Hoạt động tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cấp phép đã góp phần mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng của khách hàng ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa; hạn chế tình trạng “tín dụng đen”, cho vay nặng lãi ở các địa bàn này, qua đó thực hiện chiến lược tài chính toàn diện. Tuy nhiên, gần đây, thị trường xuất hiện nhiều tổ chức mạo danh công ty tài chính để cho vay nặng lãi, đòi nợ kiểu xã hội đen, gây bức xúc trong xã hội. Do đó, thời gian tới, cần có hành lang pháp lý chặt chẽ hơn tạo điều kiện cho sự phát triển của lĩnh vực tài chính tiêu dùng, trong đó có công ty tài chính, đồng thời cần có biện pháp xóa sổ những công ty, tổ chức “núp bóng” công ty tài chính chính thống để hoạt động trái pháp luật.

Công ty tài chính triển khai gói vay tiêu dùng 20.000 tỷ đồng dành cho công nhân, người lao động

Mới đây, một số công ty tài chính đã triển khai cho vay tiêu dùng từ gói tín dụng 20.000 tỷ đồng. Đây là lần đầu tiên, gói vay trị giá lớn ưu đãi cho công nhân trong lĩnh vực tài chính tiêu dùng được triển khai dành riêng cho đối tượng này. Thông qua gói vay này, công nhân và người lao động tại các khu công nghiệp trên cả nước sẽ được hỗ trợ nguồn vốn lãi suất thấp giúp hỗ trợ đời sống.

Trước đó, ngày 12/6/2022, tại Hội nghị Thủ tướng đối thoại với công nhân, hai Công ty tài chính là Công ty Tài chính trách nhiệm hữu hạn HD Saison (HD Saison) và Công ty Tài chính trách nhiệm hữu hạn MTV Ngân hàng Việt Nam thịnh vượng (FE Credit) đã cam kết dành 10.000 tỷ đồng mỗi công ty để cho vay đối với công nhân với lãi suất ưu đãi bằng khoảng 50% lãi suất các công ty này đang cho vay trên thị trường.

Đến nay, FE Credit đang khẩn trương thực hiện các thủ tục, quy trình cần thiết để đẩy nhanh tiến độ giải ngân chương trình cho vay ưu đãi tín dụng tiêu dùng. Theo thông tin từ FE Credit, khoảng 70 - 80% khách hàng của Công ty là người lao động có thu nhập trung bình - thấp, chủ yếu là người lao động như công nhân, nông dân, phụ nữ, người có hoàn cảnh khó khăn và hầu hết mục đích vay của họ xuất phát từ nhu cầu chính đáng như sinh hoạt, chữa bệnh, nâng cấp phương tiện đi lại, đóng học phí... Vì vậy, gói tín dụng tiêu dùng 20.000 tỷ đồng với lãi suất giảm 50% so với lãi suất thông thường triển khai dịp cuối năm sẽ là cơ hội góp phần đẩy lùi tín dụng đen; hỗ trợ, giải quyết kịp thời những khó khăn trước mắt cho người lao động.

Lãnh đạo HD Saison cũng cho hay, Công ty đang triển khai giải pháp tài chính cho đoàn viên Công đoàn và người lao động với mức ưu đãi lãi suất giảm 50% so với lãi suất thông thường, qua sản phẩm cho vay tiêu dùng, cho vay phục vụ nhu cầu đời sống và thẻ tín dụng. Gói tín dụng với lãi suất thấp được kỳ vọng giúp công nhân giải quyết khó khăn trước mắt, yên tâm làm việc và hạn chế vướng vào tín dụng đen.

Theo HD Saison, Công ty chính thức triển khai gói vay này từ ngày 01/8/2022 và sẽ tiếp tục cho vay đến hết năm 2023 với lãi suất ưu đãi.

Ngay khi HDBank và HD Saison cam kết triển khai gói vay 10.000 tỷ đồng, người lao động tại 8 tỉnh thành gồm Đồng Nai, Nghệ An, Bình Dương, Long An, Bắc Giang, Bắc Ninh, Quảng Nam, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh đã được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi. HDBank và HD Saison cũng đang gấp rút triển khai chương trình đến các tỉnh thành khác. 

Một số công ty tài chính khác cũng nhập cuộc triển khai gói cho vay tiêu dùng lãi suất thấp. Điển hình như MB Shinsei (Mcredit) đang áp dụng chính sách giảm gần 50% lãi suất cho công nhân. Công nhân thuộc các doanh nghiệp có chương trình hợp tác với Mcredit sẽ được hưởng chương trình vay phê duyệt trước với lãi suất ưu đãi.

Theo các công ty tài chính, nhu cầu vay tiêu dùng của công nhân, người lao động rất lớn dịp cuối năm. Nếu họ không tiếp cận được các khoản vay chính thức sẽ là cơ hội cho tín dụng đen lộng hành.

 

Sự phát triển của tài chính tiêu dùng đã được ghi nhận không chỉ bởi sự gia tăng về quy mô và tốc độ tăng trưởng mà còn bởi những hiệu ứng tích cực đối với kinh tế - xã hội (Nguồn ảnh: Internet)
 

Sự phát triển của tài chính tiêu dùng đã được ghi nhận không chỉ bởi sự gia tăng về quy mô và tốc độ tăng trưởng mà còn bởi những hiệu ứng tích cực đối với kinh tế - xã hội. Theo thống kê của NHNN, thị trường tài chính tiêu dùng Việt Nam đã có 16 công ty tài chính được NHNN cấp phép hoạt động với 17 chi nhánh, 41 văn phòng đại diện và 74.000 điểm giới thiệu dịch vụ, phục vụ khoảng 30 triệu khách hàng trên toàn quốc. Đến ngày 30/9/2022, dư nợ cho vay tiêu dùng của các Công ty tài chính tiêu dùng đạt khoảng 145 nghìn tỷ đồng, tăng hơn 20% so với cuối năm 2021, chiếm gần 6% dư nợ cho vay tiêu dùng của hệ thống và chiếm gần 1,3% dư nợ toàn nền kinh tế.

Tăng trưởng dư nợ cho vay tiêu dùng bình quân 10 năm 2010 - 2020 (33,7%) luôn cao hơn tăng trưởng dư nợ cho vay nền kinh tế (17,3%). Tỷ trọng tín dụng tiêu dùng ngày càng tăng trong tổng dư nợ nền kinh tế (từ 8,17% năm 2010 lên xấp xỉ 20% cuối năm 2021 và ước trên 21% cuối năm 2022), từ đó ngày càng đáp ứng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng của người dân, góp phần hạn chế tín dụng đen theo chủ trương của Chính phủ.

Hoạt động tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính được NHNN cấp phép đã khẳng định được vai trò, hiệu quả và thị phần trong sự phát triển chung của thị trường tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam. Tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính đã tiếp cận đến các phân khúc khách hàng hàng đại chúng chưa tiếp cận được hoặc khó tiếp cận dịch vụ ngân hàng, lịch sử tín dụng hạn chế, mức thu nhập trung bình hoặc thấp, kém ổn định, không có tài sản đảm bảo… góp phần mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng của khách hàng ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa; hạn chế tình trạng “tín dụng đen”, cho vay nặng lãi ở các địa bàn này, qua đó thực hiện chiến lược tài chính toàn diện, ổn định kinh tế và công bằng xã hội.

Thời gian qua, NHNN đã thực hiện nhiều giải pháp thúc đẩy tín dụng tiêu dùng, góp phần hạn chế “tín dụng đen” như: Hoàn thiện khung khổ pháp lý về hoạt động tín dụng tiêu dùng. Trong đó, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 18/2019/TT-NHNN ngày 04/11/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 43/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Thống đốc NHNN quy định cho vay tiêu dùng của công ty tài chính (Thông tư số 18). Theo NHNN, những quy định này tiếp tục hướng đến việc đáp ứng nhu cầu vay vốn chính đáng, hợp pháp phục vụ đời sống, tiêu dùng của nhân dân, góp phần đẩy lùi tín dụng đen, phù hợp với yêu cầu của Chính phủ. Thông tư số 18 quy định cụ thể trách nhiệm của công ty tài chính, yêu cầu các công ty tài chính phải tuân thủ các biện pháp đôn đốc, thu hồi nợ, đồng thời tăng cường cho vay có trách nhiệm của công ty tài chính, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng; đồng thời hướng tới phát triển thị trường cho vay tiêu dùng an toàn, lành mạnh.

Bên cạnh Thông tư số 18, thời gian qua, ngành Ngân hàng đã có nhiều chính sách, giải pháp nhằm nâng cao khả năng tiếp cận vốn chính thức cho người dân, đặc biệt là khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, từ đó góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tín dụng đen. NHNN cũng thường xuyên chỉ đạo tổ chức tín dụng (TCTD) mở rộng, đa dạng sản phẩm dịch vụ ngân hàng, cho vay với lãi suất hợp lý, đơn giản hóa thủ tục cho vay nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận tín dụng qua các kênh chính thức, đặc biệt là với người dân ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Mạng lưới TCTD rộng khắp nhằm gia tăng tiếp cận tín dụng của đến người dân, đáp ứng nhu cầu vay vốn chính đáng, hợp pháp của nhân dân. Hoạt động truyền thông về cơ chế, chính sách cho vay, dịch vụ ngân hàng đến với đông đảo người dân. Các TCTD cũng tích cực triển khai các giải pháp hỗ trợ người lao động, khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19.

Tín dụng đen “núp bóng” công ty tài chính chính thống

Tuy nhiên, hiện nay, các công ty tài chính đang vướng không ít khó khăn khi trong thời gian qua dư luận có nhiều bức xúc liên quan đến những vụ việc như công ty tài chính cho vay lãi suất cắt cổ, đòi nợ kiểu xã hội đen, hay triệt phá đường dây tín dụng đen hoạt động liên tỉnh… Thế nhưng, theo các cơ quan chức năng, ít ai biết rằng, đây đều là những ổ nhóm hoạt động mập mờ, núp bóng các công ty tài chính chính thống.

Theo cơ quan điều tra của Bộ Công an, gần đây xuất hiện nhiều ứng dụng (app) không rõ nguồn gốc về đơn vị chủ quản có biểu hiện hoạt động tín dụng đen. Theo phần giới thiệu thì đây là những công ty, tổ chức có tên "công ty tài chính". Các ứng dụng này thường xuyên thay đổi tên hoặc để ẩn thông tin nhằm tránh sự theo dõi của cơ quan chức năng. Đồng thời, khi khách hàng cài đặt ứng dụng vay và để lại thông tin cá nhân, sẽ có đối tượng liên hệ, mời chào vay tiền và cài đặt các ứng dụng vay khác. Các ứng dụng này có khả năng truy cập thu thập danh bạ, lịch sử tin nhắn, cuộc gọi, thông tin tài khoản mạng xã hội... của người vay để sử dụng khi đòi nợ hoặc cho những mục đích trái pháp luật khác.

Thực tế khách hàng của các ứng dụng này chủ yếu là học sinh, sinh viên, công nhân viên, người thu nhập thấp cần vay một khoản tiền khoảng vài triệu đồng trong thời gian ngắn mà không muốn thực hiện các thủ tục vay tại ngân hàng, tổ chức tín dụng. Khách hàng có thể không để ý hoặc bỏ qua các thông tin quy định ràng buộc về lãi suất, phí, tiền phạt dẫn đến mức lãi suất phải trả cao hơn nhiều lần lãi suất của ngân hàng. Đồng thời, khách hàng bị khủng bố bằng nhiều hình thức tin nhắn, điện thoại… đe dọa bôi nhọ danh dự trên các trang mạng xã hội.

Các công ty tài chính tiêu dùng chính thống còn đứng trước sự cạnh tranh gay gắt với các website, app, công ty cho vay ngang hàng (P2P Lending) với nhiều cách tiếp cận khách hàng mọi nơi, cho vay dễ dàng. Nhiều tổ chức, đơn cử như chuỗi cầm đồ không phải là tổ chức tài chính nên không bị NHNN quản lý. Công ty công nghệ tài chính (Fintech) hoạt động theo mô hình P2P Lending, các công ty cầm đồ xây dựng ứng dụng và website riêng để cho vay dưới hình thức cho vay, hoặc liên kết với công ty công nghệ để cho vay cầm đồ là những đối tượng chưa chịu sự ràng buộc, quản lý trực tiếp của cơ quan quản lý nhà nước nhưng lại là đối tượng có sự cạnh tranh với phân khúc công ty tài chính tiêu dùng. Thậm chí còn khiến khách hàng nhầm tưởng là công ty tài chính tiêu dùng.

Ngoài ra, do chưa chịu nhiều ràng buộc về mặt pháp lý, các công ty Fintech có thể dễ dàng sử dụng rộng rãi Big Data (dữ liệu lớn) và công nghệ eKYC (định danh xác thực khách hàng bằng phương thức trực tuyến), Electronic Signature (chữ ký điện tử)... vào hoạt động kinh doanh, từ đó giảm thiểu những công việc thủ công, giảm chi phí nhân sự. Trong khi đó, công ty tài chính với sự ràng buộc về mặt pháp lý sẽ chưa thể bứt phá công nghệ như các công ty Fintech đang triển khai, dần dần sẽ trở nên tụt hậu và mất lợi thế cạnh tranh khi Fintech được chính thức công nhận tại thị trường Việt Nam.

Hơn nữa, pháp luật chưa thể hiện rõ vai trò trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các công ty tài chính tiêu dùng. Một trong những yếu tố quan trọng trong hành lang pháp lý về tài chính tiêu dùng chính là cơ chế giải quyết tranh chấp, tuy nhiên, thực tế cho thấy cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực này còn tồn tại rất nhiều hạn chế. Hơn nữa, quy định pháp luật chưa có sự phân biệt rõ ràng giữa các TCTD ngân hàng và TCTD phi ngân hàng.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng, thị trường thiếu các công cụ để hỗ trợ các công ty tài chính triển khai thu hồi nợ đối với các khách hàng trốn tránh nghĩa vụ trả nợ. Nhiều công ty tài chính tiêu dùng đang gặp khó khăn khi khách hàng trốn tránh, bỏ trốn khỏi địa phương mà không khai báo… nên các công ty tài chính rất khó tìm kiếm khách hàng để thu hồi nợ.

Đẩy mạnh hoạt động cho vay tiêu dùng của công ty tài chính chính thống, ngăn chặn tín dụng đen

Thời gian tới, để tiếp tục đẩy mạnh hoạt động tín dụng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng chính đáng, hợp pháp của người dân, góp phần cùng các cấp, các ngành đấu tranh, ngăn ngừa, hạn chế “tín dụng đen”, NHNN cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện các văn bản quy định về hoạt động cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng; hoàn thiện hành lang pháp lý hướng dẫn việc ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa hoạt động tín dụng tiêu dùng. 

NHNN cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý trong việc quản lý, giám sát các công ty tài chính; tăng cường giải pháp giúp phân biệt bản chất hoạt động công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép, quản lý và công ty tài chính khác. Cần có chính sách hỗ trợ công ty tài chính có thể thu hút nguồn vốn giá rẻ, làm cơ sở cho việc giảm lãi suất để hỗ trợ khách hàng vay vốn, trở thành kênh dẫn vốn hiệu quả. Bên cạnh đó, cần những giải pháp tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi để các TCTD phát triển mở rộng hoạt động tín dụng tiêu dùng lành mạnh; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, quản lý rủi ro đối với hoạt động tín dụng tiêu dùng, đảm bảo an toàn hiệu quả hoạt động của các TCTD.

Về phía các công ty tài chính được NHNN cấp phép, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào hoạt động cho vay, đảm bảo an toàn thông tin, dữ liệu khách hàng; tăng cường năng lực quản trị, đào tạo nhân viên, tuân thủ quy định về cho vay tiêu dùng và quy định pháp luật liên quan.

Các công ty tài chính cũng rất cần sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ban, ngành, các cơ quan đoàn thể, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ và đặc biệt là sự phối hợp của các cơ quan báo chí, qua đó tuyên truyền, giúp người dân hiểu rõ hơn sự khác biệt giữa các công ty tài chính là các TCTD hoạt động theo các quy định pháp luật về ngân hàng với các loại hình công ty tài chính không phải là TCTD, các cửa hàng cầm đồ, các app cho vay, các cá nhân cho vay thông qua các hình thức hụi, họ… Qua đó, giúp người dân, nhất là người yếu thế tin tưởng và yên tâm tìm tới những công ty tài chính được NHNN cấp phép vay vốn phục vụ mục đích chính đáng của mình.

Về phía Bộ Công an, cần tiếp tục chỉ đạo Công an các đơn vị, địa phương siết chặt công tác quản lý nhà nước về an toàn trật tự có liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng đen.

Về phía các cơ quan cấp phép cho các công ty tài chính (không phải do NHNN cấp phép), cần siết lại cơ chế và điều kiện cấp phép, tăng cường giám sát, có chế tài xử phạt nếu các công ty hoạt động chưa tuân thủ quy định pháp luật, có hành vi đòi nợ kiểu xã hội đen, gây mất trật tự xã hội.

Ở tầm vĩ mô, Chính phủ cần sớm ban hành Nghị định quy định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Sandbox Regulatory) hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng; cần sớm đưa vào thử nghiệm có kiểm soát lĩnh vực P2P Lending nhằm đưa hoạt động này vào khuôn khổ, góp phần ngăn chặn những app cho vay nặng lãi “đội lốt” P2P Lending.
 
Tài liệu tham khảo

1. Thông tư số 18/2019/TT-NHNN ngày 04/11/2019 của Thống đốc NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 43/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Thống đốc NHNN quy định cho vay tiêu dùng của công ty tài chính.
2. https://bocongan.gov.vn
3. https://sbv.gov.vn