Phân tích tổng quan về nghiên cứu tài chính toàn diện trên thế giới và gợi ý xu hướng nghiên cứu

Tài chính toàn diện có ý nghĩa bao trùm trong việc giúp người dân có khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính, ngân hàng có chất lượng và chi phí phải chăng...

Tóm tắt:

Bài viết sử dụng phương pháp trắc lượng thư mục để phân tích tổng quan tất cả 1.769 nghiên cứu về chủ đề tài chính toàn diện thuộc lĩnh vực kinh doanh - kinh tế và khoa học xã hội được xuất bản trên cơ sở dữ liệu Scopus. Kết quả của nghiên cứu cung cấp góc nhìn tổng thể về xu hướng xuất bản trên toàn thế giới về chủ đề tài chính toàn diện như: (i) Các nghiên cứu được trích dẫn nhiều nhất; (ii) Các tác giả được trích dẫn nhiều nhất; (iii) Các tạp chí có ảnh hưởng nhất; (iv) Các từ khóa nghiên cứu chính và mạng lưới liên kết giữa các từ khóa; (v) Các cơ sở nghiên cứu hàng đầu; (vi) Xu hướng hợp tác nghiên cứu giữa các quốc gia về chủ đề tài chính toàn diện. Nghiên cứu cung cấp thêm bằng chứng khoa học về bức tranh toàn cảnh hiện trạng về xu hướng xuất bản trên thế giới để từ đó đề xuất, gợi ý các hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai đối với chủ đề tài chính toàn diện.

Từ khóa: Khoa học xã hội; kinh doanh - kinh tế; tài chính toàn diện; trắc lượng thư mục.

1. Đặt vấn đề

Tài chính toàn diện có ý nghĩa bao trùm trong việc giúp người dân có khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính, ngân hàng có chất lượng và chi phí phải chăng. Tài chính toàn diện cũng có vai trò quan trọng góp phần giảm tình trạng đói nghèo, giảm bất bình đẳng thu nhập, từ đó góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ổn định, bền vững (Sarma & Pais, 2011).

Thúc đẩy tài chính toàn diện giúp gia tăng tỷ lệ tiết kiệm cho hệ thống tài chính (Singh & Prasad, 2021) điều này hỗ trợ các chủ thể trong nền kinh tế tìm kiếm, tiếp cận được nguồn lực tài chính với chi phí phù hợp để sản xuất kinh doanh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Chính vì những vai trò quan trọng nên trong giai đoạn gần đây, các nhà nghiên cứu kinh tế đã tập trung tìm hiểu, nghiên cứu chủ đề tài chính toàn diện. Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục đích cung cấp tổng quan về hiện trạng và xu hướng xuất bản các ấn phẩm nghiên cứu khoa học trên toàn thế giới về chủ đề tài chính toàn diện.

2. Tổng quan lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Sarma & Pais (2011) cho rằng, tài chính toàn diện đảm bảo khả năng tiếp cận, sẵn sàng sử dụng hệ thống tài chính chính thức cho tất cả các thành viên của một nền kinh tế. Một hệ thống tài chính toàn diện có các đặc điểm chính: (i) Hệ thống tài chính tạo điều kiện cho việc phân bổ hiệu quả các nguồn lực sản xuất và do đó, có thể giảm chi phí vốn; (ii) Hệ thống tài chính giúp tiếp cận các dịch vụ tài chính chính thức, giảm đáng kể thời gian và chi phí cho việc quản lý tài chính hàng ngày; (iii) Một hệ thống tài chính toàn diện giúp giảm sự tăng trưởng của các nguồn tín dụng không chính thức, minh bạch thị trường vốn và bất bình đẳng với các đối tượng yếu thế trong xã hội. Do đó, một hệ thống tài chính toàn diện giúp nâng cao hiệu quả và phúc lợi cho tất cả các thành viên của nền kinh tế bằng cách cung cấp các con đường cho các phương thức tiết kiệm an toàn và đảm bảo, đồng thời tạo điều kiện cho toàn bộ các dịch vụ tài chính hiệu quả.

Các chuyên gia của Ngân hàng Thế giới định nghĩa, tài chính toàn diện giúp các chủ thể trong nền kinh tế có thể tiếp cận và sử dụng các sản phẩm, dịch vụ tài chính chính thức với chi phí phù hợp, được cung cấp theo cách thức có trách nhiệm và bền vững (Demirgüç - Kunt và cộng sự, 2020).

Hệ thống tài chính toàn diện là cơ sở để thúc đẩy sự phát triển của các chủ thể trong nền kinh tế, các định chế cũng như cấu trúc của thị trường tài chính. Ở chiều ngược lại, khi các bộ phận phát triển sẽ thúc đẩy hệ thống tài chính toàn diện góp phần tạo động lực giảm tỷ lệ đói nghèo, giảm bất bình đẳng thu nhập, gia tăng tỷ lệ người dân được tiếp cận các dịch vụ tài chính - ngân hàng chính thức với chi phí phù hợp, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Phương pháp phân tích trắc lượng thư mục được giới thiệu lần đầu bởi Pritchard (1969), phân tích trắc lượng thư mục là việc áp dụng các phương pháp thống kê để phân tích, xác định xu hướng xuất bản theo thời gian của các sản phẩm nghiên cứu khoa học. Phân tích trắc lượng thư mục giúp khái quát kiến thức toàn diện về một lĩnh vực nghiên cứu, thiết lập mối liên hệ giữa các nghiên cứu, các tác giả có ảnh hưởng nhất, cũng như sự hợp tác giữa các quốc gia trong lĩnh vực nghiên cứu, chỉ ra các hướng nghiên cứu mới trong tương lai.

Hiện nay, có nhiều công cụ hỗ trợ phân tích trắc lượng thư mục như: Bibexcel, CiteSpace, Gephi, GraphPad Prism, Netdraw, Pajek, Sci2, SciMAT, SITKIS, VOSviewer®, UCInet. Trong nghiên cứu này, VOSviewer® (Van Eck & Waltman, 2010) được sử dụng để phân tích trắc lượng thư mục về chủ đề tài chính toàn diện. Gálvez - Sánchez và cộng sự (2021) sử dụng phương pháp trắc lượng thư mục để phân tích tổng quan các nghiên cứu về tài chính toàn diện và phát hiện ra rằng, cùng với sự bùng nổ về công nghệ và đặc biệt là công nghệ tài chính (fintech) sẽ giúp hệ thống tài chính ngày càng dễ tiếp cận, hiệu quả và bền vững hơn.

Aziz và cộng sự (2021) cũng đã sử dụng phương pháp trắc lượng thư mục để phân tích mối tương quan giữa tài chính toàn diện và ngân hàng kỹ thuật số trong giai đoạn 1994 - 2020. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, sự phát triển tài chính toàn diện ở mỗi quốc gia chịu ảnh hưởng tích cực của ngân hàng kỹ thuật số.

Nghiên cứu đã sử dụng tìm kiếm nâng cao để tìm kiếm tất cả các ấn phẩm khoa học thuộc cơ sở dữ liệu Scopus với từ khóa “tài chính toàn diện” (financial inclusion) trong danh mục 3 lĩnh vực: (i) Kinh tế, kinh tế lượng và tài chính (Economics, Econometrics and Finance); (ii) Kinh doanh, quản lý và kế toán (Business, Management and Accounting); (iii) Khoa học xã hội (Social Sciences). Kết quả tìm kiếm thu thập được 1.769 nghiên cứu về chủ đề tài chính toàn diện (chi tiết trong Bảng 1), trong đó, có 1.509 bài thuộc tạp chí, 168 sách, 58 kỷ yếu hội thảo khoa học và 34 bộ sách. Tất cả các dữ liệu thô được xử lý, tinh chỉnh và được sử dụng cho các bước phân tích tiếp theo với sự hỗ trợ của phần mềm VOSviewer® phiên bản 1.6.16.

Bảng 1: Phân loại chi tiết nghiên cứu về tài chính toàn diện trên cơ sở dữ liệu Scopus