Những mục tiêu, giải pháp đặt ra trong Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng năm 2025 định hướng đến năm 2030 trong lĩnh vực thanh toán đã và đang được ngành Ngân hàng quyết liệt triển khai, trong đó lấy việc cung cấp dịch vụ cho khách hàng làm trọng tâm, ứng dụng mạnh mẽ thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 làm nhân tố quyết định. Nhờ đó, thanh toán không dùng tiền mặt phát triển, các dịch vụ, phương tiện thanh toán điện tử được phát triển mạnh và đa dạng với nhiều sản phẩm, phương tiện mới, an toàn, tiện lợi, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội và thích ứng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Ngày 8/8/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 986/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Chiến lược đã đề ra những mục tiêu cụ thể với các giải pháp và lộ trình thực hiện cho từng giai đoạn, kỳ vọng mở ra thời kỳ mới của ngành Ngân hàng, trong đó, mục tiêu về lĩnh vực thanh toán là: “Đẩy mạnh phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, tối ưu hóa mạng lưới ATM và POS. Đến cuối năm 2020, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán ở mức dưới 10%; đến cuối năm 2025, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán ở mức dưới 8%”.

Triển khai đồng bộ các giải pháp để hiện thực hóa mục tiêu nêu trên, năm 2018, lĩnh vực thanh toán đã trải qua một năm đầy sôi động và cũng nhiều thách thức, lĩnh vực này đã được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) chỉ đạo, điều hành một cách chủ động, quyết liệt, lấy việc cung cấp dịch vụ cho khách hàng làm trọng tâm, ứng dụng mạnh mẽ thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 làm nhân tố quyết định. 
 

Trong năm 2018, các chủ trương, chính sách thanh toán của Chính phủ và NHNN về đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đã được hệ thống ngân hàng triển khai mạnh mẽ. Toàn thể xã hội đã quen dần với việc sử dụng các phương tiện TTKDTM và mang lại lợi ích thiết thực; nhận thức trong việc sử dụng dịch vụ thanh toán, bảo vệ thông tin cá nhân ngày càng tăng. 
 

Hoàn thiện hành lang pháp lý trong lĩnh vực thanh toán
 

Hành lang pháp lý về lĩnh vực thanh toán tiếp tục hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và sử dụng an toàn, hiệu quả các loại hình phương tiện và dịch vụ thanh toán mới. 
 

NHNN đã tham mưu Chính phủ ký Quyết định 241/QĐ-TTg ngày 23/2/2018 phê duyệt Đề án đẩy mạnh thanh toán ngân hàng đối với các dịch vụ công như thu thuế, điện, nước sinh hoạt, học phí, viện phí, chi trả các chương trình an sinh xã hội; Chỉ thị 10/CT-TTg ngày 11/4/2018 về tăng cường quản lý các hoạt động liên quan tới Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác; đồng thời, ban hành nhiều thông tư, văn bản chỉ đạo trong năm 2018, như: Kế hoạch 923/QĐ-NHNN ngày 9/5/2018 thực hiện Quyết định 241/QĐ-TTg;  Chỉ thị 02/CT-NHNN ngày 13/4/2018 của NHNN về các biện pháp tăng cường kiểm soát các giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền ảo; Thông tư 02/2018/TT-NHNN ngày 12/02/2018 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 32/2016/TT-NHNN ngày 26/12/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 23/2014/TT-NHNN ngày 19/8/2014 hướng dẫn việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán; Thông tư 20/2018/TT-NHNN ngày 30/8/2018 quy định về giám sát các hệ thống thanh toán.
 

 Năm 2018 cũng là năm đánh dấu sự thành công trong việc nghiên cứu, ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật trong lĩnh vực thanh toán. Thống đốc NHNN đã ký Quyết định ban hành Bộ Tiêu chuẩn cơ sở về thẻ chip nội địa (Quyết định 1927/QĐ-NHNN ngày 05/10/2018) và Bộ Tiêu chuẩn cơ sở “Đặc tả kỹ thuật QR Code hiển thị từ phía đơn vị chấp nhận thanh toán tại Việt Nam” (Quyết định 1928/QĐ-NHNN ngày 05/10/2018) làm cơ sở để các tổ chức tín dụng, tổ chức trung gian thanh toán áp dụng thống nhất một tiêu chuẩn tại thị trường Việt Nam, nhằm tăng cường mức độ an toàn, bảo mật và gia tăng tiện ích cho khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán.
 

Bên cạnh đó, NHNN đã chủ động, tích cực phối hợp với các bộ, ngành liên quan (Bộ Thông tin - Truyền thông, Bộ Công an...) và UBND các tỉnh thúc đẩy TTKDTM trong triển khai công tác phòng, chống tội phạm và đảm bảo an ninh, an toàn trong hoạt động thanh toán. NHNN cũng tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và thanh tra hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán để kịp thời chỉ đạo, chấn chỉnh các đơn vị trong toàn ngành đảm bảo hệ thống, dịch vụ thanh toán hoạt động ổn định, an toàn và thông suốt.
 

Hạ tầng và công nghệ thanh toán phát triển
 

Cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ TTKDTM, nhất là thanh toán điện tử, tiếp tục được chú trọng đầu tư, nâng cao chất lượng, phát huy hiệu quả, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội và thích ứng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.
 

Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng (là hệ thống thanh toán xương sống của Quốc gia) được vận hành hoạt động an toàn, hiệu quả và thông suốt. Hệ thống thanh toán bù trừ tự động phục vụ các giao dịch thanh toán bán lẻ (ACH) cũng đang trong quá trình thử nghiệm cuối cùng trước khi được vận hành chính thức phục vụ người dân.
 

Cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ TTKDTM  tiếp tục được chú trọng đầu tư, nâng cao chất lượng và phát huy hiệu quả; công tác đảm bảo an ninh, an toàn thanh toán điện tử tiếp tục được coi trọng và tăng cường. Tính đến cuối năm 2018, trên toàn quốc có khoảng trên 20 nghìn ATM. Hiện có khoảng hơn 300 nghìn POS, tăng khoảng 14% so với cuối năm 2017; POS đang hoạt động và hiện được lắp đặt tại hầu hết các cơ sở, chuỗi phân phối, bán lẻ, khách sạn lớn, đang mở rộng dần ra các cơ sở y tế, bệnh viện, trường học, đáp ứng nhu cầu sử dụng thẻ của khách hàng cũng như góp phần thúc đẩy TTKDTM trong nền kinh tế.
 

Mở rộng dịch vụ TTKDTM hiện đại trong nền kinh tế
 

Tình hình mở và sử dụng tài khoản cá nhân tiếp tục tăng lên. Đến cuối năm 2018, đã đạt khoảng 77,78 triệu tài khoản cá nhân (tăng 15,3% so với cuối năm 2017). Việc phát triển dịch vụ tài khoản cá nhân góp phần nâng cao khả năng thu hút vốn nhàn rỗi từ mọi tầng lớp dân cư và tạo điều kiện mở rộng dịch vụ TTKDTM hiện đại trong nền kinh tế.
 

Thanh toán qua điện thoại di động, Internet ngày càng thu hút các tổ chức, người tiêu dùng tham gia. Đến nay, đã có trên 76 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán (TCCƯDVTT) triển khai dịch vụ thanh toán qua Internet và 41 TCCƯDVTT thực hiện qua điện thoại di động (ĐTDĐ). Trong năm 2018, số lượng giao dịch tài chính qua kênh Internet là hơn 255 triệu giao dịch, với giá trị giao dịch khoảng 16 triệu tỷ đồng (tăng tương ứng 33,6% và 19,5% so với năm 2017); số lượng giao dịch tài chính qua kênh điện thoại di động là hơn 155 triệu giao dịch, với giá trị giao dịch khoảng 1,86 triệu tỷ đồng (tăng tương ứng 41% và 169% so với năm 2017). 
 

Một số NHTM và công ty công nghệ thông tin, viễn thông tại Việt Nam đã nghiên cứu, hợp tác và đưa các công nghệ mới, hiện đại vào hoạt động thanh toán trên thiết bị di động, với việc áp dụng xác thực vân tay, nhận diện khuôn mặt, sinh trắc, sử dụng QR Code, Tokenization, thanh toán phi tiếp xúc, công nghệ mPOS,... Nhiều NHTM đã phối hợp với nhà cung cấp giải pháp cung ứng dịch vụ thanh toán thẻ qua ứng dụng Samsung Pay. Đây là các hình thức thanh toán hiện đại, an toàn, tiện lợi, được người tiêu dùng đón nhận tích cực. 
 

 Việc thanh toán bằng QR Code được các TCCƯDVTT, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán (TGTT) quan tâm phát triển để thúc đẩy phát triển thanh toán qua điện thoại di động. Đến nay, đã có khoảng  gần 20 TCCƯDVTT và một số tổ chức cung ứng dịch vụ TGTT cung cấp giải pháp thanh toán QR Code qua thiết bị di động ra thị trường. 
 

Thanh toán qua thẻ tăng nhanh về số lượng và giá trị giao dịch
 

Dịch vụ thanh toán thẻ phát triển, với số lượng giao dịch thanh toán nội địa qua thẻ ngân hàng trong năm 2018 đạt trên 230 triệu giao dịch với tổng số tiền giao dịch là khoảng 592 nghìn tỷ đồng. Các NHTM đã tích hợp thêm nhiều tính năng vào thẻ ngân hàng để sử dụng thanh toán hàng hóa, dịch vụ; đồng thời, chất lượng dịch vụ thẻ cũng như độ an toàn trong thanh toán thẻ được các ngân hàng chú trọng và nâng lên. 
 

NHNN đã xây dựng và tổ chức triển khai Kế hoạch phát triển thanh toán thẻ ngân hàng qua thiết bị chấp nhận thẻ giai đoạn 2017-2020 (Kế hoạch số 10/KH-NHNN), nhằm thúc đẩy phát triển thanh toán thẻ ngân hàng qua thiết bị chấp nhận thẻ tại điểm bán, góp phần thực sự vào việc phát triển TTKDTM trong dân cư; Trong năm 2018, số lượng, giá trị giao dịch qua POS có mức tăng trưởng khá cao; số lượng giao dịch đạt gần 220 triệu giao dịch với giá trị giao dịch đạt gần 458 nghìn tỷ đồng (tương ứng tăng 45,46% và 29,9% so với năm 2017).
 

Để đảm bảo phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, tăng thêm độ an toàn và tiện ích sử dụng thẻ, NHNN đã chỉ đạo triển khai, hoàn thành xây dựng Bộ tiêu chuẩn thẻ chip nội địa cũng như ban hành Thông tư số 41/2018/TT-NHNN ngày 28/12/2018 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 19/2016/TT-NHNN quy định về hoạt động thẻ ngân hàng (Thông tư 41), trong đó bao gồm nội dung: (i) bắt buộc tổ chức phát hành thẻ (TCPHT), tổ chức thanh toán thẻ (TCTTT) phải tuân thủ tiêu chuẩn cơ sở về thẻ chíp nội địa khi phát hành thẻ khi có BIN do NHNN cấp và áp dụng đối với ATM, thiết bị chấp nhận thẻ tại điểm bán của TCTTT; (ii) lộ trình chuyển đổi từ thẻ từ sang thẻ chip đối với TCPHT và TCTTT. Ngày 13/3/2019, NHNN đã có Công văn số 1524/NHNN-TT đề nghị các TCPHT, TCTTT, tổ chức chuyển mạch thẻ, tổ chức bù trừ điện tử giao dịch thẻ chủ động, nghiêm túc tổ chức triển khai áp dụng tiêu chuẩn cơ sở về thẻ chip nội địa theo lộ trình chuyển đổi quy định tại Thông tư 41/2018/TT-NHNN; yêu cầu các đơn vị nêu trên phải đảm bảo hoạt động thẻ hoạt động diễn ra liên tục, ổn định, an toàn và đảm bảo quyền lợi hợp pháp của chủ thẻ trong quá trình thực hiện chuyển đổi. NHNN cũng khuyến khích các TCPHT, TCTTT hoàn thành triển khai việc áp dụng TCCS về thẻ chip nội địa trước thời hạn so với quy định.
 

TTKDTM trong khu vực công được thúc đẩy và mở rộng
 

Trong năm qua, NHNN đã trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Đẩy mạnh thanh toán qua ngân hàng đối với các dịch vụ công: thuế, điện, nước, học phí, viện phí và chi trả các chương trình an sinh xã hội (Quyết định số 241/QĐ-TTg). Triển khai Nghị quyết số 02/NQ-CP  ngày 01/01/2019 của Chính phủ về tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và định hướng đến năm 2021 và Quyết định số 241/QĐ-TTg nêu trên, các ngân hàng đã tích cực đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật, phối hợp với các đơn vị liên quan để thúc đẩy TTKDTM đối với dịch vụ công và bước đầu đạt được một số kết quả cụ thể như: 50 ngân hàng thỏa thuận phối hợp thu thuế điện tử với Thuế, Hải quan trên phạm vi 63 tỉnh, thành phố và tất cả các quận, huyện trên cả nước; 27 ngân hàng và 10 tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán phối hợp thu tiền điện; 100% cơ sở khám chữa bệnh trực thuộc Bộ Y tế đã bắt đầu triển khai Đề án phối hợp với các ngân hàng để nhờ thu hộ tiền khám chữa bệnh; số người nhận các chế độ BHXH, trợ cấp thất nghiệp qua tài khoản cá nhân chiếm khoảng 21% tổng số người hưởng các chế độ BHXH…
 

Để đẩy mạnh tiếp cận và sử dụng dịch vụ tài chính, các ngân hàng đã phối hợp với các nhà cung cấp giải pháp để phát triển đưa ra các sản phẩm, dịch vụ thanh toán mới, hiện đại, như thanh toán qua Internet, điện thoại di động và Ví điện tử; phát triển một số mô hình thanh toán mới trên cơ sở sử dụng các phương thức thanh toán hiện đại phù hợp với địa bàn nông thôn và tận dụng hạ tầng sẵn có, mạng lưới giao dịch của các đối tác (như cửa hàng xăng dầu, đại lý phân phối viễn thông, điểm bưu điện văn hóa xã, hệ thống bưu cục…) để thúc đẩy TTKDTM trên địa bàn nông thôn, vùng sâu, vùng xa, hải đảo. 
 

Tăng cường chức năng giám sát, giảm tỷ lệ rủi ro qua thanh toán thẻ 
 

Để đảm bảo an toàn cho các giao dịch, ngành Ngân hàng cũng rất chú trọng giám sát hệ thống thanh toán,  Hiện nay, NHNN thực hiện chức năng giám sát các hệ thống thanh toán theo quy định tại Luật Ngân hàng Nhà nước, Nghị định 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về TTKDTM và Thông tư số 20/2018/TT-NHNN ngày 30/8/2018 quy định về giám sát các hệ thống thanh toán. Bên cạnh đó, NHNN cũng đã ban hành Chiến lược giám sát các hệ thống thanh toán tại Việt Nam giai đoạn 2014-2020 (theo Quyết định số 1490/QĐ-NHNN ngày 29/7/2014) và hoạt động giám sát hiện nay đang được triển khai theo lộ trình quy định tại Chiến lược giám sát các hệ thống thanh toán.
 

Ở thời điểm hiện tại, NHNN đang thực hiện giám sát Hệ thống Thanh toán điện tử liên ngân hàng Quốc gia thông qua việc giám sát hàng ngày hoạt động của Hệ thống bằng phần mềm kết nối trực tuyến; đồng thời, thực hiện giám sát các hệ thống thanh toán quan trọng khác như Hệ thống thanh toán ngoại tệ, Hệ thống thanh toán tiền giao dịch chứng khoán, Hệ thống bù trừ, chuyển mạch giao dịch tài chính thông qua các báo cáo định kỳ, báo cáo đột xuất của các tổ chức vận hành hệ thống. NHNN cũng đang tích cực phối hợp với các tổ chức vận hành hệ thống thanh toán quan trọng triển khai Thông tư số 20/2018/TT-NHNN nhằm tăng cường hiệu quả của công tác giám sát.
 

Ngoài các hệ thống thanh toán quan trọng, NHNN cũng đang thực hiện theo dõi, giám sát hoạt động của Hệ thống ATM/POS nhằm nắm bắt thông tin và có biện pháp phối hợp với các bên liên quan để xử lý các vụ việc mất an ninh, an toàn trong hoạt động thanh toán thẻ. NHNN cũng thực hiện giám sát đối với các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán đã được cấp phép; đặc biệt, đối với dịch vụ Ví điện tử, trong đó theo dõi chặt chẽ các biến động tổng số dư Ví điện tử, tổng số tiền trên tài khoản đảm bảo thanh toán tại ngân hàng thông qua công cụ giám sát do các tổ chức cung ứng dịch vụ Ví điện tử cung cấp để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng sử dụng dịch vụ Ví điện tử.
 

Song song với việc triển khai các hoạt động giám sát, NHNN cũng đang tiến hành sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến giám sát hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, cung ứng các phương tiện, dịch vụ thanh toán. Hoạt động giám sát các hệ thống thanh toán được NHNN triển khai trong thời gian qua đã góp phần không nhỏ vào việc đảm bảo sự an toàn, hiệu quả của các hệ thống thanh toán tại Việt Nam. Qua thống kê, đánh giá và so sánh với các nước trên thế giới có thể thấy rằng hoạt động thanh toán của Việt Nam hiện nay vẫn được đảm bảo an toàn, với số lượng, tỷ lệ sự cố và vụ việc gian lận xảy ra ở mức thấp. Tỷ lệ rủi ro qua thanh toán thẻ tại Việt Nam cũng khá thấp, chỉ bằng 1/3 so với tỷ lệ trung bình trên toàn thế giới.
 

Từ kết quả trên cho thấy, hoạt động thanh toán nói chung, TTKDTM nói riêng trong thời gian qua tiếp tục phát triển. Cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ TTKDTM, nhất là thanh toán điện tử được chú trọng đầu tư, nâng cao chất lượng và phát huy hiệu quả. Công tác đảm bảo an ninh, an toàn hệ thống TTKDTM được coi trọng và tăng cường, phục vụ tốt cho việc cung ứng các dịch vụ, phương tiện TTKDTM mới, hiện đại. Các dịch vụ, phương tiện thanh toán điện tử được phát triển mạnh và đa dạng với nhiều sản phẩm, phương tiện mới, an toàn, tiện lợi, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội và thích ứng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Bích Vân

Nguồn: TCNH chuyên đề THNH số 4/2019