Hai năm qua, đại dịch Covid-19 đã phủ bóng đen lên bức tranh kinh tế thế giới, ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế Việt Nam. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, thực hiện “mục tiêu kép” là vừa phòng, chống dịch vừa phát triển kinh tế, với tinh thần nỗ lực, sẵn sàng chia sẻ mọi khó khăn, đồng hành cùng doanh nghiệp và người dân, trong thời gian qua, ngành Ngân hàng đã triển khai nhiều chính sách, giải pháp để hỗ trợ khách hàng bị thiệt hại do dịch Covid-19, đồng thời góp phần phục hồi kinh tế.
 

Trong năm 2020, nhờ có nền tảng vững chắc, nền kinh tế Việt Nam đã thể hiện sức chống chịu đáng kể trong đại dịch. Năm 2020, Việt Nam là một trong số ít các quốc gia ghi nhận tăng trưởng GDP dương khi đại dịch bùng phát. Tuy nhiên, biến thể Delta đã gây ra một cú sốc cho Việt Nam, dự báo tăng trưởng kinh tế năm 2021 của Việt Nam chỉ đạt 2 - 2,5%, thấp hơn 4 điểm phần trăm so với trung bình thế giới. Đặc biệt, đợt dịch kéo dài từ tháng 7/2021 đến nay tại các tỉnh, thành phố khiến nhiều địa phương phải thực hiện giãn cách xã hội trong thời gian dài đã ảnh hưởng đến kết quả tăng trưởng kinh tế (GDP) cả nước, theo đó, GDP quý III/2021 giảm 6,17% so với cùng kỳ năm trước - mức giảm sâu nhất kể từ khi tính và công bố GDP theo quý tại Việt Nam.   

Có thể nói, ngân hàng và doanh nghiệp có mối quan hệ cộng sinh. Khi doanh nghiệp khó khăn thì nhu cầu vốn sụt giảm, khả năng trả nợ của doanh nghiệp bị ảnh hưởng, dẫn đến nguy cơ nợ xấu ngân hàng tăng. Mặt khác, ngân hàng cũng là doanh nghiệp và không nằm ngoài ảnh hưởng tiêu cực từ dịch Covid-19. Nhưng với tinh thần đồng hành, chia sẻ với doanh nghiệp, người dân, thực hiện các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, ngành Ngân hàng đã kịp thời có những chính sách và vào cuộc tích cực để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, tiết giảm chi phí, tăng cường ứng dụng công nghệ 4.0, giảm thủ tục hành chính để tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tiếp cận dịch vụ ngân hàng. Trong bối cảnh hiện nay, ngân hàng vốn là huyết mạch của nền kinh tế, ngân hàng có vững mạnh thì càng có cơ sở và nền tảng để hỗ trợ doanh nghiệp và nền kinh tế vượt qua đại dịch…

Hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19

Ngay từ khi dịch Covid-19 xuất hiện tại Việt Nam, đầu năm 2020, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã chủ động, tích cực ban hành các văn bản yêu cầu các chi nhánh NHNN, tổ chức tín dụng xem xét hoãn, giãn nợ cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch. Điển hình là Thông tư số 01/2020/TT-NHNN ngày 13/3/2020 của Thống đốc NHNN quy định về việc tổ chức tín dụng (TCTD), chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 (Thông tư 01). Đây là cơ sở pháp lý quan trọng giúp các TCTD triển khai giải pháp hỗ trợ kịp thời khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19. Sau đó, để phù hợp với thực tế diễn biến phức tạp của dịch Covid-19, trong năm 2021, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 03/2021/TT-NHNN ngày 02/4/2021; Thông tư số 14/2021/TT-NHNN ngày 07/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 01. Đây được coi là “phao cứu sinh” cho các doanh nghiệp đang lao đao vì đại dịch, nguy cơ không thể trả nợ ngân hàng đúng hạn.

Theo báo cáo nhanh từ các TCTD, đến ngày 22/11/2021, các TCTD đã cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ cho khoảng 600.000 khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19 với dư nợ trên 283.000 tỷ đồng; lũy kế giá trị nợ đã cơ cấu từ ngày 23/01/2020 khoảng 580.000 tỷ đồng.

Trong bối cảnh hoạt động sản xuất kinh doanh bị đình trệ, chuỗi cung ứng bị đứt gãy, nhiều doanh nghiệp lao đao, buộc phải cắt giảm chi phí, nhân lực, hoặc giải thể, ngừng hoạt động, người lao động phải nghỉ việc rơi vào cảnh bần cùng, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, NHNN đã tái cấp vốn cho Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) để NHCSXH cho người sử dụng lao động vay trả lương ngừng việc đối với người lao động. Đồng thời, NHNN cũng phối hợp hoàn thiện cơ chế hỗ trợ các đối tượng chính sách tiếp cận vốn, gia hạn chính sách tín dụng đối với hộ mới thoát nghèo; nâng mức cho vay.

Cụ thể, đối với chương trình cho vay trả lương ngừng việc và trả lương phục hồi sản xuất theo Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 01/7/2021 của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19, để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận chính sách và vẫn đảm bảo hỗ trợ đúng đối tượng bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, NHNN đã có văn bản gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (cơ quan tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành) đề nghị nghiên cứu, sửa đổi quy định về nợ xấu tại Nghị quyết số 68/NQ-CP và Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg ngày 07/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định về thực hiện một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19. Sau đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 126/NQ-CP ngày 08/10/2021 sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 68/NQ-CP và Quyết định số 33/2021/QĐ-TTg ngày 06/11/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg. Theo đó, điều kiện về nợ xấu tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại thời điểm đề nghị vay vốn được Chính phủ bãi bỏ. Theo Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN), đến ngày 23/11/2021, NHNN đã tái cấp vốn cho NHCSXH số tiền 849,6 tỷ đồng. NHCSXH đã giải ngân trên 63 tỉnh, thành phố với số tiền khoảng 850 tỷ đồng đối với 1.611 đơn vị sử dụng lao động để trả lương ngừng việc và trả lương phục hồi sản xuất cho trên 236 nghìn lượt người lao động.​

Ngoài ra, để hỗ trợ doanh nghiệp hàng không bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19, thực hiện Nghị quyết số 135/2020/QH14 ngày 17/11/2020 của Quốc hội, Nghị quyết số 194/NQ-CP ngày 31/12/2020 của Chính phủ, Quyết định số 450/QĐ-TTg ngày 26/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 04/2021/TT-NHNN ngày 05/4/2021 về tái cấp vốn cho TCTD sau khi TCTD cho Tổng công ty Hàng không Việt Nam - CTCP vay và việc cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ, trích lập dự phòng rủi ro đối với khoản nợ của Tổng công ty Hàng không Việt Nam - CTCP do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Theo đó, quy định việc tái cấp vốn cho TCTD sau khi TCTD cho CTCP vay, tổng số tiền tái cấp vốn tối đa là 4.000 tỷ đồng, lãi suất 0%/năm, không có tài sản bảo đảm, thời hạn tái cấp vốn tối đa bằng thời hạn cho vay của khoản cho vay CTCP, khoản tái cấp vốn được gia hạn tự động 02 (hai) lần, tổng thời gian tái cấp vốn và gia hạn tái cấp vốn không vượt quá 03 năm.

Đến nay, NHNN đã hoàn thành việc tái cấp vốn cho các ngân hàng (Seabank tối đa 2.000 tỷ đồng, MSB tối đa 1.000 tỷ đồng, SHB tối đa 1.000 tỷ đồng) để các ngân hàng cho vay CTCP; CTCP và 03 ngân hàng đã ký hợp đồng tín dụng tài trợ và thực hiện giải ngân tổng số tiền 4.000 tỷ đồng.

Giảm chi phí vốn vay, tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tiếp cận tín dụng ngân hàng

Từ năm 2020 đến nay, NHNN đã liên tiếp 03 lần điều chỉnh giảm các mức lãi suất điều hành, tạo điều kiện để các TCTD giảm mặt bằng lãi suất cho vay; thường xuyên chỉ đạo các TCTD tiết giảm tối đa chi phí hoạt động, dành nguồn lực để giảm lãi suất cho vay hỗ trợ khách hàng. Đến nay, mặt bằng lãi suất vay giảm khoảng 1,66%/năm so với trước dịch. Lãi suất cho vay ngắn hạn bình quân bằng VND đối với một số ngành, lĩnh vực ưu tiên ở mức 4,3%/năm, thấp hơn mức lãi suất cho vay ngắn hạn tối đa theo quy định của NHNN (4,5%/năm).

Theo báo cáo nhanh từ các TCTD, đến ngày 22/11/2021, các TCTD đã miễn, giảm, hạ lãi suất cho trên 1,94 triệu khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch với dư nợ trên 3,81 triệu tỷ đồng; cho vay mới lãi suất thấp hơn so với trước dịch với doanh số lũy kế từ ngày 23/01/2020 đến cuối tháng 11/2021 đạt trên 7,1 triệu tỷ đồng cho hơn 1,2 triệu khách hàng. Lũy kế từ ngày 23/01/2020 đến ngày 22/11/2021, tổng số tiền lãi TCTD miễn, giảm, hạ cho khách hàng khoảng 32.600 tỷ đồng. Trong đó, 16 ngân hàng thương mại (NHTM) (chiếm 75% tổng dư nợ nền kinh tế) đã thực hiện có kết quả việc giảm lãi suất cho vay theo cam kết với Hiệp hội Ngân hàng, ước tính từ 15/7 đến cuối năm 2021 với tổng số tiền lãi giảm cho khách hàng là trên 20 nghìn tỷ đồng.
Đặc biệt, NHNN đã chỉ đạo TCTD mở rộng, đa dạng sản phẩm dịch vụ ngân hàng, giảm lãi suất, đơn giản hóa thủ tục cho vay nhằm tăng cường tiếp cận tín dụng qua các kênh chính thức, đặc biệt là với người dân ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa như cho vay liên vụ, cho vay qua sổ tín dụng, vay vốn thông qua các tổ, nhóm của các tổ chức chính trị - xã hội, cho vay, thu nợ ngay tại địa bàn của người vay, triển khai điểm giao dịch lưu động bằng ô tô chuyên dụng...

Nhằm nâng cao khả năng tiếp cận các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng đối với công chúng, đặc biệt người dân vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa, NHNN đã cùng với hệ thống ngân hàng tăng cường hoạt động truyền thông về cơ chế, chính sách cho vay, dịch vụ ngân hàng đến đông đảo người dân; giải đáp nhiều kiến nghị; cảnh báo các hệ lụy để người dân phòng, tránh “tín dụng đen”.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của NHNN, sự vào cuộc tích cực của hệ thống TCTD, đến ngày 22/11/2021, tín dụng toàn nền kinh tế tăng trên 9,6% so với cuối năm 2020. Tín dụng đối với các lĩnh vực ưu tiên có mức tăng trưởng khá. Theo Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN), đến cuối tháng 10/2021, tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn tăng 10,21% so với năm 2020 và chiếm 25,11% tổng dư nợ nền kinh tế; tín dụng đối với lĩnh vực doanh nghiệp nhỏ và vừa tăng 7,45% so với cuối năm 2020, chiếm 19,55% tổng dư nợ toàn nền kinh tế; tín dụng đối với lĩnh vực xuất khẩu tăng 7,81% so với cuối năm 2020, chiếm 2,92% tổng dư nợ toàn nền kinh tế… Đến ngày 31/10/2021, tổng dư nợ các chương trình tín dụng chính sách tại NHCSXH tăng 7,51% so với 31/12/2020, với gần 6,4 triệu khách hàng còn dư nợ.

Trước làn sóng Covid-19 lần thứ 4 diễn biến hết sức phức tạp, đặc biệt tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), NHNN đã kịp thời có văn bản yêu cầu Chủ tịch Hội đồng quản trị/Tổng giám đốc các NHTM và Giám đốc NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố khu vực ĐBSCL thực hiện ngay các giải pháp để góp phần hỗ trợ cho các thương nhân, doanh nghiệp, người sản xuất, kinh doanh thóc, gạo. Tại Hội nghị trực tuyến “Giải pháp của ngành Ngân hàng góp phần tháo gỡ khó khăn cho ngành lúa gạo khu vực ĐBSCL” ngày 26/8/2021, NHNN đã yêu cầu các NHTM tập trung nguồn vốn để đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn của thương nhân kinh doanh, đầu tư, chế biến thóc, gạo, người sản xuất lúa với thời hạn và lãi suất hợp lý, cùng nhiều giải pháp thiết thực khác…
 
Miễn, giảm phí dịch vụ thanh toán hơn 2.000 tỷ đồng

Bên cạnh các chính sách về lãi suất, các TCTD cũng có nhiều chương trình miễn, giảm phí dịch vụ thanh toán nhằm hỗ trợ người dân, doanh nghiệp. Về phía NHNN, từ năm 2020 đến nay, NHNN đã 3 lần thực hiện giảm 50% mức phí giao dịch thanh toán qua Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng cho các TCTD. Lần 1: Áp dụng từ ngày 01/4 - 31/12/2020 theo Thông tư số 04/2020/TT-NHNN ngày 31/3/2020; lần 2: Áp dụng từ ngày 01/01 - 30/6/2021 (Thông tư số 19/2020/TT-NHNN ngày 30/12/2020); lần 3: Từ ngày 01/9/2021 đến hết ngày 30/6/2022 (Thông tư số 13/2021/TT-NHNN).

Đồng thời NHNN cũng nhiều lần chỉ đạo tới các TCTD, Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (Napas) thực hiện miễn, giảm các loại phí dịch vụ thanh toán nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, người dân. Tính chung trong 2 năm qua, ngành Ngân hàng đã giảm 50% phí hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, giảm từ 70% đến 100% phí chuyển mạch bù trừ điện tử, miễn giảm phí dịch vụ thanh toán dịch vụ công. Tổng số tiền giảm phí ngành Ngân hàng năm 2021 đến với người dân khoảng 1.557 tỷ đồng (tính cả năm 2020 thì con số này lên tới hơn 2.000 tỷ đồng). Theo thống kê của NHNN, 80% giá trị giao dịch thanh toán cá nhân trên kênh điện tử đã được miễn phí.

Tích cực thực hiện công tác an sinh xã hội

Không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua khó khăn do đại dịch bằng những giải pháp thiết thực và hiệu quả nói trên, với tinh thần tương thân tương ái, ngành Ngân hàng cũng luôn đi đầu trong công tác an sinh xã hội, đồng hành, chia sẻ với khó khăn của người dân, doanh nghiệp trước tác động tiêu cực của dịch Covid-19. Từ năm 2020 tới nay, tập thể cán bộ, công nhân viên chức ngành Ngân hàng đã dành trên 1.550 tỷ đồng hỗ trợ công tác phòng, chống Covid-19, mua máy y tế, sinh phẩm chuẩn đoán Covid-19… Thực hiện Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 26/02/2021 của Chính phủ về mua và sử dụng vắc-xin phòng Covid-19, NHNN đã vận động các ngân hàng thể hiện quyết tâm chung tay thực hiện mục tiêu của Bộ Chính trị và Chính phủ về mua và sử dụng vắc - xin. Tổng số tiền ủng hộ cho Quỹ vắc-xin là khoảng 750 tỷ đồng.

Tiếp tục các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, phục hồi kinh tế

Thời gian tới, NHNN tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm kiểm soát lạm phát; duy trì ổn định vĩ mô, thị trường, hỗ trợ phục hồi nhanh kinh tế.

Theo đó, NHNN tiếp tục điều hành lãi suất phù hợp với điều hành cân đối vĩ mô, lạm phát, diễn biến thị trường và mục tiêu chính sách tiền tệ tạo điều kiện để giảm chi phí vốn cho người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế; khuyến khích các TCTD tiết giảm chi phí để có điều kiện giảm lãi suất cho vay hỗ trợ sản xuất, kinh doanh; giám sát việc triển khai cam kết giảm lãi suất cho vay của các NHTM.

Trong điều hành tín dụng, NHNN tiếp tục điều hành gắn với nâng cao chất lượng tín dụng, để góp phần hỗ trợ phục hồi kinh tế trên cơ sở khả năng kiểm soát lạm phát. Bám sát diễn biến kinh tế vĩ mô, tiền tệ, tình hình dịch bệnh trong nước và quốc tế để điều hành tín dụng phù hợp theo hướng mở rộng tín dụng, tập trung vốn cho vay đối với các lĩnh vực ưu tiên, lĩnh vực sản xuất kinh doanh. NHNN tiếp tục kiểm soát chặt tín dụng trong lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro như bất động sản, các dự án BOT, BT giao thông, chứng khoán; định hướng cơ cấu tín dụng phù hợp với chuyển dịch nền kinh tế, góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững. Tiếp tục thực hiện các giải pháp tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi trong vay vốn tín dụng ngân hàng cho doanh nghiệp và người dân.

Đối với các giải pháp hỗ trợ khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, NHNN tiếp tục theo dõi, đôn đốc các TCTD: Triển khai hỗ trợ khách hàng theo Thông tư 01,  và các Thông tư sửa đổi, bổ sung Thông tư 01 về các giải pháp của ngành Ngân hàng nhằm hỗ trợ khách hàng khắc phục khó khăn do dịch Covid-19; kết quả thực hiện cam kết giảm lãi suất của 16 ngân hàng thương mại; theo dõi việc cho vay của TCTD đối với CTCP; tái cấp vốn cho TCTD cho vay CTCP; tiếp tục thực hiện tái cấp vốn theo quy định đối với NHCSXH để cho vay hỗ trợ trả lương ngừng việc, trả lương phục hồi sản xuất kinh doanh theo Nghị quyết số 68/NQ-CP, Nghị quyết số 126/NQ-CP, Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg, Quyết định số 33/2021/QĐ-TTg; tiếp tục triển khai nhiệm vụ được giao của NHNN tại Nghị quyết số 105/NQ-CP ngày 09/9/2021 về hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh trong bối cảnh dịch Covid-19...

Tài liệu tham khảo:

Cổng thông tin điện tử NHNN: sbv.gov.vn

Phương Chi (NHNN)