Nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống rửa tiền (PCRT) luôn là một trong những mục tiêu quan trọng của mỗi quốc gia trong thời đại hội nhập quốc tế. Năm 2022 vừa qua chứng kiến những dấu mốc trong quá trình triển khai công tác này tại Việt Nam, góp phần củng cố hệ thống quy định pháp luật, tạo thuận lợi cho cơ quan chức năng và tổ chức báo cáo trong công tác PCRT. 

1. Quốc hội ban hành Luật PCRT 2022
 

Trải qua gần 10 năm thi hành, Luật PCRT 2012 đã tạo ra những bước tiến đáng kể về hành lang pháp lý trong công tác PCRT, tài trợ khủng bố (TTKB). Tuy nhiên, quá trình đánh giá và triển khai thực hiện, Luật PCRT 2012 và các văn bản hướng dẫn thực hiện vẫn còn bất cập trong quá trình thực thi; nhiều hạn chế và thiếu hụt so với yêu cầu của chuẩn mực quốc tế cần sớm được sửa đổi, bổ sung. 
 

Thực hiện Nghị quyết số 50/2022/QH15 ngày 13/6/2022 của Quốc hội khóa XV về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 và Quyết định số 799/QĐ-TTg ngày 06/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ giao Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) chủ trì soạn thảo Luật PCRT (sửa đổi), NHNN đã phối hợp với các bộ, ngành xây dựng dự thảo Luật PCRT 2022.  Ngày 15/11/2022, Luật PCRT 2022 đã được Quốc hội biểu quyết thông qua tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV bao gồm những điểm mới sau:
 

Thứ nhất, về đối tượng áp dụng, theo quy định tại Luật PCRT 2012, đối tượng báo cáo của Luật PCRT bao gồm 02 nhóm: (i) Các tổ chức tài chính (FIs); và (ii) Các tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính liên quan (DNFBPs). Luật PCRT 2022 đã bổ sung trung gian thanh toán vào nhóm các đối tượng báo cáo và sửa đổi, bổ sung tên gọi của một số hoạt động liên quan đến các lĩnh vực: Chứng khoán, bảo hiểm, bất động sản, trò chơi có thưởng, dịch vụ thỏa thuận pháp lý… trên cơ sở quy định của pháp luật có liên quan và chuẩn mực quốc tế; bổ sung quy định về các hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền, Chính phủ quy định sau khi được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
 

Thứ hai, về trách nhiệm của đối tượng báo cáo trong công tác PCRT, bên cạnh việc kế thừa các nhiệm vụ cơ bản như Luật PCRT 2012 và các văn bản hướng dẫn về nhận biết khách hàng, thông tin nhận biết khách hàng, cập nhật thông tin nhận biết khách hàng, xác minh thông tin nhận biết khách hàng, Luật PCRT 2022 đã điều chỉnh từ ngữ, bổ sung thông tin theo quy định theo pháp luật có liên quan và chuẩn mực quốc tế. Luật cũng đã làm rõ, bổ sung thông tin cần thu thập (bản chất của mối quan hệ kinh doanh của khách hàng), khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia về cư dân phục vụ việc xác minh và quy định rõ việc thuê tổ chức khác, dựa vào bên thứ ba để xác minh thông tin, trách nhiệm của các bên liên quan, quy định bổ sung về chính trị gia của các tổ chức quốc tế, trách nhiệm của đối tượng báo cáo trong trì hoãn giao dịch, rà soát, chỉnh sửa, bổ sung quy định về các giao dịch liên quan tới công nghệ mới như yêu cầu đối tượng báo cáo phải thực hiện đánh giá rủi ro về rửa tiền trước khi cung cấp các sản phẩm hoặc dịch vụ ứng dụng công nghệ mới.

Thứ ba, Luật PCRT 2022 đã đưa ra quy định về việc đánh giá rủi ro rửa tiền quốc gia và tại từng đối tượng báo cáo, trách nhiệm của các bộ, ngành trong việc đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền; đồng thời, quy định toàn diện về việc thực hiện các biện pháp PCRT trên cơ sở rủi ro của các đối tượng báo cáo để đảm bảo tính đầy đủ, hợp lý hơn bởi đây là một trong những yêu cầu thuộc nhóm các vấn đề then chốt và cơ bản trong công tác PCRT được nêu ra tại Khuyến nghị số 1 trong Bộ 40 Khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF).
 

Sự ra đời của Luật PCRT 2022 là thành quả quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật, góp phần thúc đẩy công tác PCRT nói riêng và phòng, chống tham nhũng nói chung, tạo thuận lợi cho công tác điều tra, truy tố và xét xử tội phạm về tham nhũng, rửa tiền. 

 

2. Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về PCRT, TTKB và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (TTPBVKHDHL) giai đoạn 2021 - 2025
 

Để khắc phục những thiếu hụt được xác định trong Báo cáo đánh giá đa phương, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về PCRT, TTKB và TTPBVKHDHL giai đoạn 2021 - 2025 theo Quyết định số 941/QĐ-TTg ngày 05/8/2022, trong đó bao gồm Danh mục 41 hành động quốc gia về PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL giai đoạn 2021 - 2025 và Phụ lục 83 hành động thực hiện Kế hoạch đến tháng 3/2023. Theo Kế hoạch này, bên cạnh việc ban hành Luật PCRT 2022 và các văn bản hướng dẫn chi tiết, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tư pháp chủ trì nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự liên quan đến tội rửa tiền, tội TTKB, hành vi TTPBVKHDHL; nghiên cứu tính khả thi và đề xuất xây dựng cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội tại Việt Nam; giao Bộ Tư pháp, Bộ Công an phối hợp với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao nghiên cứu, rà soát Luật Tương trợ tư pháp; giao Bộ Xây dựng nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Kinh doanh bất động sản… Bên cạnh đó, các bộ, ngành phải triển khai thực hiện một loạt các hành động khác như: Tăng cường, đẩy mạnh hoạt động điều tra, truy tố, xét xử tội phạm rửa tiền (Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao); tăng cường hoạt động thanh tra, giám sát trong PCRT thuộc trách nhiệm của các bộ, ngành có đối tượng báo cáo thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của bộ, ngành… Như vậy, để khắc phục các thiếu hụt về cơ chế PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL tại Báo cáo đánh giá đa phương, Việt Nam cần phải có rất nhiều nỗ lực thực hiện các nhiệm vụ tại Kế hoạch hành động quốc gia và các nhiệm vụ này thuộc trách nhiệm của nhiều bộ, ngành khác nhau. 
 

Kế hoạch hành động quốc gia về PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL được ban hành và triển khai đồng bộ không chỉ thể̉ hiện ý chí quyết tâm của Việt Nam trong công tác PCRT nói riêng và phòng, chống tội phạm nói chung mà còn góp phần quan trọng trong định hướng và triển khai công tác PCRT, TTKB tại Việt Nam. Quá trình triển khai thực hiện các Kế hoạch hành động quốc gia luôn được Ban Chỉ đạo lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt và điều phối có hiệu quả đối với các bộ, ngành có liên quan trong triển khai công tác PCRT, TTKB và phòng, chống tội phạm tại Việt Nam. Thông qua việc ban hành và triển khai các kế hoạch hành động cấp quốc gia về PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL và sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật, có thể thấy, Chính phủ Việt Nam cam kết xây dựng và hoàn thiện cơ chế PCRT, TTKB với các mục tiêu chính như sau:
 

- Xây dựng một cơ chế PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL có hiệu quả ở Việt Nam vì nền hòa bình, ổn định, phát triển và hội nhập, nâng cao uy tín, vị thế của Việt Nam trong cộng đồng quốc tế.
 

- Thực hiện trách nhiệm thành viên của Việt Nam trong Nhóm châu Á - Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG).
 

- Bảo vệ tối đa lợi ích của quốc gia, của các tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế, góp phần phòng, chống tội phạm tham nhũng, rửa tiền, TTKB, TTPBVKHDHL, tăng cường sự ổn định của các tổ chức tài chính và các đối tượng báo cáo khác, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn, trật tự xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
 

Bên cạnh đó, Ban Chỉ đạo PCRT đã tiếp tục được kiện toàn thông qua việc Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 581/QĐ-TTg ngày 12/5/2022 về việc thành lập Ban Chỉ đạo PCRT thay thế Quyết định số 470/QĐ-TTg. Ban Chỉ đạo là tổ chức phối hợp liên ngành giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo và điều phối hoạt động giữa các bộ, ngành trong công tác PCRT trên lãnh thổ Việt Nam. Theo đó, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái làm Trưởng Ban Chỉ đạo; các Phó Trưởng Ban Chỉ đạo gồm: Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) là Phó Trưởng Ban thường trực; lãnh đạo Bộ Công an là Phó Trưởng Ban. Thành viên Ban Chỉ đạo bao gồm Lãnh đạo các bộ, ngành quan trọng như: Tòa án nhân dân tối cao; Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; Văn phòng Chính phủ; Bộ Quốc phòng; Bộ Tư pháp; Bộ Ngoại giao; Bộ Nội vụ; Bộ Tài chính; Bộ Công Thương; Bộ Kế hoạch và Đầu tư; Bộ Thông tin và Truyền thông; Bộ Xây dựng; Thanh tra Chính phủ; Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Với thành phần như trên, việc kiện toàn Ban Chỉ đạo PCRT quốc gia cho thấy sự quan tâm ngày càng sâu sắc của Chính phủ với công tác PCRT.

 

3. Phát huy vai trò của NHNN - đơn vị đầu mối triển khai công tác PCRT tại Việt Nam
 

Thực hiện trách nhiệm đơn vị quản lý nhà nước về PCRT, đồng thời là đơn vị đầu mối triển khai thực hiện nghĩa vụ của Việt Nam với tư cách thành viên của APG, NHNN đã nỗ lực để hoàn thành khối lượng lớn các nhiệm vụ quan trọng trong năm 2022.
 

Ngày 16/11/2022, Thống đốc NHNN đã ký Quyết định số 1945/QĐ-NHNN về việc ban hành Kế hoạch của NHNN thực hiện Quyết định số 941/QĐ-TTg ngày 05/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL giai đoạn 2021 - 2025. Theo đó, NHNN thực hiện trách nhiệm là cơ quan đầu mối của Việt Nam trong việc thực hiện cam kết đối với APG, phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan liên quan thực hiện trách nhiệm thành viên của Việt Nam trong APG; góp phần bảo vệ tốt nhất lợi ích của quốc gia, của các tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế, tăng cường sự ổn định của hệ thống ngân hàng, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn, trật tự xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
 

Mục tiêu cụ thể được xác định trong Kế hoạch là: (i) Góp phần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về PCRT của quốc gia, xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về PCRT trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng phù hợp với tình hình thực tiễn trong nước và hướng tới đáp ứng các chuẩn mực quốc tế; (ii) Nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và hợp tác trong nước trên cơ sở thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và đầu mối xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia nhằm giải quyết những rủi ro rửa tiền được phát hiện theo kết quả đánh giá rủi ro quốc gia; (iii) Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, giám sát về PCRT đối với các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng; (iv) Nghiên cứu triển khai áp dụng thanh tra trên cơ sở rủi ro về PCRT; (v) Tăng cường nguồn lực, đặc biệt tăng cường nguồn lực cho Cơ quan PCRT (Cục PCRT); (vi) Tăng cường, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, đẩy mạnh đàm phán, ký kết các biên bản ghi nhớ phối hợp, trao đổi thông tin về PCRT với các cơ quan nước ngoài, gia nhập các tổ chức khu vực và quốc tế về PCRT; (vii) Tăng cường đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đào tạo, nâng cao kiến thức về PCRT cho các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng; (viii) Thực hiện tốt vai trò cơ quan đầu mối của Việt Nam trong việc triển khai các nghĩa vụ thành viên của Việt Nam trong APG, đặc biệt là nghĩa vụ phát sinh theo kết quả đánh giá đa phương của APG đối với cơ chế PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL của Việt Nam.
 

Thực hiện vai trò đầu mối về đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền, Thống đốc NHNN đã ký Quyết định thành lập các nhóm làm việc đánh giá rủi ro quốc gia về PCRT, TTKB (NRA), bao gồm: Quyết định số 817/QĐ-NHNN ngày 29/4/2022 thành lập Ban Điều phối NRA và Quyết định số 835/QĐ-NHNN ngày 06/5/2022 thành lập các Nhóm làm việc NRA. Trên cơ sở đó, thành viên thuộc các bộ, ngành khác nhau đã cùng phối hợp xây dựng Báo cáo NRA, NHNN đã có các công văn đề nghị các bộ, ngành, các đơn vị liên quan cung cấp thông tin, số liệu phục vụ NRA và xây dựng và hoàn thành dự thảo lần 1 báo cáo NRA, dự kiến trình Chính phủ phê duyệt vào tháng 3/2023. Đây là nền móng quan trọng cho công tác PCRT của Việt Nam với xu hướng đạt tiêu chuẩn quốc tế trong thời gian tới.
 

Song song với đó, NHNN tiếp tục đẩy mạnh thực hiện nhiệm vụ trọng tâm là phân tích, xử lý thông tin về giao dịch đáng ngờ, chuyển giao cho cơ quan chức năng. Theo đánh giá của các cơ quan tiếp nhận thông tin chuyển giao, đặc biệt là các đơn vị thuộc Bộ Công an, thông tin giao dịch đáng ngờ đã góp phần quan trọng vào công tác điều tra các vụ án, đặc biệt liên quan đến các tội phạm nguồn của tội rửa tiền như đánh bạc, chuyển tiền bất hợp pháp, lừa đảo, nhiều vụ việc liên quan đến thuế, hải quan và cơ quan chức năng đã truy thu hàng trăm tỷ đồng tiền thuế cho ngân sách nhà nước. Bên cạnh một số vụ việc cụ thể, các thông tin chuyển giao của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng cho các cơ quan có thẩm quyền đã giúp các cơ quan quản lý nhà nước xác định những dấu hiệu, hành vi vi phạm pháp luật của tổ chức, cá nhân thuộc quyền quản lý để có biện pháp đấu tranh, ngăn chặn kịp thời.
 

Hoạt động hợp tác quốc tế về PCRT, TTKB tiếp tục được Việt Nam đẩy mạnh cả về chiều rộng và chiều sâu, góp phần tích cực vào việc thực hiện hiệu quả công tác PCRT, TTKB của Việt Nam.
 

Qua các nội dung trên, có thể thấy trong năm 2022 công tác PCRT ngày càng được nâng cao và trở thành nhóm nhiệm vụ quan trọng trong hệ thống chính trị và đặc biệt là NHNN. Với xu thế đó, Việt Nam sẽ sớm áp dụng được đầy đủ các chuẩn mực quốc tế, đạt được những thành quả lớn trong công tác phòng, chống tội phạm nói chung và PCRT nói riêng. Để đạt được những thành quả đó trong thời gian tới, nhiệm vụ triển khai hoàn thiện các văn bản quy định chi tiết Luật PCRT, kế hoạch hành động của Chính phủ và các nhiệm vụ với nghĩa vụ thành viên của Việt Nam trong APG chắc chắn sẽ là thách thức lớn. Tuy nhiên, với sự chỉ đạo sát sao của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và sự chung tay của toàn xã hội, chúng ta có thể hy vọng những kết quả tốt đẹp của công tác PCRT trong tương lai.

Nguyễn Thị Minh Thơ
Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền, NHNN