Chuyển đổi số trong ngành Ngân hàng không chỉ là một xu hướng mà còn là một bước tiến quan trọng hướng tới tương lai tài chính hiện đại và linh hoạt. Bám sát chủ trương, định hướng của Đảng, Chính phủ về việc chủ động trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Chương trình chuyển đổi số quốc gia và Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, thời gian vừa qua, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã ban hành nhiều kế hoạch, chương trình hành động, chỉ thị triển khai; đặc biệt là rà soát và hoàn thiện hành lang pháp lí để tạo điều kiện cho hoạt động hệ thống ngân hàng ứng dụng công nghệ và thúc đẩy chuyển đổi số, cung ứng dịch vụ ngân hàng an toàn, tiện lợi, đem lại lợi ích thiết thực cho người dân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, hạ tầng thanh toán số được chú trọng đầu tư, nâng cao chất lượng, gia tăng tiện ích1. Nhờ hành lang pháp lí thuận lợi, hạ tầng kĩ thuật phục vụ thanh toán số vận hành an toàn, ổn định, thông suốt và hệ sinh thái số các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng và ngoài ngân hàng được đầu tư, phát triển mạnh theo phương châm lấy khách hàng làm trọng tâm, trong thời gian qua, ngành Ngân hàng đã tạo tiền đề rất quan trọng để phổ cập thanh toán số. Đó là đã “liên thông” thanh toán, tạo kết nối, dịch vụ “liền mạch” giữa các ngành, lĩnh vực, giúp tiết kiệm chi phí lớn cho xã hội, người dân, doanh nghiệp và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia đồng bộ.
77,41% người Việt Nam trưởng thành có tài khoản thanh toán
Đến cuối tháng 11/2023, toàn thị trường có hơn 21.000 ATM và 513.000 POS; 77,41% người Việt Nam trưởng thành có tài khoản thanh toán tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác. Mạng lưới chấp nhận thanh toán (POS/QR Code) phủ đến hầu hết các điểm kinh doanh, nhà hàng, khách sạn, cửa hàng tiện ích và đang mở rộng dần ra các cơ sở y tế, bệnh viện, trường học. Đặc biệt, cuối năm 2023, Việt Nam đã hoàn tất kết nối hệ thống thanh toán xuyên biên giới qua QR Code với Thái Lan, Campuchia (đang triển khai tiếp với Lào), cho phép người dân mỗi nước quét QR Code để trả tiền hàng hóa, dịch vụ an toàn, tiện lợi tại các nước này ngay trên ứng dụng di động ngân hàng Việt Nam và ngược lại.
Hệ sinh thái sản phẩm, dịch vụ số của ngành Ngân hàng với nhiều phương thức thanh toán hiện đại, tiện lợi được kết nối liên thông, tích hợp liền mạch, xuyên suốt với các ngành, lĩnh vực khác: Các dịch vụ trên cổng dịch vụ công quốc gia, dịch vụ dân sinh như thanh toán điện, nước, viễn thông, y tế, giáo dục, hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử, dịch vụ gọi xe, đặt nhà hàng, tour du lịch trên các nền tảng số... đều đã được đưa lên hoặc kết nối với ứng dụng di động của các ngân hàng, tổ chức trung gian thanh toán, dịch vụ Mobile - Money cho phép người dân, doanh nghiệp giao dịch mua, bán, thanh toán an toàn, thuận tiện, tiết kiệm thời gian, chi phí ngay trên ứng dụng, nền tảng số quen thuộc hằng ngày. Những kết quả tích cực từ sự đổi mới này đã thay đổi cách người dân, doanh nghiệp tương tác với ngân hàng, đồng thời mở ra những cơ hội mới và tạo ra một môi trường tài chính an toàn và tiện lợi.
Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính (TTHC)
Căn cứ các mục tiêu, nhiệm vụ tại Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 12/5/2020 của Chính phủ ban hành Chương trình cắt giảm, đơn giản hóa quy định liên quan đến hoạt động kinh doanh giai đoạn 2020 - 2025, Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 06/01/2023 của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, Dự toán ngân sách nhà nước và cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2023, Nghị quyết số 131/NQ-CP ngày 06/10/2022 của Chính phủ về đẩy mạnh cải cách TTHC và hiện đại hóa phương thức chỉ đạo, điều hành phục vụ người dân, doanh nghiệp, từ năm 2020 đến nay, NHNN đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Phương án cắt giảm, đơn giản hóa các quy định liên quan đến hoạt động kinh doanh đối với 10 quy định tại Quyết định số 1205/QĐ-TTg ngày 18/10/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Phương án cắt giảm, đơn giản hóa quy định liên quan đến hoạt động kinh doanh thuộc phạm vi chức năng quản lí của NHNN.
NHNN cũng đã tổ chức hoàn thiện các điều kiện, yêu cầu số hóa và kí số bản sao một số loại giấy tờ để tái sử dụng. Bộ phận một cửa và các đơn vị chức năng giải quyết TTHC thuộc NHNN đã tổ chức thực hiện số hóa hồ sơ, kết quả giải quyết TTHC cơ bản đáp ứng các quy định; hoàn thành việc đồng bộ, kết nối, chia sẻ dữ liệu về trạng thái, tình hình xử lí hồ sơ giữa các hệ thống thông tin cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Hoàn thiện hệ thống báo cáo định kì của NHNN đáp ứng quy định tại Nghị định số 09/2019/NĐ-CP ngày 25/01/2019 của Chính phủ quy định về chế độ báo cáo của cơ quan hành chính nhà nước và các yêu cầu cung cấp chỉ tiêu, số liệu báo cáo với Hệ thống thông tin báo cáo Chính phủ, Trung tâm thông tin, chỉ đạo điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.
Theo kết quả công bố Chỉ số cải cách hành chính (Par Index) năm 2022 của Bộ Nội vụ, NHNN đứng thứ nhất về chỉ số Par Index và là lần thứ 7 dẫn đầu các bộ, ngành về chỉ số này. Kết quả xếp hạng cho thấy những nỗ lực, quyết tâm không ngừng của NHNN để chủ động, kịp thời ban hành nhiều cơ chế, chính sách đột phá, đảm bảo hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, lành mạnh; đồng thời, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng, góp phần khôi phục và phát triển sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, kiểm soát lạm phát và tạo nền tảng ổn định kinh tế vĩ mô.
Thúc đẩy công tác số hóa, phát triển dữ liệu số
Trong năm 2023, NHNN đã đẩy mạnh công tác số hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu để phục vụ hoạt động quản lí, điều hành tiền tệ - ngân hàng của NHNN; kết nối, khai thác các cơ sở dữ liệu quốc gia và cơ sở dữ liệu chuyên ngành dựa trên nền tảng tổng hợp, phân tích dữ liệu tập trung. Hiện nay, NHNN đang nghiên cứu xây dựng Thông tư quy định về triển khai Open API trong ngành Ngân hàng để thúc đẩy kết nối, chia sẻ dữ liệu, cung cấp các dịch vụ mới phục vụ nhu cầu của người dân, doanh nghiệp.
NHNN cũng là một trong những đơn vị tiêu biểu trong triển khai Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ - Đề án 06). NHNN đã chính thức kết nối, khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư tích hợp với Cổng dịch vụ công của NHNN; từ tháng 12/2022 đến nay đã xử lí 375 hồ sơ dịch vụ công cần khai thác thông tin từ cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Một trong những mục tiêu của Đề án 06 là triển khai rộng rãi việc khai thác căn cước công dân (CCCD) gắn chíp, tài khoản định danh và xác thực điện tử, cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng. Ngày 18/12/2023, Thống đốc NHNN đã ban hành Quyết định số 2345/QĐ-NHNN về triển khai các giải pháp an toàn, bảo mật trong thanh toán trực tuyến và thanh toán thẻ ngân hàng. Trong đó, quy định các giao dịch có giá trị từ 10 triệu đồng trở lên phải áp dụng giải pháp sinh trắc học để xác thực giao dịch. Đây là điều quan trọng, có ý nghĩa lớn, tạo ra sự thúc đẩy có tính đột phá, giúp ngành Ngân hàng giải được bài toán quản lí, kiểm soát, xác định được người mở tài khoản thanh toán và người thực hiện giao dịch là ai. Từ đó, góp phần giúp cơ quan quản lí nâng cao năng lực thi hành pháp luật, đấu tranh hiệu quả với các loại hình tội phạm trong lĩnh vực ngân hàng. Kết quả ứng dụng CCCD gắn chíp, tài khoản định danh và xác thực điện tử, cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đến tháng 12/2023 trong ngành Ngân hàng như sau: 53 tổ chức tín dụng (TCTD) đang phối hợp với các doanh nghiệp được Bộ Công an cấp phép cung cấp giải pháp xác thực người dùng bằng thẻ CCCD gắn chíp để nghiên cứu, triển khai giải pháp xác thực khách hàng tại quầy giao dịch, trong đó có 09 TCTD đã triển khai thực tế; 48 TCTD đã liên hệ với Cục Cảnh sát Quản lí hành chính về trật tự xã hội - Bộ Công an (C06) để trao đổi về phương án làm sạch dữ liệu; Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC) đã phối hợp với Bộ Công an và các TCTD làm sạch được khoảng 42/54 triệu hồ sơ khách hàng; 13 TCTD đã và đang liên hệ với C06 để ứng dụng tài khoản định danh và xác thực điện tử (VNeID); 26 TCTD đã liên hệ C06 để triển khai hoặc tự tổ chức đào tạo nội bộ, phổ biến kiến thức về nhận diện CCCD thật/giả; 14 TCTD đang phối hợp với C06 tìm hiểu giải pháp chấm điểm tín dụng; 07 TCTD liên hệ với C06 để tìm hiểu nội dung về báo cáo thống kê trên nền tảng dữ liệu dân cư. Đối với hoạt động chi trả an sinh xã hội: Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS) và C06 đã thực hiện thử nghiệm với một số ngân hàng.
Với sự nỗ lực và kết quả đạt được, ngành Ngân hàng đã được Bộ Thông tin và Truyền thông ghi nhận xứng đáng. Trong bảng xếp hạng chỉ số chuyển đổi số (DTI) năm 2022 do Bộ Thông tin và Truyền thông công bố vào tháng 7/2023, NHNN được xếp vị trí thứ 4 hoạt động chuyển đổi số. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, việc chuyển đổi số cũng đặt ra cho ngành Ngân hàng nhiều thách thức:
Thứ nhất, công tác quản lí nhà nước về lĩnh vực công nghệ thông tin trong ngành Ngân hàng chịu sự chi phối, điều chỉnh của nhiều văn bản quy phạm pháp luật và văn bản chỉ đạo của Chính phủ về chuyển đổi số, kết nối, liên thông, chia sẻ dữ liệu (như Luật Giao dịch điện tử sửa đổi, Nghị định Định danh và xác thực điện tử, Đề án 06...) đòi hỏi NHNN phải thường xuyên rà soát, ban hành, sửa đổi kịp thời nhiều văn bản quy phạm pháp luật hiện hành để phù hợp với quy định và đáp ứng bối cảnh mới (hành vi người dùng thay đổi, mô hình kinh doanh, kênh phân phối mới dựa trên công nghệ, dữ liệu và xuất hiện “những người chơi mới”…).
Thứ hai, về nhân lực số: Chuyển đổi số là nhiệm vụ mới, khó, phức tạp, không chỉ liên quan đến đơn vị chuyên trách về công nghệ thông tin mà còn liên quan đến các đơn vị nghiệp vụ khác về các mảng công việc như nghiên cứu, đào tạo, truyền thông, tham mưu cơ chế, chính sách thúc đẩy chuyển đổi số trong phạm vi quản lí. Nguồn nhân lực phục vụ công tác chuyển đổi số chưa đáp ứng yêu cầu về số lượng, chất lượng, kiến thức, kĩ năng tham mưu tổ chức, đặc biệt là sự thiếu hụt nhân lực về các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, tự động hóa... Số lượng cán bộ chuyên trách về công nghệ thông tin còn thiếu, đặc biệt là nguồn nhân lực an toàn thông tin còn thiếu cả về số lượng và chất lượng; chưa có chính sách hiệu quả để thu hút chuyên gia về chuyển đổi số, an toàn thông tin làm việc trong cơ quan nhà nước. Do đó công tác bảo đảm an toàn, an ninh mạng gặp nhiều khó khăn, thách thức.
Thứ ba, chi phí đầu tư cho hạ tầng công nghệ thông tin, đặc biệt cho các giải pháp về an toàn thông tin khá lớn. Vấn đề đầu tư vốn, lựa chọn công nghệ là thách thức khi các công nghệ mới đang ngày càng thay đổi nhanh chóng.
Thứ tư, tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi với nhiều chiêu trò lừa đảo nhằm đánh cắp thông tin, dữ liệu, chiếm đoạt tiền trong tài khoản khách hàng, khiến không ít người dân e ngại khi tiếp cận dịch vụ ngân hàng số; tốc độ lan truyền thông tin xấu trên mạng xã hội cũng ảnh hưởng đến niềm tin công chúng với các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng số; người dân khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, người yếu thế còn chưa có điều kiện tiếp cận đầy đủ, chính xác thông tin và sản phẩm tài chính - ngân hàng trên môi trường mạng… Đây là những thách thức đối với công tác truyền thông của ngành Ngân hàng trong việc nâng cao khả năng tiếp cận và niềm tin công chúng với các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng trên nền tảng số.
Giải pháp để thúc đẩy chuyển đổi số trong năm 2024
Khắc phục những khó khăn, thách thức trên, trong năm 2024, NHNN tập trung hoàn thiện hành lang pháp lí, cơ chế, chính sách cho hoạt động chuyển đổi số, thanh toán không dùng tiền mặt nhằm tạo lập khuôn khổ pháp lí đầy đủ, đồng bộ, khuyến khích phát triển ngân hàng số, thanh toán điện tử và bảo đảm an ninh, an toàn trong hoạt động ngân hàng, nâng cao năng lực quản lí nhà nước trong lĩnh vực ngân hàng:
Một là, hoàn thiện, nâng cấp các nền tảng số đang vận hành, nghiên cứu xác định các nền tảng số của ngành Ngân hàng thúc đẩy chuyển đổi số ngành Ngân hàng; tiếp tục triển khai tích hợp, khai thác, sử dụng các cơ sở dữ liệu quốc gia, dữ liệu của các bộ, ngành, địa phương phục vụ cho hoạt động quản lí của NHNN.
Hai là, đẩy mạnh triển khai Đề án 06 của Chính phủ về phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
Ba là, phát triển đội ngũ nhân sự chuyên trách làm công tác chuyển đổi số, an toàn, an ninh mạng tại các đơn vị có trình độ chuyên môn cao, đồng đều, được đào tạo bài bản về chuyên ngành công nghệ thông tin, chủ động, tích cực nắm bắt và triển khai nhiệm vụ.
Bốn là, chủ động phát hiện, phòng ngừa và xử lí kịp thời các rủi ro có thể phát sinh để bảo đảm an ninh, an toàn thông tin trong quá trình cung ứng, thực hiện các hoạt động ngân hàng trên môi trường số.
Năm là, tăng cường hoạt động hiệu quả của mạng lưới ứng cứu sự cố an ninh công nghệ thông tin ngành Ngân hàng để nâng cao công tác chia sẻ thông tin và phòng ngừa, ứng cứu các sự cố an ninh, an toàn thông tin tại các đơn vị trong ngành Ngân hàng.
Sáu là, phối hợp các bộ, ngành, cơ quan báo chí trong và ngoài Ngành đẩy mạnh, đổi mới công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến kiến thức, giáo dục tài chính, hướng dẫn người dân, doanh nghiệp hiểu rõ và sử dụng các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng trên nền tảng số một cách an toàn, đúng quy định pháp luật. Đồng thời, nâng cao nhận thức, cảnh giác của người dân, doanh nghiệp trước những rủi ro an ninh, an toàn thông tin, các thủ đoạn, hành vi tội phạm, lừa đảo phổ biến, mới xuất hiện liên quan đến hoạt động ngân hàng;
Bảy là, thúc đẩy hoạt động hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số, bảo đảm an ninh, an toàn thông tin để phát triển, cung cấp đa dạng các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng tiện ích, an toàn, tăng cường trải nghiệm khách hàng và đáp ứng tốt nhu cầu, kì vọng ngày càng cao của người dân, doanh nghiệp.
1Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng hoạt động ổn định, an toàn, bình quân xử lí hơn 789 nghìn tỉ đồng/ngày.
Hệ thống chuyển mạch tài chính, bù trừ điện tử có khả năng xử lí giao dịch thanh toán tức thời, vận hành liên tục 24/7. Trong năm 2023, số lượng giao dịch qua hệ thống đạt gần 7.419,7 triệu món với giá trị khoảng 54,13 triệu tỉ đồng (tăng khoảng 53,64% về số lượng và 15,60% về giá trị so với năm 2022).
Tài liệu tham khảo:
1. Báo cáo kết quả chuyển đổi số của NHNN phục vụ phiên họp tổng kết năm 2023 của Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số.
2. Báo cáo tiến độ triển khai tình hình thực hiện chiến lược quốc gia về phát triển kinh tế số, xã hội số của NHNN.
3. Báo cáo kết quả công tác cải cách hành chính năm 2023 của NHNN.
4. Báo cáo sơ kết 2 năm triển khai Đề án 06 của ngành Ngân hàng.
ThS. Lê Hoàng Chính Quang
Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin, NHNN