Ngày 29/11/2022, tại Hà Nội, Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) đã phối hợp với Ban Quản lý Dự án hỗ trợ kỹ thuật Tăng cường phát triển và lành mạnh khu vực ngân hàng Việt Nam do SECO viện trợ không hoàn lại ủy thác qua Ngân hàng Thế giới (WB) tổ chức Tọa đàm “Phát triển thị trường mua bán nợ xấu tại Việt Nam”.
Phó Thống đốc NHNN Nguyễn Kim Anh phát biểu tại Tọa đàm
Phát biểu tại Tọa đàm, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) Nguyễn Kim Anh nhấn mạnh, thị trường mua bán nợ nói chung, thị trường mua bán nợ xấu nói riêng được định nghĩa là nơi diễn ra những hoạt động trao đổi, mua bán các khoản nợ hay “quyền thu hồi nợ” trên thị trường của các chủ thể trong nền kinh tế để tránh rủi ro về mặt tài chính và tăng tính thanh khoản cho các doanh nghiệp cũng như của tổ chức tín dụng. Chính vì vậy, sự ra đời và phát triển của thị trường mua bán nợ đã, đang và sẽ đóng góp vô cùng quan trọng trong sự phát triển của thị trường tài chính nói chung và sự ổn định, an toàn tài chính của hệ thống tổ chức tín dụng và hệ thống doanh nghiệp nói riêng. Nhận thức rõ tầm quan trọng của thị trường mua bán nợ, Đảng và Nhà nước cũng dành nhiều sự quan tâm đến việc xây dựng khung pháp lý cho hoạt động mua bán nợ hướng tới hình thành và phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam. Một trong những cột mốc quan trọng tạo tiền đề cho sự phát triển của thị trường mua bán nợ nói chung và nợ xấu nói riêng đó là sự ra đời và chính thức đi vào hoạt động của Sàn giao dịch nợ VAMC vào ngày 15/10/2021. Nhờ đó, hoạt động của thị trường mua bán nợ tại Việt Nam bước đầu đã có chuyển biến tích cực, góp phần thúc đẩy quá trình xử lý thu hồi nợ của ngành Ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung.
Mặc dù trong những năm qua, kết quả hoạt động của các thành viên tham gia thị trường mua bán nợ đạt được những kết quả đáng ghi nhận, thể hiện sự quyết tâm, tinh thần nỗ lực, sẵn sàng hợp tác tương trợ giữa các thành viên tham gia thị trường nhằm chia sẻ kinh nghiệm, nâng cao hiệu quả trong công tác mua bán xử lý nợ; tiến tới thúc đẩy sự phát triển thị trường mua bán nợ và mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức mua bán xử lý nợ ở các nước trong khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên, theo Phó Thống đốc, thị trường mua bán nợ Việt Nam về cơ bản vẫn còn khá sơ khai, còn nhiều vấn đề cần phải giải quyết, đó là: Khung pháp lý cho hoạt động thị trường mua bán nợ chưa thống nhất, bất cập, thiếu và yếu; thị trường chưa thu hút được đa dạng chủ thể tham gia, dẫn đến số lượng chủ thể còn ít; hàng hóa trên thị trường mua bán nợ chưa đa dạng; quy mô thị trường mua bán nợ còn khiêm tốn so với các quốc gia trong khu vực; kỹ thuật, phương pháp định giá khoản nợ còn thiếu tính thị trường; hạ tầng công nghệ thông tin còn nhiều bất cập, chưa có sự kết nối thông tin chặt chẽ giữa các chủ thể tham gia thị trường.
Nhấn mạnh mục tiêu “Nợ xấu của toàn hệ thống các tổ chức tín dụng dưới 3% vào năm 2025” được nêu trong Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được phê duyệt theo Quyết định số 986/QĐ-TTg ngày 18/8/2018 của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thống đốc Nguyễn Kim Anh cho rằng, để đạt được mục tiêu này, cần có quyết tâm với tinh thần trách nhiệm cao, áp dụng nhiều hình thức và biện pháp hiệu quả. Trong bối cảnh kinh tế thế giới giai đoạn tới được dự báo diễn biến khó lường, tác động tiêu cực từ đại dịch Covid-19 và những bất ổn về chính trị và xung đột vũ trang ở một số khu vực trên thế giới đã ảnh hưởng đến tình hình tài chính của nhiều doanh nghiệp, làm suy giảm khả năng trả nợ của khách hàng vay, dẫn tới nợ xấu của các tổ chức tín dụng có nguy cơ tiếp tục tăng trong thời gian tới. Do đó, việc thúc đẩy sự phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam sẽ hỗ trợ rất lớn cho hoạt động xử lý nợ xấu của toàn hệ thống ngân hàng. NHNN và ngành Ngân hàng sẽ tiếp tục dành sự quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi để các đơn vị hoạt động hiệu quả, thực hiện được đầy đủ chức năng nhiệm vụ, sứ mệnh được giao, từng bước tiến tới xây dựng thị trường mua bán nợ tập trung trong tương lai.
Kinh nghiệm xây dựng hành lang pháp lý cho thị trường mua bán nợ tại Việt Nam
Chia sẻ kinh nghiệm về xây dựng hành lang pháp lý cho thị trường mua bán nợ xấu tại Việt Nam, Luật sư - Tiến sĩ Andrew Godwin, Chuyên gia WB cho rằng, cải cách khung pháp lý có thể đạt hiệu quả cao nhất khi tất cả các vấn đề pháp lý và cấu trúc có liên quan được xem xét một cách toàn diện; các nguồn đầu vào chính của chính sách và kỹ thuật được xem xét, tiếp nhận; khung pháp lý được thiết kế toàn diện và thực hiện quá trình cải cách pháp lý, từ khâu xây dựng “bản đồ đánh giá thực trạng”, tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia, tham vấn các bên liên quan, đến việc cân nhắc ban hành luật riêng hay sửa luật chung và khung thời gian cải cách.
Tham luận về nội dung “Rào cản gia nhập thị trường mua bán nợ xấu tại Việt Nam - Góc nhìn của nhà đầu tư tư nhân”, ông Johannes Raschke, Chuyên gia IFC, Nhóm WB cho rằng, một thị trường năng động với những bên bán sẵn sàng, khung pháp lý mạnh mẽ, luật lệ, quy định thống nhất, không có mâu thuẫn; đơn giản hóa thủ tục cưỡng chế tài sản đảm bảo… là những yếu tố tác động tích cực đối với thị trường, thu hút nhà đầu tư tham gia thị trường. Để tăng hiệu quả của thị trường, Việt Nam cần tháo gỡ một số rào cản như: Những điểm chưa rõ ràng liên quan đến việc trả lại vật chứng trong vụ án hình sự; những khó khăn liên quan đến chuyển nhượng tài sản; thủ tục phá sản… Đặc biệt, cần có chính sách ưu đãi về thuế, nới lỏng các quy định hiện hành về dịch vụ thu hồi nợ nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự tham gia của nhà đầu tư và phát triển hơn nữa thị trường xử lý nợ xấu.
Tại Tọa đàm, ông Sunjoon Choe - Trưởng nhóm Ban Kinh doanh quốc tế, Tổng công ty Quản lý tài sản Hàn Quốc (KAMCO) chia sẻ kinh nghiệm chứng khoán hóa khoản nợ tại Hàn Quốc. KAMCO đã xây dựng nền tảng OnBid - hệ thống giao dịch tài sản trực tuyến công khai để thực hiện đấu giá trực tuyến giữa người bán là tổ chức công và chính phủ và không giới hạn người mua. Nền tảng giao dịch trực tuyến OnBid giúp gia tăng hiệu quả của quá trình bán tài sản do quy trình thực hiện công khai nên kịp thời xử lý các công việc phát sinh, giảm chi phí và góp phần tăng thu từ thuế, cũng như gia tăng khả năng cải thiện tài chính cho người bán tài sản thông qua việc đấu giá cạnh tranh. Đồng thời, nền tảng giao dịch trực tuyến OnBid cũng giúp tăng cường sự minh bạch trong giao dịch, ngăn chặn việc cạnh tranh không công bằng, ngăn chặn các sự cố về thanh toán, giảm thiểu các hành vi vi phạm và khiếu nại bằng quản lý thông tin truy cập.
Các diễn giả tham gia thảo luận tại Tọa đàm
Định hướng xây dựng, phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam
Tại Tọa đàm, ông Nguyễn Tiến Đông, Chủ tịch Hội đồng thành viên VAMC khẳng định, nhận thức rõ tầm quan trọng của thị trường mua bán nợ, những năm gần đây Quốc hội, Chính phủ, NHNN đã ban hành nhiều chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động xử lý nợ xấu, cũng như thúc đẩy sự phát triển của thị trường mua bán nợ, tuy nhiên, quy mô của thị trường mua bán nợ Việt Nam so với một số nước trong khu vực như Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia… vẫn còn rất khiêm tốn, quá trình hoạt động đã bộc lộ không ít tồn tại, thách thức về khuôn khổ pháp lý cũng như công tác quản lý, giám sát và vận hành thị trường mua bán nợ; các đối tượng tham gia thị trường mua bán nợ còn ít; hàng hóa giao dịch trên thị trường mua bán nợ chưa đa dạng và mới chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong số các khoản nợ xấu cần xử lý.
Tiến sĩ Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) cho rằng, khuôn khổ pháp lý thị trường mua bán nợ tại Việt Nam hiện nay chưa hoàn chỉnh và chưa đồng bộ. Hiện nay đã có các văn bản pháp lý về xử lý nợ xấu như Nghị quyết số 42/2017/QH14 ngày 21/6/2017 của Quốc hội về thí điểm xử lý nợ xấu; Nghị quyết số 63/2022/QH15 của Quốc hội kéo dài thời hạn áp dụng toàn bộ quy định của Nghị quyết số 42 đến hết ngày 31/12/2023; Nghị định số 53/2013/NĐ-CP ngày 18/5/2013 và Nghị định số 18/2016/NĐ-CP ngày 18/3/2016 của Chính phủ về thành lập, tổ chức và hoạt động của VAMC; Nghị định số 69/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ về điều kiện kinh doanh dịch vụ mua bán nợ. Bên cạnh đó là các thông tư quy định mua bán nợ xấu của VAMC, Công ty Mua bán nợ (DATC), công ty mua bán nợ và quản lý tài sản của các TCTD (AMC)... Tuy nhiên, khuôn khổ pháp lý hiện tại chỉ cho phép hai phương thức mua bán nợ là đàm phán trực tiếp và đấu giá. Điều này dẫn tới thiếu cơ sở định giá khoản vay và thiếu các cơ chế về công khai thông tin. Về chủ thể tham gia thị trường, còn thiếu các nhà môi giới chuyên nghiệp, định giá tài sản độc lập, các định chế tài chính khác như công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư, quỹ hưu trí, công ty chứng khoán... và thị trường thứ cấp hầu như chưa có.
Nghiên cứu kinh nghiệm từ một số nước phát triển thị trường mua bán nợ thành công như Mỹ, Hàn Quốc và Trung Quốc, Tiến sĩ Cấn Văn Lực cho rằng, những yếu tố giúp cho thị trường mua bán nợ các nước trên phát triển bao gồm: Khuôn khổ pháp luật chặt chẽ, chi tiết cho hoạt động mua bán nợ; quy định tiêu chuẩn về việc định giá nợ và tài sản bảo đảm; đa dạng hóa các loại hàng hóa trên thị trường; khuyến khích nhà đầu tư tư nhân tham gia thị trường và quan trọng là phải phát triển thị trường thứ cấp.
Để phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam, Tiến sĩ Cấn Văn Lực đề xuất một số kiến nghị như sau:
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, trước mắt là nghị định về thị trường mua bán nợ, về lâu dài có thể xây dựng luật theo hướng bổ sung các chủ thể tham gia thị trường (tổ chức, cá nhân, định chế tài chính phi ngân hàng; nhà đầu tư tư nhân trong và ngoài nước...). Mở rộng phương thức mua bán nợ (cho phép chứng khoán hóa), luật hóa Nghị quyết số 42/2017/QH14 trên cơ sở tiếp thu, chỉnh sửa những vướng mắc trong quá trình triển khai và nhu cầu thời gian tới.
Thứ hai, nhất quán, đồng bộ quy định việc tham gia của nhà đầu tư tư nhân (gồm cả nhà đầu tư nước ngoài) khi sửa Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản.
Thứ ba, thúc đẩy sự phát triển của các chủ thể tham gia thị trường, cho phép thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp mua bán nợ; tổ chức nhận ủy thác cho nhà đầu tư nước ngoài, công ty định giá, tổ chức xếp hạng tín nhiệm, công ty môi giới...
Thứ tư, phát triển thị trường thứ cấp, tăng tính thanh khoản cho thị trường; có thể cân nhắc thành lập một đơn vị tái cho vay thế chấp như kinh nghiệm từ Mỹ, Malaysia.
Thứ năm, cần phát triển hạ tầng tài chính (thông tin dữ liệu, kế toán, kiểm toán, thanh toán bù trừ, định hạng tín nhiệm...); đẩy nhanh tiến trình cơ cấu lại các TCTD, doanh nghiệp nhà nước; đồng thời, cần tăng năng lực tài chính cho VAMC.
Với tinh thần học hỏi kinh nghiệm, những tham luận, chia sẻ của các chuyên gia trong và ngoài nước tại Tọa đàm “Phát triển thị trường mua bán nợ xấu tại Việt Nam” là kinh nghiệm quý đối với cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng chính sách nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho hoạt động xử lý nợ xấu và định hình cho việc phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam.
Anh Thư