Từ khóa: Vắc-xin, Covid-19, tiêm phòng, hiệu quả, công bằng, tiếp cận dịch vụ.
 

 

1. Đặt vấn đề
 

Việt Nam đang đối mặt với làn sóng bùng phát thứ 4 của dịch bệnh Covid-19, song được đánh giá là một trong những nước có số ca tử vong thấp nhất ở châu Á trong thời điểm hiện nay và cũng là nước duy nhất đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế dương ở Đông Nam Á trong năm vừa qua. Để đạt mục tiêu kép vừa đẩy lùi dịch bệnh vừa đảm bảo ổn định sản xuất và đời sống người dân trước tình hình dịch bệnh, Chính phủ đã ứng phó bằng nhiều biện pháp hành chính và kinh tế. Một số thành công nhất định của Chính phủ đã dành được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế và sự ủng hộ của toàn dân, mặc dù vậy cũng có một số ý kiến hay đề xuất điều chỉnh xoay quanh các biện pháp như hiện nay. Chẳng hạn như việc thành lập Quỹ vắc-xin là nhằm mục đích sớm có đủ kinh phí mua vắc-xin, nhưng cũng có ý kiến cho rằng nên sớm cho phép tiêm phòng dịch vụ để giảm áp lực tài chính công, ngược lại cũng có ý kiến cho rằng tiêm phòng dịch vụ sẽ là không công bằng trong tiếp cận. Vậy, vấn đề đặt ra là nên tiêm phòng miễn phí hay tiêm phòng dịch vụ vắc-xin, Nhà nước có vai trò như thế nào trong việc đảm bảo người dân tiếp cận vắc-xin nhằm đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng? Từ góc độ kinh tế học khu vực công, bài viết sẽ lý giải các bất ổn của thị trường theo tiêu chí hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội gắn với mục tiêu miễn dịch cộng đồng để làm rõ vai trò điều tiết của Nhà nước và cơ sở lựa chọn chương trình tiêm phòng miễn phí hay tiêm phòng dịch vụ.
 

2. Vắc-xin: Hàng hóa đặc biệt và các bất ổn thị trường 
 

Các bất ổn thị trường được đề cập đến theo hai tiêu chí: Không hiệu quả và không công bằng. Thị trường không đạt hiệu quả, còn gọi là thất bại thị trường, là tình huống thị trường phân bổ nguồn lực không đạt tối đa hóa phúc lợi xã hội và gây ra các tổn thất phúc lợi xã hội do độc quyền, thông tin bất cân xứng, ngoại tác, hàng hóa khuyến dụng - phi khuyến dụng và hàng hóa công,… Thị trường không đảm bảo công bằng là tình huống thị trường phân bổ nguồn lực không như nhau cho các đối tượng có tình trạng ban đầu giống nhau bao gồm tình trạng kinh tế, bẩm sinh, sức khỏe, rủi ro,… Hệ quả mà các bất ổn thị trường gây ra là tình trạng sản xuất hay tiêu dùng dưới mức hay quá mức tối ưu của xã hội và từ đó gây ra tổn thất phúc lợi xã hội. 
 

Vắc-xin là một loại hàng hóa đặc biệt bởi vì có tính khan hiếm cao, đồng thời tính khuyến dụng cũng rất cao, hai tính chất đặc biệt này không chỉ hiện hữu ở từng quốc gia mà còn trên phạm vi toàn cầu. Thị trường vắc-xin sẽ không hiệu quả nếu không có bất kỳ sự can thiệp nào của Nhà nước, hệ quả là nhu cầu cung ứng sẽ dưới mức hay quá mức ở các phân khúc thị trường khác nhau, nhu cầu tiêm phòng cũng sẽ quá ít hay quá nhiều ở các nhóm dân cư khác nhau, từ đó vắc-xin không được phân bổ đồng đều giữa các nước khác nhau và mỗi quốc gia sẽ khó đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Nếu không có điều tiết của Nhà nước, thị trường vắc-xin sẽ có các vấn đề bất ổn sau đây:
 

Thứ nhất, thị trường độc quyền. Nga là nước duy nhất trên thế giới có 3 loại vắc-xin và cũng là nước đầu tiên công bố vắc-xin được cấp phép và phân phối; kế đến là Anh, Mỹ, Đức, Thụy Sĩ và Trung Quốc. Nguồn cung khan hiếm này khởi nguồn từ đại dịch Covid-19 toàn cầu và tính khẩn cấp đẩy lùi dịch bệnh, khả năng đầu tư nghiên cứu phát triển và khả năng thành công của mỗi quốc gia, do đó, chỉ có một số ít quốc gia sản xuất được và có quyền sở hữu trí tuệ. Đặc tính của mỗi loại vắc-xin cũng khác nhau về mức độ hiệu quả, thời gian giữa các lần tiêm, độ tuổi được tiêm,… Theo đánh giá ở một số nước, Moderna, Sputnik và Pfizer đạt hiệu quả phòng Covid-19 cao nhất (trên 90%), kế đến là Sinopharm và Novavax (trên 70%), Johnson & Johnson và AstraZeneca (trên 60%) do sự xuất hiện của các biến thể mới của SARS-CoV-2. Đồng thời, việc sản xuất vắc-xin, chẳng hạn như loại mRNA, đòi hỏi nguồn vốn lớn, công nghệ đặc biệt, nguyên liệu đặc biệt, lao động trình độ cao. Với các đặc điểm trên, có thể thấy, thị trường vắc-xin có tính độc quyền cao, nếu không có điều tiết của Nhà nước thì vắc-xin sẽ có giá thương mại rất cao và chỉ được phân phối đến các nước giàu. 
 

Thứ hai, ngoại tác tích cực. Tiêm vắc-xin không chỉ có tác dụng bảo vệ cho người được tiêm mà còn cho cả người chưa được tiêm và khi dân số được tiêm đạt đến một tỉ lệ nhất định sẽ tạo ra miễn dịch cộng đồng. Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học cho trường hợp Israel, cứ mỗi 20% tỉ lệ người từ 16 - 50 tuổi được tiêm thì tỷ lệ người dưới 16 tuổi chưa được tiêm bị nhiễm giảm đi 50%. Đây chính là ngoại tác tích cực, do đó, vắc-xin là hàng hóa khuyến dụng, nếu không có điều tiết của Nhà nước thì tỉ lệ dân số thực hiện tiêm phòng sẽ rất thấp và kết cục sẽ không đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Một cuộc khảo sát vào tháng 5/2021 ở Philippines cho thấy, có đến 68% người được hỏi là không chắc chắn hoặc không muốn tiêm. Mỹ là một trong những nước sản xuất thành công và tiêm phòng miễn phí cho toàn dân nhưng chỉ có 32% dân số được tiêm phòng đầy đủ và 47% được tiêm lần 1, có 25% người được hỏi từ chối tiêm vắc-xin. Ở Việt Nam, tỉ lệ người dân được hỏi đồng ý tiêm phòng là khá cao (98%), mặc dù vậy, đây là kết quả khảo sát vào thời điểm đang rất khan hiếm vắc-xin vì nhập về chưa nhiều và đang trong thời gian đầu làn sóng dịch bệnh lây lan mạnh, chủ trương được tiêm phòng miễn phí. Giả sử trong tình trạng tương đồng như các nước hoặc thực hiện tiêm phòng dịch vụ, tỉ lệ này sẽ thấp hơn rất nhiều, bởi vì một tỉ lệ dân số sẽ thay đổi ý kiến khi không có khả năng chi trả hay không sẵn sàng tự chi trả cho tiêm phòng dịch vụ.        
 

Thứ ba, thông tin bất cân xứng. Một trong những nguyên nhân tỉ lệ dân số không muốn tiêm phòng ở các nước rất cao là do chưa tin vào tác dụng miễn dịch của vắc-xin, nhất là các biến chủng mới, e dè việc nghiên cứu phát triển được thực hiện trong thời gian ngắn, lo sợ các triệu chứng phụ hay sốc phản vệ sau tiêm, rủi ro tính mạng, chờ quan sát kết quả tiêm phòng hay chờ một số loại vắc-xin khác,... càng làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh - được gọi là lựa chọn ngược. Ngoài ra, nguyên nhân còn do sử dụng cách chữa trị bằng cỏ cây như một số loại cúm khác, theo tục lệ địa phương,... như ở Philippines, Ấn Độ,... - được gọi là tâm lý ỷ lại. Đây chính là vấn đề của bất cân xứng thông tin, nếu không có điều tiết của Nhà nước thì tỉ lệ tiêm phòng sẽ dưới mức mong muốn và không đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Tình trạng tỉ lệ tiêm phòng thấp đã dẫn đến hai xu hướng trái ngược: khủng hoảng thừa ở các nước sản xuất và khủng hoảng thiếu ở các nước nhập khẩu và do đó, vắc-xin được rao bán với các mức giá khác nhau trên các trang mạng. Nếu không có điều tiết của Nhà nước, nhóm dân số có tâm lý hoang mang lo lắng và có khả năng chi trả sẽ tự tiếp cận các nguồn mua bán trên thay vì chờ đợi chương trình tiêm phòng quốc gia, kết quả có thể lựa chọn ngược: người mua mua được vắc-xin nhưng nguồn gốc không rõ ràng hoặc hiệu quả thấp và rủi ro đạo đức: người bán không giao vắc-xin vì không có hoặc giao vắc-xin giả hay hiệu quả thấp.
 

Ngoài ra, khi thị trường là không hiệu quả, vắc-xin cũng sẽ không được phân phối công bằng giữa các quốc gia hay giữa các nhóm dân số trong cùng một quốc gia. Ở Việt Nam, Bộ Y tế cho biết đã đàm phán đặt mua 170 triệu liều vắc-xin để tiêm chủng phòng Covid-19 cho khoảng 70% dân số trong năm 2021. Tuy nhiên, nguồn cung vắc-xin hiện giờ khá khan hiếm. Trong tình trạng khan hiếm vắc-xin và nhu cầu tăng cao, giả sử nếu có tiêm phòng dịch vụ, vắc-xin sẽ là hàng hóa thương mại và giá cả sẽ được áp đặt theo thị trường độc quyền. Khi đó, nếu không có điều tiết của Nhà nước, một tỉ lệ lớn vắc-xin sẽ được phân bổ trước đến tiêm phòng dịch vụ và chỉ có nhóm dân số có khả năng chi trả và khả năng chi trả cao tiếp cận được vắc-xin.
 

Một rào cản vô hình sẽ được hình thành, chẳng hạn như nhận đặt lịch tiêm phòng sắp xếp theo thứ tự và phải chờ đợi rất lâu, thông tin lịch trình vắc-xin sẵn có không chắc chắn, thông báo hết vắc-xin khi đến ngày tiêm phòng,... tương tự như đã xảy ra trong trường hợp vắc-xin 5 trong 1 hay 6 trong 1 trước đây, vô hình trung sẽ cản trở việc tiếp cận tiêm phòng của nhóm dân số không có khả năng chi trả hay khả năng chi trả thấp. Đây cũng chính là bất ổn của thị trường, thị trường sẽ không thể đảm bảo công bằng về giá cả hay bình đẳng về cơ hội tiếp cận tiêm phòng cho tất cả các nhóm dân số. Nếu nhóm dân số này cùng với nhóm dân số có tâm lý chủ quan trước dịch bệnh hay tâm lý e dè việc tiêm phòng là đủ lớn thì tiêm phòng dịch vụ sẽ không thể đảm bảo đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng trong thời gian ngắn nhất.

 

Triển khai tiêm vắc-xin Covid-19 cho người dân trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh
 

3. Một số giải pháp điều tiết của Nhà nước 
 

Những bất ổn của thị trường về hiệu quả và công bằng làm ảnh hưởng đến mục tiêu sớm đạt miễn dịch cộng đồng, Nhà nước có vai trò rất quan trọng không chỉ riêng ở mỗi quốc gia mà còn phối hợp giữa các quốc gia. 
 

Xét trên phạm vi toàn cầu, vắc-xin đang được phân phối qua sự điều phối của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Chương trình Tiếp cận toàn cầu với vắc-xin (COVAX) nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận nhanh chóng, công bằng và bình đẳng trên toàn thế giới. Mỗi quốc gia cũng có một số giải pháp như Chính phủ chi đầu tư nghiên cứu phát triển vắc-xin và chương trình tiêm phòng miễn phí toàn dân giúp tránh tình trạng độc quyền của thị trường, giảm tình trạng thông tin bất cân xứng, đảm bảo công bằng theo khả năng chi trả và bình đẳng về cơ hội trong tiếp cận vắc-xin nhằm khuyến khích người dân tích cực thực hiện tiêm phòng, từ đó tạo ra các ngoại tác tích cực và đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Bên cạnh đó, Chính phủ còn thúc đẩy thực hiện các giải pháp như đại diện thương lượng và đàm phán với các hãng dược để tiếp cận được nguồn cung, ngoại giao với các quốc gia để đẩy nhanh tiến độ có được vắc-xin với mức giá hợp lý; thực hiện chương trình trúng thưởng bằng tiền hay bằng xe, cam kết bồi thường rủi ro nếu tiêm phòng theo chương trình quốc gia, cho thôi việc nếu không tiêm phòng,… để khuyến khích người dân thực hiện tiêm phòng. Trong xu thế chung đó, Chính phủ Việt Nam cũng đã thực hiện nhiều giải pháp quan trọng như chi ngân sách hỗ trợ nghiên cứu phát triển vắc-xin; đại diện thương lượng, đàm phán và đặt hàng vắc-xin; xác định các nhóm đối tượng ưu tiên tiêm phòng và thực hiện tiêm phòng miễn phí cho các nhóm đối tượng ưu tiên; thành lập Quỹ vắc-xin phòng Covid-19...
 

Nhìn chung, giải pháp tương đồng ở các nước chính là thực hiện chương trình tiêm phòng quốc gia miễn phí toàn dân. Đây là giải pháp có thể giải quyết đồng thời các bất ổn của thị trường nhằm đảm bảo hiệu quả - công bằng và đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng, cũng là giải pháp hữu hiệu duy nhất để đẩy lùi dịch bệnh và sớm trở lại trạng thái bình thường về y tế, kinh tế - xã hội.
 

4. Lựa chọn chương trình tiêm phòng vắc-xin miễn phí hay thu tiền
 

Dịch vụ tiêm phòng miễn phí hay có thu tiền được gọi là chương trình tiêm phòng quốc gia hay chương trình tiêm phòng dịch vụ. Chính phủ Việt Nam đã thực hiện chương trình tiêm phòng quốc gia cho 9 nhóm đối tượng ưu tiên theo Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 26/02/2021 của Chính phủ về mua và sử dụng vắc-xin phòng Covid-19 và Bộ Y tế đang thực hiện phân bổ vắc-xin phòng Covid-19 về các địa phương. Làn sóng lây nhiễm tăng cao của đợt dịch thứ 4 đã làm tăng nhanh nhu cầu vắc-xin của cá nhân và quốc gia, làm tăng áp lực gánh nặng ngân sách Nhà nước khi thực hiện chương trình tiêm phòng quốc gia đảm bảo nhanh và trên diện rộng để sớm đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng, vì vậy, thực tế đã có các ý kiến khác nhau về tiêm phòng miễn phí và dịch vụ. Có nhóm ý kiến cho rằng nên sớm cho phép thực hiện tiêm phòng dịch vụ để đạt hiệu quả từ giảm áp lực tài chính công, tự do lựa chọn loại vắc-xin theo nhu cầu và khả năng chi trả của doanh nghiệp và người dân, từ đó người dân có thể thực hiện tiêm phòng và đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Ngược lại, cũng có nhóm ý kiến cho rằng chỉ nên thực hiện tiêm phòng miễn phí toàn dân để đảm bảo công bằng theo khả năng chi trả và bình đẳng về cơ hội tiếp cận vắc-xin nhằm khuyến khích người dân thực hiện tiêm phòng và đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. 
 

Những quan điểm này mặc dù đều hướng đến đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng, nhưng cho thấy khó có thể vừa đạt mục tiêu hiệu quả, vừa đạt mục tiêu công bằng. Nếu triển khai tiêm phòng dịch vụ, người dân được chọn loại vắc-xin tương ứng với nhu cầu và khả năng chi trả, chi phí vắc-xin được trang trải bằng nguồn tài chính công và tài chính cá nhân, khi đó nguồn tài chính càng lớn thì quốc gia càng dễ tiếp cận được nguồn cung từ các hãng dược; nhưng ngược lại, sau khi tiếp cận được nguồn cung từ các hãng dược thì tiêm phòng dịch vụ không đảm bảo được công bằng giữa các nhóm dân số như đã mô tả. Ngược lại, nếu thực hiện tiêm phòng miễn phí toàn dân, người dân có cơ hội như nhau trong tiếp cận dịch vụ tiêm phòng và không có bất kỳ phân biệt nào theo khả năng chi trả; nhưng như vậy, chi phí vắc-xin chỉ được trang trải duy nhất từ nguồn tài chính công rất hạn hẹp, do đó, càng khó tiếp cận được nguồn cung từ các hãng dược.
 

Như vậy, chương trình tiêm phòng nên miễn phí hay có thu tiền? Chương trình nào sẽ tốt hơn?
 

Vắc-xin có tính khan hiếm nên có tính cạnh tranh, nếu liều vắc-xin này được tiêm phòng cho người dân này sẽ làm giảm một liều vắc-xin có thể dùng để tiêm phòng cho người khác. Bên cạnh đó, vắc-xin được tiêm phòng miễn phí theo các nhóm đối tượng ưu tiên như hiện nay hoặc nếu vắc-xin là hàng hóa thương mại được tiêm phòng dịch vụ thì có tính loại trừ, chỉ những người dân thuộc nhóm đối tượng ưu tiên hoặc có khả năng chi trả mới được tiêm phòng; hoặc nếu tiêm phòng miễn phí toàn dân thì có tính không loại trừ. Và do đó, vắc-xin không là hàng hóa công thuần túy nhưng vắc-xin tạo ra ngoại tác tích cực như mô tả trong mục 2. Chính vì vậy, chương trình tiêm phòng dù là miễn phí hay dịch vụ đều cần được thực hiện bởi Chính phủ nhằm đảm bảo lợi ích chung của toàn xã hội, đó chính là mục tiêu miễn dịch cộng đồng.
 

Theo Kinh tế học, đánh giá một chương trình nào nên thực hiện phân tích theo hai tiêu chí: hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội. Hiệu quả kinh tế được xác định theo tổng lợi ích ròng người tiêu dùng và người cung cấp bao gồm cả lợi ích ngoại tác, lợi ích ròng có thể được hiểu là chênh lệch giữa lợi ích và chi phí. Trong trường hợp tiêm phòng vắc-xin, lợi ích người dân có được là giá trị chênh lệch giữa lợi ích từ tiêm phòng và chi phí tiêm phòng, lợi ích người cung cấp là chênh lệch giữa doanh thu tiêm phòng và chi phí cung cấp. Chương trình đạt hiệu quả là chương trình có tổng lợi ích ròng lớn nhất, bao gồm lợi ích người dân, người cung cấp và ngoại tác. Công bằng xã hội được hiểu rằng những người có hoàn cảnh ban đầu như nhau sẽ được đối xử như nhau và có hoàn cảnh ban đầu khác nhau sẽ được đối xử khác nhau, nghĩa là tất cả người dân Việt Nam đều có quyền bình đẳng như nhau khi tiếp cận dịch vụ tiêm phòng và nếu người dân có thu nhập, cuộc sống hay nguy cơ dịch bệnh như nhau sẽ có cơ hội tiếp cận dịch vụ tiêm phòng như nhau.
 

Mô hình cung - cầu dịch vụ tiêm phòng. (Xem mô hình)

 

Ba trường hợp có thể xảy ra:
 

Trường hợp 1: Tiêm phòng miễn phí cho các nhóm ưu tiên (Q_g), tiêm phòng có thu tiền cho nhóm dân số còn lại và không có điều tiết của Nhà nước (Q_gQ_m). Tính đến thời điểm hiện tại, lượng vắc-xin đang có hoặc sắp được chuyển giao sẽ đủ tiêm miễn phí 2 liều cho 20% dân số thuộc nhóm ưu tiên tương ứng lượng Q_g. Giả sử rằng sau khi kết thúc chiến dịch tiêm phòng miễn phí và không có giải pháp điều tiết của Nhà nước, 80% dân số còn lại sẽ tiêm phòng dịch vụ, khi đó giá tiêm phòng sẽ là P_m, kết quả là chỉ có một lượng dân số thực hiện tiêm phòng tương ứng Q_gQ_m, lợi ích ròng sẽ là OAGH và lợi ích ngoại tác là a_Qm. 
 

Trường hợp 2: Tiêm phòng miễn phí cho các nhóm ưu tiên (Q_g), tiêm phòng có thu tiền cho nhóm dân số còn lại và có điều tiết của Nhà nước (Q_gQ_c). Giả sử Nhà nước điều tiết dịch vụ tiêm phòng bằng kiểm soát giá, khi đó giá tiêm phòng là P_c, kết quả lượng dân số thực hiện tiêm phòng tương ứng Q_gQ_c, lợi ích ròng OAE và lợi ích ngoại tác b_Qc.
 

Trường hợp 3: Tiêm phòng miễn phí hoàn toàn. Giả sử tỉ lệ dân số tiêm phòng đạt miễn dịch cộng đồng được tiêm phòng miễn phí, khi đó lượng dân số thực hiện tiêm phòng tương ứng Q_d, lợi ích ròng (OAE-EIJ) và lợi ích ngoại tác c_Qd.
 

Qua so sánh các trường hợp trên có thể thấy, trường hợp 2 đạt hiệu quả kinh tế cao nhất vì có giá trị lợi ích ròng lớn nhất, nhưng lượng dân số thực hiện tiêm phòng cũng thấp hơn và do đó lợi ích ngoại tác cũng thấp hơn trường hợp 3 và không đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Ngược lại, trường hợp 3 đảm bảo công bằng xã hội cao nhất vì lượng dân số được tiêm phòng miễn phí là lớn nhất và lợi ích ngoại tác cũng cao nhất nên đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng.
 

5. Kết luận và một số khuyến nghị
 

Vắc-xin là hàng hóa đặc biệt có tính khan hiếm và tính khuyến dụng, thị trường vắc-xin hay dịch vụ tiêm phòng sẽ không đảm bảo hiệu quả kinh tế vì các bất ổn của thị trường liên quan đến độc quyền, ngoại tác, thông tin bất cân xứng; đồng thời, thị trường cũng không đảm bảo công bằng trong tiếp cận vắc-xin hay dịch vụ tiêm phòng; do đó, rất cần vai trò can thiệp của Nhà nước để hạn chế hay giải quyết các bất ổn của thị trường. Nhà nước có thể giải quyết vấn đề của thị trường bằng nhiều giải pháp khác nhau, trong đó chương trình tiêm phòng quốc gia được xem là giải pháp hữu hiệu hướng đến thực hiện tiêm phòng toàn dân đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng. Chương trình tiêm phòng vắc-xin được thực hiện bởi Chính phủ sẽ hạn chế được tình trạng giá cao do độc quyền, người dân không sẵn sàng tiêm phòng do thông tin bất cân xứng về vắc-xin, không tiếp cận được dịch vụ tiêm phòng do các rào cản, không sẵn lòng chi trả hay không có khả năng chi trả cho dịch vụ tiêm phòng,… làm ảnh hưởng đến mục tiêu miễn dịch cộng đồng.
 

Chính phủ có thể thực hiện chương trình tiêm phòng bằng cách cung cấp dịch vụ miễn phí hay có thu tiền. Chương trình tiêm phòng miễn phí toàn dân sẽ đảm bảo công bằng xã hội hơn và đạt mục tiêu miễn dịch cộng đồng, ngược lại chương trình tiêm phòng miễn phí cho một lượng dân số và có thu tiền trên một lượng dân số sẽ đạt hiệu quả kinh tế cao hơn. Thực tế khó có thể có một chương trình hoàn hảo đáp ứng đồng thời tất cả các mục tiêu, vì vậy cần xác định rõ đâu là mục tiêu ưu tiên. Với ba mục tiêu y tế - hiệu quả - công bằng, mục tiêu y tế chắc chắn là mục tiêu được đặt lên hàng đầu trong tình hình dịch bệnh như hiện nay, do đó, chương trình tiêm phòng miễn phí toàn dân sẽ là lựa chọn tốt nhất, vì đảm bảo được mục tiêu y tế đạt miễn dịch cộng đồng và cả mục tiêu công bằng tiếp cận dịch vụ tiêm phòng.
 

Mặc dù vậy, thực hiện chương trình tiêm phòng miễn phí toàn dân cần nguồn vắc-xin và nguồn lực tài chính rất lớn. Cơ sở lập luận của các ý kiến đề xuất triển khai chương trình tiêm phòng dịch vụ sẽ làm tăng nguồn lực tài chính tư nhân, góp phần làm giảm áp lực gánh nặng ngân sách và tăng khả năng tiếp cận nguồn cung vắc-xin từ các hãng dược. Tuy nhiên, hiện vắc-xin chưa đủ cung cấp cho Chính phủ các nước theo chương trình COVAX, chương trình hỗ trợ giữa các quốc gia hay đơn hàng của các Chính phủ. Như vậy, ngay cả khi có đủ nguồn lực tài chính tăng lên nhờ vào chương trình tiêm phòng dịch vụ thì liệu rằng đã sẵn có vắc-xin tiêm phòng không? Chính phủ cũng đã thành lập Quỹ vắc-xin và đến nay cũng đã huy động được đóng góp rất lớn từ doanh nghiệp và các cá nhân, nguồn quỹ này cùng với nguồn ngân sách Nhà nước sẽ được sử dụng để mua vắc-xin cho toàn dân. Vì vậy, chương trình tiêm phòng miễn phí toàn dân là khả thi và chương trình tiêm phòng dịch vụ là chưa cần thiết vào thời điểm hiện tại và có thể được xem xét vào một thời điểm phù hợp. 
 

Đợt dịch thứ 4 đã và đang diễn biến quá nhanh và phức tạp, trong khi nguồn vắc-xin còn tương đối hạn chế. Vì vậy, bên cạnh việc chờ đợi vắc-xin từ đơn đặt hàng hay ngoại giao của Chính phủ và hỗ trợ từ các nước về đến Việt Nam, người dân cần nghiêm túc thực hiện khuyến cáo “5K” của Bộ Y tế và các hướng dẫn khác để tình hình dịch bệnh không trở nên nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, vắc-xin được sử dụng đã được WHO thẩm định, khuyến cáo và Cục Quản lý Dược - Bộ Y tế cấp phép lưu hành nên khi vắc-xin sẵn có, người dân cần thực hiện tiêm phòng ngay, không nên có tâm lý lựa chọn, chờ đợi mà bỏ qua cơ hội tiêm chủng sớm làm ảnh hưởng đến miễn dịch của cá nhân và của cả cộng đồng. Bên cạnh đó, chúng ta cần sớm có vắc-xin do Việt Nam sản xuất. Hiện nay, một số loại vắc-xin sản xuất trong nước đang trong quá trình thử nghiệm, cùng với ý kiến của hội đồng khoa học, hội đồng y khoa chúng ta cần mời thêm chuyên gia nước ngoài thẩm định. Trong trường hợp vắc-xin đảm bảo an toàn, có thể cân nhắc bỏ qua một số công đoạn trong quy trình phê duyệt để có thể đưa vào sử dụng nhằm sớm đạt được miễn dịch cộng đồng.