Trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập sâu rộng, ngành Ngân hàng đang chuyển mình mạnh mẽ với hệ sinh thái tài chính đa dạng, từ tài khoản thanh toán, thẻ tín dụng đến bảo hiểm và đầu tư. Tuy nhiên, sự phức tạp và đa dạng của các dịch vụ ngân hàng vẫn là thách thức lớn với nhiều người dân, nhất là những ai còn thiếu kiến thức tài chính cơ bản. Báo chí với vai trò là "chìa khóa vàng" để người dân tiếp cận với các dịch vụ ngân hàng, không chỉ phổ biến kiến thức mà còn là công cụ cảnh báo rủi ro, nâng cao khả năng quản lý tài chính cá nhân.
Thực trạng tiếp cận dịch vụ ngân hàng - Những rào cản chưa thể phá bỏ
Trong hệ sinh thái tài chính ngày càng phát triển, ngân hàng hiện đại đã trở thành yếu tố thiết yếu hỗ trợ đời sống và kinh tế. Theo số liệu công bố của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) tại sự kiện Ngày chuyển đổi số ngành Ngân hàng năm 2024, đến cuối năm 2023, đã có 87,08% người trưởng thành có tài khoản thanh toán tại ngân hàng, tương ứng 182 triệu tài khoản thanh toán. Tuy nhiên, việc tiếp cận các dịch vụ ngân hàng vẫn là bài toán khó với nhiều người dân, nhất là ở vùng nông thôn và khu vực hẻo lánh.
Nguồn ảnh: Internet
Ở các khu vực vùng sâu, vùng xa, việc tiếp cận điểm giao dịch ngân hàng gặp nhiều khó khăn do số lượng chi nhánh, ATM còn hạn chế. Việc phải di chuyển xa, tốn thời gian và chi phí là trở ngại lớn đối với người dân nông thôn khi muốn mở tài khoản hay giao dịch cơ bản. Mặc dù dịch vụ ngân hàng trực tuyến là giải pháp khả dĩ, song hạ tầng internet chưa hoàn chỉnh và thói quen chưa phổ biến khiến nhiều người dân vẫn chưa thể tận dụng lợi ích từ các ứng dụng tài chính hiện đại.
Theo Báo cáo Chỉ số tài chính toàn diện của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) năm 2022, chỉ số hiểu biết tài chính của người Việt đạt 36,8 điểm, thấp hơn mức trung bình Đông Á - Thái Bình Dương là 44,1 điểm. Nhiều người dân vẫn không hiểu rõ về các khái niệm tài chính cơ bản như lãi suất, tín dụng hay bảo hiểm. Điều này không chỉ khiến họ ngần ngại tiếp cận các dịch vụ ngân hàng mà còn dễ bị tổn thất khi gặp các chiêu lừa đảo tài chính.
Tâm lý lo ngại rủi ro và các vụ lừa đảo tài chính từng xảy ra đã khiến một bộ phận người dân mất niềm tin vào hệ thống ngân hàng. Những lo lắng này phổ biến hơn ở người lớn tuổi và những người chưa từng giao dịch với ngân hàng. Họ thường có xu hướng “cầm tiền trong tay” để cảm thấy an toàn hơn, từ đó làm giảm cơ hội tiếp cận dịch vụ ngân hàng hiện đại và tiện lợi hơn.
Dù xu hướng không dùng tiền mặt phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, nhưng thói quen dùng tiền mặt vẫn còn phổ biến, nhất là ở khu vực nông thôn. Sự quen thuộc và tiện lợi của tiền mặt khiến người dân không thấy cần thiết phải mở tài khoản ngân hàng hay sử dụng thẻ tín dụng, ví điện tử. Điều này làm chậm quá trình số hóa tài chính và làm giảm khả năng bảo vệ tài sản của họ trước các rủi ro lừa đảo.
Những rào cản về địa lý, kiến thức và thói quen tiêu dùng đang ảnh hưởng lớn đến khả năng tiếp cận và sử dụng dịch vụ ngân hàng của người dân. Để thúc đẩy quá trình này, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ báo chí nhằm giúp người dân hiểu rõ hơn về dịch vụ ngân hàng, từ đó tăng cường khả năng tài chính và bảo vệ tài sản cá nhân.
Báo chí - Cầu nối giúp người dân tiếp cận dịch vụ ngân hàng hiệu quả
Bằng việc cung cấp thông tin minh bạch, dễ hiểu, báo chí là cầu nối thiết yếu, giúp mọi người dân, đặc biệt là người ở nông thôn và vùng sâu, tiếp cận các dịch vụ tài chính một cách an toàn, hiệu quả, đặc biệt khi sản phẩm tài chính ngày càng đa dạng trong bối cảnh hiện nay.
Báo chí có thể giúp người dân dễ dàng nắm bắt các khái niệm tài chính cơ bản, giảm bớt sự phức tạp của các thuật ngữ và quy trình ngân hàng. Nhiều bài viết trên báo chí đã tác dụng tích cực trong việc hỗ trợ, hướng dẫn người dân sử dụng dịch vụ ngân hàng như “Cách mở tài khoản ngân hàng”, “Sự khác nhau giữa thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ” hoặc “Lãi suất có nghĩa là gì?” với cách truyền tải đơn giản, dễ hiểu giúp độc giả tiếp cận dễ dàng hơn với các dịch vụ ngân hàng. Theo báo cáo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) năm 2020, việc truyền tải kiến thức tài chính qua báo chí giúp tăng 20% khả năng tiếp cận dịch vụ ngân hàng ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Bằng việc phân tích và so sánh các sản phẩm ngân hàng, báo chí giúp người dân có cái nhìn rõ ràng, khách quan hơn, từ đó dễ dàng đưa ra các quyết định tài chính phù hợp. Người dân có thể dễ dàng tìm kiếm các thông tin về sản phẩm dịch vụ ngân hàng trên các tờ báo, tạp chí của ngành Ngân hàng như Thời báo Ngân hàng, Tạp chí Ngân hàng, Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ…; bên cạnh đó còn có rất nhiều tờ báo như Người Lao Động, Tuổi Trẻ, Thanh Niên… thường xuyên cung cấp thông tin so sánh về lãi suất tiết kiệm, ưu nhược điểm của các gói vay tiêu dùng, hoặc phân tích tính năng của thẻ tín dụng. Điều này giúp người đọc dễ dàng lựa chọn sản phẩm ngân hàng phù hợp mà không bị cuốn vào các quảng cáo thương mại, tránh được rủi ro lựa chọn sai lầm.
Không chỉ giới thiệu sản phẩm, báo chí còn giúp người dân hiểu cách quản lý tài chính cá nhân thông qua các bài viết về chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư. Các chủ đề như “Bí quyết chi tiêu hợp lý”, “Lập kế hoạch tài chính cá nhân” hay “Cách lựa chọn kênh đầu tư phù hợp” cung cấp cho độc giả những kiến thức hữu ích và thiết thực. Báo cáo của VEPR năm 2021 cũng cho thấy, ước tính khoảng 30% người dân có kiến thức cơ bản về quản lý tài chính nhờ các chuyên mục tư vấn tài chính trên báo chí. Những bài viết này góp phần nâng cao năng lực tài chính cá nhân và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân.
Một trong những vai trò quan trọng của báo chí là định hướng để giúp người dân phòng tránh rủi ro tài chính. Bằng cách đăng tải các thông tin cảnh báo về lừa đảo tài chính, chiêu trò giả mạo ngân hàng, hoặc hướng dẫn bảo vệ thông tin cá nhân, báo chí giúp người dân nhận thức rõ ràng về các rủi ro trong giao dịch tài chính. Theo báo cáo từ NHNN, các bài viết về bảo mật tài chính trên báo chí đã góp phần giảm đáng kể số vụ lừa đảo trong giao dịch trực tuyến trong các năm gần đây.
Sự phát triển của báo điện tử và mạng xã hội giúp báo chí lan tỏa thông tin tài chính đến rộng rãi người dân. Các trang báo trực tuyến lớn như VnExpress, ZingNews và Thanh Niên, Tuổi Trẻ… không chỉ cập nhật thông tin tài chính nhanh chóng mà còn tương tác cao, giúp độc giả đặt câu hỏi và nhận tư vấn trực tiếp từ chuyên gia. Nhờ đó, báo chí có thể tiếp cận đến mọi đối tượng, đặc biệt là giới trẻ và người dân ở vùng sâu, vùng xa.
Báo chí với sự hỗ trợ của công nghệ và mạng xã hội đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc phổ cập kiến thức tài chính, giúp người dân tiếp cận dịch vụ ngân hàng hiệu quả hơn. Bằng việc cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu và tương tác cao, báo chí giúp nâng cao hiểu biết tài chính của người dân, góp phần xây dựng một hệ thống tài chính toàn diện và bền vững cho xã hội.
Kinh nghiệm từ một số quốc gia về sự đồng hành của báo chí với ngân hàng
Nhiều quốc gia đã đạt được thành công trong việc phối hợp giữa báo chí và ngân hàng để nâng cao hiểu biết tài chính cho người dân. Các kinh nghiệm quốc tế nổi bật có thể giúp Việt Nam xây dựng chiến lược giáo dục tài chính bền vững.
Từ năm 2003, Chính phủ Mỹ đã triển khai Chương trình Giáo dục tài chính Quốc gia (NFEC) nhằm nâng cao nhận thức tài chính cho người dân. Thông qua báo chí, các tài liệu giáo dục từ NFEC qua các bài viết, chuyên mục tư vấn và các cuộc thi viết, sản xuất video về tài chính đã được truyền tải một cách nhanh chóng với những cách hướng dẫn dễ hiểu, dễ thực hiện. Những hoạt động này giúp công chúng dễ dàng tiếp cận kiến thức tài chính và nhận thức sâu sắc hơn về quản lý tài chính cá nhân.
Tại Singapore, sáng kiến “MoneySense” do Ngân hàng Trung ương và Ủy ban Chứng khoán Singapore chủ trì, bắt đầu từ năm 2003, là chương trình giáo dục tài chính toàn quốc với sự tham gia của các cơ quan chính phủ, tổ chức tài chính và báo chí. Báo chí Singapore không chỉ phát triển các chuyên mục tài chính riêng trên nhiều nền tảng mà còn tổ chức các hội thảo, diễn đàn tài chính, giám sát các hoạt động tài chính, và phản biện về những vấn đề liên quan để bảo vệ quyền lợi người dân. Nhờ đó, “MoneySense” đã xây dựng một nền tảng thông tin đáng tin cậy, tạo sự kết nối mạnh mẽ giữa ngân hàng và công chúng.
Tại Hàn Quốc, với mục tiêu nâng cao giáo dục tài chính hướng đến giới trẻ, Hàn Quốc tập trung giáo dục tài chính cho giới trẻ từ sớm, với sự hỗ trợ của báo chí trong các chương trình tại trường học và nhiều hoạt động cộng đồng. Báo chí đã cung cấp tài liệu cho các trường và tổ chức cuộc thi viết, vẽ tranh về tài chính nhằm khuyến khích học sinh tìm hiểu. Ngoài ra, các trang web và ứng dụng về giáo dục tài chính được thiết kế riêng cho giới trẻ với nội dung phù hợp, gần gũi với học sinh, sinh viên.
Từ các kinh nghiệm trên, Việt Nam cũng có thể học hỏi để xây dựng một chương trình giáo dục tài chính quốc gia với sự phối hợp giữa chính phủ, ngân hàng và báo chí; khuyến khích báo chí phát triển nội dung giáo dục tài chính sáng tạo, hấp dẫn; đa dạng hóa các kênh truyền thông, tận dụng nền tảng trực tuyến và mạng xã hội để mở rộng đối tượng độc giả.
Việc nâng cao hiểu biết tài chính cần sự tham gia của toàn xã hội và đòi hỏi thời gian. Báo chí, với vai trò là cầu nối thông tin, sẽ góp phần quan trọng trong việc phổ biến kiến thức tài chính đến cộng đồng, giúp xây dựng một nền tài chính toàn diện và bền vững cho Việt Nam.
Nâng cao hiệu quả của báo chí trong việc truyền tải thông tin ngân hàng
Những năm qua, báo chí đã có nhiều đóng góp trong việc kết nối người dân với hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao hơn, cần có sự cải tiến và hợp tác sâu rộng giữa ngành Ngân hàng và báo chí, giúp tối đa hóa giá trị thông tin đến từng đối tượng độc giả và đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời.
Thông tin về tài chính - ngân hàng yêu cầu tính chính xác cao để tránh gây hoang mang cho người dân. Do đó, các nhà báo cần tăng cường kiến thức chuyên môn về tài chính - ngân hàng để có thể đưa tin một cách đầy đủ, chính xác, và dễ hiểu. Bên cạnh đó, các tòa soạn cần chú trọng đến quá trình kiểm chứng, tránh đăng tải các thông tin không rõ nguồn gốc hoặc thiếu cơ sở. Việc báo chí tăng cường các bài viết minh bạch, có số liệu cụ thể và nguồn dẫn chứng rõ ràng không chỉ giúp độc giả dễ hiểu mà còn giúp họ cảm thấy tin tưởng hơn khi tiếp cận các dịch vụ ngân hàng.
Thông tin ngân hàng thường chứa nhiều thuật ngữ phức tạp, dễ gây khó hiểu cho người đọc. Vì vậy, báo chí cần sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, gần gũi, hạn chế tối đa các thuật ngữ chuyên ngành hoặc phải giải thích rõ ràng khi sử dụng; tiếp tục tăng cường sử dụng các hình thức trình bày thông tin như bài viết ngắn, hình ảnh minh họa, video và infographic để truyền tải nội dung sinh động, dễ tiếp cận hơn.
Nghiên cứu của OECD chỉ ra rằng, các hình thức trình bày đa dạng giúp người dân ghi nhớ thông tin tốt hơn và dễ dàng áp dụng vào thực tiễn. Các infographic về quy trình mở tài khoản, cách tính lãi suất hay video hướng dẫn sử dụng ứng dụng ngân hàng trực tuyến là những hình thức rất hữu ích giúp người dân dễ dàng tiếp thu kiến thức tài chính.
Báo chí hiện đại không chỉ là kênh thông tin một chiều mà cần phát huy tính tương tác với độc giả. Báo chí có thể thiết lập các chuyên mục hỏi đáp tài chính, các diễn đàn hoặc tổ chức các buổi tư vấn trực tuyến để độc giả có thể đặt câu hỏi và nhận giải đáp trực tiếp từ các chuyên gia. Ngoài ra, các cuộc khảo sát, bình chọn về chủ đề tài chính cũng sẽ giúp báo chí hiểu rõ hơn nhu cầu của độc giả để cải thiện nội dung bài viết.
Một nghiên cứu từ VEPR năm 2021 cho thấy, các chuyên mục tư vấn trực tiếp hoặc các diễn đàn tài chính đã giúp nâng cao 25% khả năng ra quyết định tài chính sáng suốt của người dân. Việc tương tác không chỉ giúp người dân nâng cao hiểu biết mà còn tạo thêm sự tin tưởng vào các thông tin mà báo chí cung cấp.
Sự hợp tác giữa ngành Ngân hàng và báo chí là yếu tố quan trọng để truyền tải thông tin tài chính kịp thời và chính xác đến người dân. Ngân hàng có thể cung cấp cho báo chí những thông tin chính xác về sản phẩm, dịch vụ mới hoặc các chính sách tài chính, từ đó báo chí có thể truyền tải lại đến người dân một cách dễ hiểu nhất. Các buổi hội thảo, tập huấn do ngân hàng tổ chức cũng có thể mời nhà báo tham dự để họ hiểu rõ hơn về sản phẩm, dịch vụ và từ đó cung cấp thông tin chính xác hơn.
Sự phát triển của công nghệ số mang lại cơ hội lớn cho báo chí trong việc truyền tải thông tin tài chính một cách nhanh chóng và chính xác. Báo chí có thể tận dụng mạng xã hội, website, ứng dụng di động để truyền tải thông tin ngân hàng trực tiếp đến người dân. Nhờ đó, người dân ở khắp các vùng miền có thể dễ dàng tiếp cận các thông tin cần thiết về dịch vụ ngân hàng mà không phải mất nhiều thời gian tìm kiếm.
Ngoài ra, việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào truyền thông có thể giúp báo chí cá nhân hóa nội dung cho từng đối tượng độc giả, từ đó giúp người dân nắm bắt các thông tin ngân hàng phù hợp với nhu cầu của mình. Những bước tiến này giúp báo chí tiếp cận được đa dạng đối tượng, đặc biệt là thế hệ trẻ và cư dân ở vùng sâu, vùng xa.
Trong giai đoạn phát triển mới với sự bùng nổ của công nghệ và hiểu biết của người dân ngày tăng cao, việc báo chí không ngừng nâng cao chất lượng thông tin, cải tiến cách thức truyền tải và tăng cường tính tương tác với độc giả là cần thiết để hỗ trợ người dân tiếp cận dịch vụ ngân hàng hiệu quả. Đồng thời, sự phối hợp chặt chẽ giữa báo chí và ngân hàng sẽ giúp xây dựng một nền tài chính bao trùm và bền vững, phục vụ tối ưu cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Lê Hoàng Hiệp
TP. Hồ Chí Minh
