạt chuẩn NTM. Các huyện, thị xã đang tiếp tục thực hiện xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu.
Nguồn vốn vay từ chương trình đã giúp người dân sử dụng tốt hơn nguồn lực sẵn có của gia đình, tạo thêm việc làm… (Ảnh: NHCSXH)
Để đạt được mục tiêu trên, trong điều kiện bộ tiêu chí xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu của Thành phố có yêu cầu cao hơn so với giai đoạn trước đây, đòi hỏi cần tăng cường thực hiện các giải pháp thúc đẩy phát triển toàn diện kinh tế - xã hội tại khu vực nông thôn, trong đó có giải pháp hỗ trợ vốn tín dụng chính sách, đặc biệt là vốn chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm. Trong bối cảnh như vậy, việc nghiên cứu nâng cao hiệu quả cho vay chương trình tín dụng này đối với xây dựng NTM trên địa bàn Thành phố Hà Nội là rất quan trọng và cần thiết.
2. Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý luận
Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT ngày 21/8/2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: "Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn, được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là UBND xã". Vậy, có thể hiểu nông thôn ở nước ta là địa bàn sinh sống chủ yếu của người nông dân gắn với hoạt động sản xuất nông nghiệp là chính và được quản lý bởi chính quyền cấp xã. Phát triển nông thôn là sự phát triển ở khu vực nông thôn, nhằm nâng cao vị thế kinh tế - xã hội cho người dân nông thôn thông qua việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của địa phương.
Nghị quyết số 26-NQ/TƯ ngày 05/8/2008 Hội nghị lần thứ 7 (Khoá X) của Ban Chấp hành Trung ương xác định: NTM là khu vực nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong từng giai đoạn của Chương trình, Thủ tướng Chính phủ xem xét, ban hành bộ tiêu chí xây dựng NTM đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế. Ngày 08/3/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 318/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM và Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM nâng cao giai đoạn 2021 - 2025. Trong đó, Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM có 19 tiêu chí.
Tại Điều 1, Nghị định số 78/2002/NĐ-CP ngày 04/10/2002 của Chính phủ đã khẳng định: “Tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác là việc sử dụng các nguồn lực tài chính do Nhà nước huy động để cho người nghèo và các đối tượng chính sách khác vay ưu đãi phục vụ sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm, cải thiện đời sống; góp phần thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói, giảm nghèo, ổn định xã hội”. Như vậy, tín dụng chính sách xã hội là hoạt động cấp tín dụng ưu đãi (trong đó có ưu đãi về cơ chế cho vay, về lãi suất cho vay, thời hạn cho vay, cơ chế xử lý rủi ro....) của Nhà nước cho người nghèo và các đối tượng chính sách khác để phục vụ sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm, cải thiện đời sống, góp phần thực hiện thành công các chương trình MTQG về giảm nghèo bền vững, xây dựng NTM, đảm bảo an sinh xã hội; đồng thời, góp phần thực hiện công bằng xã hội và thúc đẩy tiến bộ xã hội.
Chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm tại NHCSXH được thực hiện trên cơ sở các văn bản, quy định của Chính phủ và NHCSXH, có quy định cụ thể về đối tượng được vay vốn, về điều kiện vay vốn, về mức cho vay, lãi suất cho vay và thời hạn cho vay. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm từ nguồn vốn tín dụng chính sách đối với chương trình xây dựng NTM bao gồm chiến lược, định hướng phát triển, công tác điều hành của NHCSXH; năng lực, trình độ của cán bộ tín dụng NHCSXH và các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác, ban quản lý tổ tiết kiệm và vay vốn (TK&VV); cơ chế chính sách; nguồn vốn cho vay; sự quan tâm, phối hợp của chính quyền địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội trong triển khai cho vay; một số nhân tố khác như thiên tai, dịch bệnh.
3. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Điều tra lấy thông tin, phỏng vấn khách hàng trên cơ sở các mẫu phiếu điều tra.
Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Các số liệu thứ cấp được tổng hợp thông qua số liệu thống kê, báo cáo, phiếu thu thập thông tin, tham khảo các tài liệu liên quan trên website của NHCSXH Việt Nam.
Phương pháp xử lý số liệu: So sánh, phân tích, tổng hợp các số liệu từ báo cáo, từ tổng hợp phiếu điều tra, khảo sát thực tế được đưa ra so sánh qua các thời điểm đồng thời, đưa ra hội thảo phân tích và tổng hợp để nhận xét, đánh giá; thống kê các bảng biểu, đồ thị số liệu từ đó rút ra các nhận xét, kết luận.
4. Kết quả nghiên cứu
4.1 Thực trạng hiệu quả chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm trong thực hiện NTM tại NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội
Về mặt định lượng
Nguồn vốn chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm có sự tăng trưởng vượt, đặc biệt là nguồn địa phương (nguồn từ ngân sách Thành phố và UBND cấp huyện ủy thác sang NHCSXH), trong đó nguồn vốn được ưu tiên phân bổ về các địa phương thực hiện chương trình NTM.
Trên cơ sở nguồn vốn được phân bổ, 18 huyện, thị xã đã tích cực triển khai giải ngân vốn tín dụng chính sách đến hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác.
Nguồn vốn cho vay, doanh số cho vay, số lượng khách hàng được vay vốn, doanh số cho vay bình quân/1 khách hàng, dư nợ cho vay chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm tại 18 huyện thực hiện Chương trình MTQG về xây dựng NTM trên địa bàn Thành phố Hà Nội tăng trưởng mạnh qua các năm. Dư nợ năm 2020 là 3.819 tỉ đồng, tăng lên 7.740 tỉ đồng vào năm 2023; tỉ trọng dư nợ của chương trình đạt từ 50% năm 2020 đến cuối năm 2023 đã đạt 73%, trở thành chương trình tín dụng trụ cột của Chi nhánh. Điều này thể hiện sự quan tâm của Chính phủ trong việc bố trí nguồn vốn cho vay, đặc biệt là sự quan tâm của Thành ủy, HĐND, UBND Thành phố Hà Nội và các huyện, thị xã trong việc cân đối, bố trí nguồn vốn ủy thác sang NHCSXH để cho vay, ưu tiên dành riêng nguồn vốn ưu đãi phân bổ cho các địa bàn đang thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM. Tiềm năng, xu hướng phát triển của Chương trình này còn tiếp tục gia tăng nhất là trong bối cảnh đối tượng cho vay một số chương trình: Hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo đang dần thu hẹp.
Tỉ lệ thu nợ/nợ đến hạn hằng năm đều đạt trên 99,5%; nợ quá hạn và tỉ lệ nợ quá hạn trên dư nợ cho vay ngày càng giảm, nếu như năm 2020, tỉ lệ nợ quá hạn của chương trình trên địa bàn 18 huyện là 0,03% thì năm 2023 là 0,009%. So sánh tỉ lệ nợ quá hạn của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm tại 18 huyện, thị xã so với tỉ lệ nợ quá hạn của chương trình với quy mô toàn Chi nhánh năm 2023 thì trên địa bàn 18 huyện thấp hơn 0,005% so với tính toán trên toàn Thành phố (tỉ lệ nợ quá hạn của chương trình toàn Thành phố là 0,014%). Điều này phản ánh chất lượng tín dụng của chương trình cho vay, ý thức trả nợ của người vay tại 18 huyện, thị xã tốt, khả năng thu hồi vốn của NHCSXH cao, nguy cơ rủi ro thấp, công tác quản lý vốn tín dụng chính sách đảm bảo an toàn, hiệu quả. Cùng với đó, kết quả đã thể hiện sự sát sao của cán bộ Chi nhánh, các tổ chức chính trị - xã hội, ban quản lý tổ TK&VV và chính quyền địa phương trong việc phối hợp, đôn đốc khách hàng kịp thời trả nợ khi đến hạn.
Hiện nay, 100% dư nợ của chương trình này đều là phương thức cho vay trực tiếp có ủy thác một số nội dung công việc (tuyên truyền vận động, bình xét vay và quản lý vốn vay, kiểm tra giám sát, tập huấn…) thông qua các tổ chức chính trị - xã hội gồm Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Phương thức này mang tính ưu việt cao, giúp người dân dễ dàng tiếp cận được với nguồn vốn tín dụng chính sách ưu đãi..
Về mặt định tính
Để có cái nhìn khách quan, đánh giá sát hơn hiệu quả chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm đối với khu vực nông thôn và thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM, nhóm tác giả đã thực hiện khảo sát 900 người gồm 540 khách hàng (bao gồm 450 khách hàng đang vay vốn chương trình hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm và 90 khách hàng không/chưa vay vốn chương trình), 180 cán bộ tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác cấp xã, chuyên viên các phòng, ngành (Lao động, Thương binh và Xã hội, kinh tế), 90 lãnh đạo UBND cấp xã của 18 huyện, thị xã và 90 cán bộ NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội. Kết quả như sau:
Thứ nhất, chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm triển khai qua NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội để thực hiện Chương trình MTQG về xây dựng NTM đã giúp hàng ngàn người lao động có nguồn vốn đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm và thu nhập ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Điều này góp phần thực hiện thắng lợi các chỉ tiêu về giảm nghèo, thu nhập, việc làm, đảm bảo an sinh xã hội trong xây dựng NTM và hướng tới mục tiêu xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu. Qua khảo sát, có tới 90% người đánh giá rất cao hiệu quả từ nguồn vốn này và có 10% trả lời là đánh giá cao.
Thứ hai, kết quả khảo sát cho thấy, 100% số người tham gia khảo sát đều đồng tình, ủng hộ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về hỗ trợ cho vay giải quyết việc làm, phát triển sản xuất thông qua nguồn vốn tín dụng chính sách; 90% số người được hỏi đánh giá cao hiệu quả từ nguồn vốn cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm của NHCSXH, 10% còn lại chưa có đánh giá cụ thể về hiệu quả nguồn vốn, chủ yếu thuộc nhóm cơ sở kinh doanh, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa vay vốn chương trình này. Kết quả khảo sát cũng đánh giá rất cao về hiệu quả an sinh xã hội mà chương trình đem lại, nhất là việc hỗ trợ tạo việc làm cho đối tượng lao động yếu thế như, điều kiện tiếp cận nguồn vốn từ ngân hàng thương mại (NHTM) hạn chế.
Thứ ba, chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm có nhiều ưu đãi đối với hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác, nhận được sự đồng tình, ủng hộ của cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp và của mọi tầng lớp Nhân dân.
Thứ tư, qua khảo sát đối với những khách hàng đang được thụ hưởng chính sách tín dụng ưu đãi về cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm tại NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội cho thấy, có 55,5% khách hàng được hỏi đánh giá chương trình cho vay giúp người lao động có nguồn vốn đầu tư phát triển sản xuất và duy trì được việc làm, thu nhập ổn định; có 43,3% khách hàng cho biết nguồn vốn cho vay đã hỗ trợ một phần cho lao động trong đầu tư phát triển sản xuất, duy trì việc làm, tuy nhiên chưa đáp ứng đủ nhu cầu theo mong muốn; chỉ có 1,2% còn lại cho rằng việc vay vốn chưa có tác động nhiều đến việc duy trì mở rộng việc làm và thu nhập của họ. Kết quả khảo sát một lần nữa đã khẳng định rõ nét tính ưu việt, nhân văn của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm, khẳng định việc tiếp tục mở rộng quy mô dư nợ của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm là hoàn toàn đúng đắn và hợp với ý Đảng, lòng dân, được dư luận đồng tình ủng hộ.
4.2. Đánh giá những kết quả đạt được và tồn tại, hạn chế
Kết quả đạt được
Một là, chương trình cho vay góp phần giúp các địa phương đạt được tiêu chí Thu nhập. Kết quả khảo sát từ 795 khách hàng cho thấy, mức thu nhập theo từng lĩnh vực đầu tư có sự khác nhau. Các dự án đầu tư vào các ngành dịch vụ, chế biến, sản xuất hàng hóa tiểu thủ công nghiệp có thu nhập cao hơn. Trong khi đó, các dự án đầu tư cho lĩnh vực nông nghiệp như chăn nuôi, trồng cây ăn quả, làm kinh tế trang trại, mức thu nhập lại thấp hơn. Tổng hợp tình hình thu nhập qua điều tra có 32 người đạt thu nhập bình quân năm từ 56 đến 60 triệu đồng, có 75 người đạt thu nhập bình quân năm từ trên 60 đến 65 triệu đồng, có 688 người đạt thu nhập bình quân năm trên 65 triệu đồng; có 692 người có mức thu nhập tăng so với trước khi vay vốn dao động trong khoảng 15 - 20 triệu/năm (chiếm tỉ lệ 87%). Như vậy, có thể thấy rằng, với nguồn vốn vay từ chương trình đã giúp người dân sử dụng tốt hơn nguồn lực sẵn có của gia đình, tạo thêm việc làm, đa dạng hóa ngành nghề, tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống, từ đó giúp các địa phương đạt tiêu chí về thu nhập (tiêu chí số 10) trong Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2021 - 2025.
Hai là, chương trình cho vay góp phần giúp các địa phương đạt tiêu chí Lao động. Với phương thức cho vay qua các tổ TK&VV do các tổ chức chính trị xã hội quản lý, không phải thế chấp tài sản, nhiều người dân nông thôn có hoàn cảnh khó khăn, không có khả năng tiếp cận nguồn vốn của các NHTM có thể tiến hành hoạt động sản xuất, kinh doanh, tăng gia sản xuất, không những tạo việc làm cho bản thân và người thân trong gia đình mà còn tạo thêm việc làm cho lao động thuê ngoài.
Ba là, chương trình cho vay giúp các địa phương đạt chỉ tiêu về tỉ lệ nghèo đa chiều. Nhìn chung, đối với người dân nghèo, người yếu thế thường có tâm lý ngại tiếp cận với các tổ chức tín dụng chính thức với quan điểm cho rằng thủ tục, hồ sơ vay vốn phức tạp, rườm rà. Một phần do trình độ nhận thức hạn chế nên rất ngại về thủ tục giấy tờ. Đây cũng là nguyên nhân dẫn tới việc nhiều người dân nông thôn, đặc biệt là người nghèo, với năng lực tài chính thấp, không có tài sản đảm bảo nên khó tiếp cận với NHTM, tham gia vay từ nguồn tín dụng đen hoặc bán sản phẩm non, dẫn đến tình trạng nghèo, thoát nghèo rồi lại tái nghèo. Với việc luôn được quan tâm về nguồn vốn, được hỗ trợ về các thức làm ăn từ các tổ chức chính trị - xã hội, người nghèo và các đối tượng yếu thế tự tin đầu tư sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế, từ đó thoát nghèo và thoát nghèo bền vững.
Bốn là, chương trình cho vay giúp các địa phương đạt được tiêu chí về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn.
Năm là, chương trình cho vay gián tiếp giúp các địa phương đạt được các tiêu chí về văn hóa, giáo dục, y tế, hệ thống chính trị, an ninh trật tự tại địa phương. Sáu là, chương trình cho vay có nhiều ưu đãi đối với các đối tượng thụ hưởng, nhận được sự đồng tình ủng hộ của toàn thể Nhân dân. Người dân tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng, đồng sức, đồng lòng hưởng ứng phong trào “Toàn dân xây dựng NTM” của Thành phố.
Tồn tại, hạn chế
Thứ nhất, nguồn vốn cho vay tăng trưởng hằng năm chưa đáp ứng đủ nhu cầu vay vốn của nhân dân trên địa bàn: Tăng trưởng của nguồn vốn cho vay không theo kịp với tốc độ tăng trưởng của cầu lao động tại khu vực nông thôn của Thành phố Hà Nội.
Thứ hai, mức cho vay/người lao động còn thấp, chưa đáp ứng đủ quy mô đầu tư. Theo quy định hiện nay, mức cho vay tối đa đối với người lao động là 100 triệu đồng. Kết quả thu thập từ 450 khách hàng đang vay chương trình cho thấy, có 66% nhu cầu vay trong khoảng 200 - 300 triệu đồng, 28% có nhu cầu vay trong khoảng 100 - 200 triệu đồng, chỉ 6% có nhu cầu vay từ 100 triệu đồng trở xuống. Như vậy, kết quả khảo sát cho thấy, đại đa số người dân mong muốn được vay với mức vay cao hơn mức cho vay tối đa tính trên 1 người lao động theo quy định hiện nay.
Thứ ba, đối tượng cho vay tập trung hầu hết là cho vay người lao động, sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, manh mún, giá trị gia tăng thấp, ứng dụng cơ giới hóa, sản xuất nông nghiệp công nghệ cao còn hạn chế. Giai đoạn 2020 - 2023, trên địa bàn 18 huyện, thị xã không phát sinh cơ sở sản xuất, kinh doanh nào được vay vốn (năm 2020 chỉ có 3 cơ sở sản xuất, kinh doanh đang còn dư nợ, năm 2022 và năm 2023 không còn dư nợ cơ sở sản xuất, kinh doanh trên địa bàn 18 huyện, thị xã). Tỉ lệ cho vay đối với người lao động là hiện nay 100%, trong khi đó, trên địa bàn 18 huyện, thị xã có 1.266 hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động, 1.695 trang trại, 321 làng nghề truyền thống và nhiều cơ sở sản xuất, sơ chế, chế biến, kinh doanh sản phẩm nông, lâm, thủy sản nhưng chưa được tiếp cận với nguồn vốn của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm
Thứ tư, một số khó khăn, vướng mắc trong cơ chế nghiệp vụ đang là rào cản đối với một số trường hợp trong việc tiếp cận nguồn vốn cho vay.
Thứ năm, trình độ, năng lực của cán bộ tín dụng, cán bộ các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác và ban quản lý tổ TK&VV còn hạn chế.
Thứ sáu, năng lực, trình độ, nhận thức của người dân khu vực nông thôn Thành phố Hà Nội về xây dựng NTM cũng như thông tin về việc tiếp cận vốn tín dụng chính sách số lượng lớn để đầu tư các mô hình sản xuất, kinh doanh ứng dựng công nghệ cao còn hạn chế.
5. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả cho vay hỗ trợ tạo, duy trì và mở rộng việc làm trong thực hiện NTM trên địa bàn Thành phố Hà Nội
Thứ nhất, các giải pháp về cơ chế, chính sách: NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị - xã hội nhận uỷ thác cùng cấp nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách trong công tác ủy thác cho vay đảm bảo phù hợp với tình hình thực tế như cơ chế hỗ trợ nông dân phát triển các làng nghề truyền thống, cơ chế đặc thù cho phép các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác xây dựng các dự án thu hút hội viên tham gia vào sản xuất quy mô lớn tập trung theo chuỗi giá trị, công tác kiểm tra, giám sát, công tác bình xét cho vay, cơ chế xử lý nợ.... Chi nhánh cần rà soát báo cáo UBND Thành phố xem xét sửa đổi, bổ sung quy chế quản lý, sử dụng nguồn lãi thu được từ chương trình cho vay, đặc biệt là lãi thu được từ nguồn ngân sách địa phương, quy định một phần cố định từ lãi thu được cho công tác đào tạo, tập huấn, hội thảo, tọa đàm, thăm quan học tập kinh nghiệm cả trong và ngoài nước về các mô hình sản xuất tiên tiến, ứng dụng công nghệ khoa học kỹ thuật hiện đại trong sản xuất nông nghiệp. Hiện nay, phần lãi thu được được phân bổ để phục vụ hoạt động này. Chi nhánh cần phối hợp với các sở, ngành liên quan tiếp tục rà soát, báo cáo, đề xuất UBND Thành phố Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy chế sử dụng nguồn vốn ngân sách địa phương ủy thác qua NHCSXH để thực hiện Chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm cho phù hợp với yêu cầu thực tế, trong đó cần bổ sung cơ chế sử dụng nguồn vốn ủy thác qua NHCSXH cho vay đối với các chương trình, dự án cụ thể. Các chương trình, dự án phải được UBND cùng cấp giao cho cơ quan, đơn vị chủ quản chủ trì xây dựng, nhằm tổ chức lại sản xuất nông nghiệp, nông thôn theo hướng hợp tác, liên kết trong sản xuất; các dự án đầu tư theo chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến, bảo quản, tiêu thụ trong kinh doanh nông sản; các dự án sản phẩm làng nghề, kết hợp với giới thiệu, quảng bá các sản phẩm du lịch làng nghề trên địa bàn nông thôn. Bên cạnh đó, cần điều chỉnh mở rộng phạm vi địa bàn nơi thực hiện dự án và nơi vay vốn từ phạm vi cùng đơn vị cấp huyện như hiện nay sang phạm vi toàn Thành phố. NHCSXH Chi nhánh Thành phố và NHCSXH chi nhánh nơi cho vay cần tiếp tục khai thác lợi thế, tích cực, chủ động tham mưu cấp ủy, chính quyền địa phương, Ban đại diện Hội đồng quản trị NHCSXH các cấp chủ động phối hợp với các ngành chức năng liên quan tham mưu cho UBND cùng cấp tăng cường bố trí nguồn vốn từ ngân sách địa phương ủy thác qua NHCSXH, rà soát lại các nội dung, các quỹ đang hoạt động từ nguồn vốn ngân sách địa phương để tập trung vào một đầu mối là NHCSXH để thực hiện cho vay trên địa bàn đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn của người dân.
Thứ hai, các giải pháp về nguồn vốn, điều hành, phân bổ kế hoạch: NHCSXH chi nhánh nơi cho vay phải chú trọng phối hợp với các đơn vị liên quan cùng cấp và địa phương cấp xã làm tốt công tác xây dựng kế hoạch tín dụng chính sách hằng năm và cả giai đoạn. Trong đó, NHCSXH cần chỉnh sửa hướng dẫn tách riêng nhu cầu vốn cho vay trực tiếp cơ sở sản xuất, kinh doanh, hợp tác xã, hộ kinh doanh. NHCSXH chi nhánh nơi cho vay không thực hiện xây dựng kế hoạch và phân bổ nguồn vốn này đến thôn mà sau khi có thông báo phân bổ kế hoạch về NHCSXH chi nhánh nơi cho vay căn cứ vào tình hình thực tế để điều tiết nguồn vốn cho vay đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh cho phù hợp với nhu cầu thực tế trên địa bàn các xã, phường, thị trấn.
NHCSXH chi nhánh nơi cho vay và NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội cần có sự nắm bắt kịp thời, sát sao kế hoạch giải ngân, thu nợ tại từng địa bàn cấp huyện, cấp xã theo từng tháng, từng quý, nắm bắt thời vụ sản xuất chính của khách hàng theo từng địa bàn, để có cơ sở điều hành linh hoạt chỉ tiêu kế hoạch cho vay tại từng địa phương theo tháng, quý.
Thứ ba, giải pháp về nâng cao năng lực, kỹ năng của cán bộ triển khai thực hiện, cũng như nâng cao trình độ của khách hàng trong việc sử dụng có hiệu quả nguồn vốn vay của chương trình. Trong đó, tập trung tăng cường đào tạo, đào tạo lại đội ngũ cán bộ ngân hàng cả về năng lực trình độ và đạo đức nghề nghiệp, đội ngũ cán bộ tổ chức chính trị - xã hội, nâng cao kỹ năng của khách hàng trong việc sử dụng có hiệu quả nguồn vốn vay của chương trình, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong đào tạo; chú trọng công tác tập huấn khởi nghiệp cho thanh niên; tập huấn, xây dựng kho bài giảng trực tuyến, cẩm nang tín dụng đối với chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm; sử dụng ứng dụng Quizizz để hỗ trợ kiểm tra, đánh giá trong đào tạo, tập huấn.
Thứ tư, cần đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tuyên truyền: Duy trì, thực hiện tốt và tiếp tục phát huy hiệu quả của các phương thức tuyên truyền hiện có như tuyên truyền qua các phương tiện thông tin đại chúng, các cơ quan báo, đài trên địa bàn Thành phố, tuyên truyền miệng qua hoạt động của các tổ, hội, đoàn thể nhận ủy thác, các buổi họp giao ban hay công khai các chính sách tín dụng trong khuôn viên UBND các xã, thị trấn. Ngoài ra, NHCSXH cũng nên tận dụng các nền tảng xã hội để tăng hiệu ứng lan tỏa.
Thứ năm, cần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra giám sát để ngăn ngừa rủi ro phát sinh như tập trung quan tâm phát huy vai trò giám sát của cả hệ thống chính trị và của toàn dân đối với các chương trình tín dụng chính sách. Trong đó, chú trọng đến chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra của các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác; công tác kiểm tra định kỳ, đột xuất của NHCSXH; tích cực tuyên truyền để các thành phần khác cùng tham gia giám sát vốn tín dụng chính sách như trưởng thôn/tổ trưởng dân phố, bí thư chi bộ, các chi hội trưởng của các hội đoàn thể, thậm chí cả các tổ viên trong cùng một tổ TK&VV cũng có thể giám sát lẫn nhau.
Tài liệu tham khảo:
1. Luật Việc làm.
2. Nghị định số 61/2015/NĐ-CP ngày 09/7/2015 của Chính phủ quy định về chính sách hỗ trợ tạo việc làm và Quỹ quốc gia về việc làm.
3. Nghị định số 74/2019/NĐ-CP ngày 23/9/2019 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 61/2015/NĐ-CP ngày 09/7/2015 của Chính phủ quy định về chính sách hỗ trợ tạo việc làm và Quỹ quốc gia về việc làm.
4. Quyết định số 26/2017/QĐ-UBND ngày 04/8/2017 của Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quy chế quản lý và sử dụng nguồn vốn ngân sách Thành phố ủy thác qua NHCSXH cho vay đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
5. Văn bản số 8055/NHCS-TDSV ngày 30/10/2019 của Tổng Giám đốc NHCSXH hướng dẫn nghiệp vụ cho vay hỗ trợ việc làm, duy trì và mở rộng việc làm; Văn bản số 10575/NHCS-TDSV ngày 30/12/2022 của Tổng Giám đốc NHCSXH sửa đổi, bổ sung Văn bản số 8055/NHCS-TDSV ngày 30/10/2019 của Tổng Giám đốc NHCSXH.
6. Kế hoạch số 227/KH-UBND ngày 11/10/2021 của UBND Thành phố Hà Nội thực hiện Chương trình số 04-CTr/TU ngày 17/3/2021 của Thành ủy Hà Nội.
7. Quyết định số 3098/QĐ-UBND ngày 29/8/2022 của UBND Thành phố Hà Nội về việc ban hành Bộ tiêu chí xã NTM, xã NTM nâng cao và xã NTM kiểu mẫu Thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025.
8. Chương trình số 04-CTr/TU ngày 17/3/2021 của Thành ủy Hà Nội về “Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia Xây dựng NTM gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân giai đoạn 2021 - 2025”.
9. Báo cáo kết quả hoạt động của NHCSXH Chi nhánh Thành phố Hà Nội.
10. Các báo cáo định kỳ của Văn phòng Điều phối NTM Thành phố Hà Nội.
ThS. Lê Thị Đức Hạnh
ThS. Phạm Văn Quyết
ThS. Nguyễn Thị Hằng
ThS. Lê Thị Hạnh Nguyên
Đỗ Khánh Linh
Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam