Lương Xuân 

Chiếm ưu thế nổi bật trong cung cấp tín dụng vi mô với 77% thị phần(1), nhiều năm qua, hoạt động tín dụng chính sách của Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) đã tập trung hướng đến cung cấp hệ thống sản phẩm dịch vụ và thúc đẩy tài chính toàn diện cho người nghèo, các đối tượng chính sách, người có thu nhập thấp, vốn thường sinh sống ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, vùng biên giới và hải đảo. Từ đó thúc đẩy việc hoàn thành các mục tiêu về giảm nghèo và chương trình nông thôn mới tại Việt Nam.

Đánh giá về hoạt động này, tại Hội nghị tổng kết 15 năm thực hiện tín dụng chính sách xã hội giai đoạn 2002 - 2017, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh: “Tín dụng chính sách xã hội là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và đã được triển khai thành công. Nhờ chủ trương này, các nguồn lực tài chính được đảm bảo, cơ bản đáp ứng nhu cầu của người nghèo và các đối tượng chính sách khác. Bên cạnh đó, tín dụng chính sách xã hội đang từng bước được hoàn thiện, giúp nâng cao chất lượng tín dụng; cán bộ làm tín dụng chính sách ở cơ sở tận tâm, tận lực”.
“Việc triển khai thành công với những kết quả ấn tượng từ chương trình chính sách tín dụng xã hội trong 15 năm qua của Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) thêm một lần nữa thực chứng chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước”, Thủ tướng Chính phủ cho biết.
Tài chính toàn diện hỗ trợ nông nghiệp, nông thôn mới
Tài chính toàn diện (Financial inclusion) là việc cung cấp dịch vụ tài chính phù hợp và thuận tiện cho mọi cá nhân và tổ chức, đặc biệt đối với người có thu nhập thấp và dễ bị tổn thương nhằm tăng cường cơ hội tiếp cận tài chính, góp phần tạo cơ hội sinh kế, luân chuyển dòng vốn đầu tư và tiết kiệm trong xã hội, qua đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tài chính toàn diện được coi là trụ cột quan trọng của tăng trưởng, phát triển và giảm nghèo, mang lại nhiều lợi ích thiết thực, góp phần huy động, sử dụng hiệu quả nguồn lực xã hội.Trải qua hơn 4 thập kỷ, tài chính toàn diện đã trở thành tầm nhìn chung của toàn thế giới trong sứ mệnh xóa đói giảm nghèo và thúc đẩy phát triển thịnh vượng bền vững.
Xuất phát từ tài chính vi mô, hàng chục năm nay, người ta đã nhận thấy tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống tài chính phục vụ cho tất cả mọi người, bao gồm các dịch vụ tài chính toàn diện thay vì chỉ gói gọn các khoản vay vi mô. Từ năm 2010, tại Hội nghị thượng đỉnh G20 Toronto, các nguyên tắc “đột phá tài chính toàn diện” đã được đưa ra. Ngày càng nhiều nước quan tâm đến việc xây dựng chiến lược quốc gia trong đó tài chính toàn diện là trụ cột để đạt được các mục tiêu phát triển.
World Bank ước tính rằng, khoảng 2 tỷ người lớn trên toàn thế giới không có tài khoản cơ bản. Trên toàn cầu, 59% người lớn không có tài khoản với lý do chính thường được nêu lên là không có tiền. Điều này cho thấy các dịch vụ tài chính cần được thiết kế để phù hợp hơn với người có thu nhập thấp. Ngoài ra còn nhiều  rào cản khác trong việc mở tài khoản như khoảng các từ nhà tới ngân hàng,  thiếu hồ sơ giấy tờ cần thiết...
Trong bối cảnh này, khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính được đánh giá là công cụ quan trọng tạo điều kiện cho các gia đình có điều kiện phát triển kinh tế, qua đó nâng cao đời sống, phát triển bản thân cũng như có cơ hội giáo dục cho con cái. Tài chính toàn diện hướng tới các cá nhân và tổ chức còn chưa tiếp cận các sản phẩm và dịch vụ tài chính phù hợp với nhu cầu và khả năng của họ.

Tại Việt Nam, đã có khá nhiều chính sách, chương trình hoạt động được triển khai, qua đó thúc đẩy việc gia tăng tỷ lệ người dân tiếp cận dịch vụ tài chính trong nền kinh tế. Nếu như tài chính toàn diện nói chung hướng tới những người chưa tiếp cận với dịch vụ tài chính thì tại Việt Nam, phần lớn những người chưa tiếp cận dịch vụ tài chính thuộc về nhóm người nghèo chủ yếu tập trung ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa...
Cùng lúc đó, Chính phủ đang trong quá trình thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới, như một chương trình trọng tâm nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, trong đó nhấn mạnh mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân; có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phù hợp; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn phát triển nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị; xã hội nông thôn dân chủ, bình đẳng, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; quốc phòng và an ninh, trật tự được giữ vững.
Chính phủ đã ban hành 19 tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới được chia làm 5 nhóm bao gồm nhóm Quy hoạch; nhóm Hạ tầng kinh tế - xã hội; nhóm Kinh tế và tổ chức sản xuất; nhóm Văn hóa - Xã hội - Môi trường; nhóm Hệ thống chính trị. Tùy từng vùng miền, có những chỉ tiêu riêng nhưng trong đó trọng tâm vẫn là các yếu tố thúc đẩy phát triển đời sống kinh tế - xã hội ở nông thôn.
Quá trình xây dựng nông thôn mới thành công đòi hỏi tập trung thực hiện tốt nhiều giải pháp, trong đó có nhóm giải pháp liên quan đến nguồn vốn cũng như các dịch vụ ngân hàng nhằm hỗ trợ các hộ gia đình ở nông thôn phát triển cả về đời sống vật chất và tinh thần.
NHCSXH mở rộng mạng lưới, thúc đẩy tài chính toàn diện
Thời gian qua, nhiều tổ chức tín dụng đã tích cực tạo điều kiện cho nông dân vay vốn mở rộng sản xuất, kinh doanh. Trong đó, NHCSXH Việt Nam đã triển khai nhiều dịch vụ, sản phẩm hướng tới cung cấp tài chính toàn diện cho người nghèo và các đối tượng chính sách, các hộ gia đình có thu nhập thấp để thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, giải quyết việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, đảm bảo an sinh xã hội, xây dựng nông thôn mới. Hiện tại, Ngân hàng đang sở hữu mạng lưới đến tất cả các xã, với 63 chi nhánh tỉnh, 629 phòng giao dịch huyện, gần 11.000 điểm giao dịch xã và gần 200.000 tổ tiết kiệm và vay vốn.
Hoạt động của Điểm giao dịch xã đã giải quyết trên 85% tổng giá trị giao dịch của khách hàng với NHCSXH, góp phần tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ tín dụng chính sách ưu đãi của Chính phủ đối với người nghèo và các đối tượng chính sách; tiết giảm các chi phí giao dịch của người vay; thực hiện dân chủ, công khai việc sử dụng vốn tín dụng chính sách và tăng cường sự chỉ đạo của chính quyền địa phương, các tổ chức chính trị - xã hội trong việc kiểm tra, giám sát và giúp đỡ người vay sử dụng vốn có hiệu quả.
Bên cạnh đó, để vươn tầm tiếp cận rộng hơn với khách hàng đến tận địa bàn các làng, thôn, bản, NHCSXH đã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội thành lập và quản lý các Tổ tiết kiệm và vay vốn. Đây là nơi tập hợp các hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo và các đối tượng chính sách khác có nhu cầu vay vốn NHCSXH để sản xuất kinh doanh, tạo việc làm, cải thiện đời sống; cùng tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất, kinh doanh và đời sống; cùng giám sát trong việc vay vốn, sử dụng vốn vay và trả nợ của Ngân hàng.
Nhờ mạng lưới sâu rộng, có thể nói NHCSXH đang là ngân hàng có độ bao phủ rộng lớn nhất trong hệ thống ngân hàng tại Việt Nam, đảm bảo cho tất cả các khách hàng tiềm năng có thể dễ dàng tiếp cận dịch vụ của ngân hàng.
Thiết kế các sản phẩm phù hợp
Với đối tượng khách hàng chủ yếu tập trung ở khu vực nông thôn, vùng khó khăn, những người yếu thế, khó vay vốn từ các tổ chức tín dụng, NHCSXH đã phát triển nhiều sản phẩm tín dụng phù hợp với nhu cầu của người dân.
Sau 15 năm hoạt động, tổng nguồn vốn của NHCSXH đạt gần 180.000 tỷ đồng, gấp hơn 25 lần so với khi thành lập. Từ 3 chương trình tín dụng nhận bàn giao (Chương trình hộ nghèo, Học sinh sinh viên và Giải quyết việc làm), đến nay tín dụng chính sách xã hội đang cung cấp trên 20 chương trình cho vay phục vụ các đối tượng và nhu cầu khác nhau như cho vay người nghèo, người cận nghèo, người mới thoát nghèo, cho vay nước sạch vệ sinh môi trường nông thôn, cho vay học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, cho vay giải quyết việc làm, cho vay sản xuất kinh doanh vùng khó khăn, cho vay xuất khẩu
lao động…
Đến hết năm 2017, tổng dư nợ các chương trình tín dụng chính sách đạt gần 172.000 tỷ đồng, gấp hơn 24 lần so với thời điểm thành lập; tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm đạt 19,2%, với trên 8,36 triệu hộ nghèo và các đối tượng chính sách còn dư nợ. Dư nợ cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách tại các huyện nghèo theo Nghị quyết số 30a/2008/NQ-CP của Chính phủ là 14.125 tỷ đồng, với gần 545 nghìn đối tượng đang dư nợ. Dư nợ của NHCSXH tập trung chủ yếu vào 8 chương trình tín dụng lớn, chiếm trên 96%/tổng dư nợ.
Ngoài các sản phẩm tín dụng, sản phẩm tiết kiệm cũng được thiết kế riêng cho những người nghèo và đối tượng chính sách. Đó là Sản phẩm tiết kiệm cho người nghèo tham gia vào Tổ tiết kiệm và vay vốn. Các tổ trưởng nhận tiền gửi từ các thành viên trong tổ, thường là những món tiền rất nhỏ, sau đó hàng tháng hoặc hàng quý nộp cho cán bộ NHCSXH tại điểm giao dịch xã vào ngày giao dịch xã theo quy định. Các thành viên có thể dùng tiền tiết kiệm để trả nợ, trả lãi cho NHCSXH hoặc rút ra khi cần thiết.
Từ năm 2016, NHCSXH triển khai nhận tiền tiết kiệm dân cư tại điểm giao dịch xã, bất kỳ người dân nào đủ năng lực dân sự đều có thể chọn gửi tiền tại điểm giao dịch xã của NHCSXH thay vì phải đi đến các trụ sở ngân hàng xa nơi họ sinh sống. Sản phẩm đem lại sự tiện lợi cho khách hàng sinh sống ở xa trung tâm đô thị.
NHCSXH xác định tài chính toàn diện là hướng phát triển quan trọng để đạt được mục tiêu cung cấp các dịch vụ chất lượng, thuận tiện đến cho khách hàng là người nghèo và các đối tượng chính sách. Từ đó, các chương trình hoạt động của NHCSXH đã được thiết kế hướng tới các mục tiêu giảm nghèo, phát triển bền vững và nhiều mục tiêu trong số đó cơ bản cũng là những mục tiêu của chương trình nông nghiệp, nông thôn mới.
Qua các chương trình tín dụng chính sách, khoảng trên 2,4 triệu hộ gia đình đã được cấp tín dụng so với mức 2,2 triệu hộ của năm 2010. Quy mô dư nợ tín dụng tại NHCSXH tăng liên tục qua các năm từ mức 89.000 tỷ đồng năm 2010 lên mức gần 172.000 tỷ đồng năm 2017, tăng gấp gần 2 lần qua 6 năm. Tốc độ tăng trưởng tín dụng luôn ở mức trên 6% và đạt tốc độ tăng trưởng cao 10,7% vào năm 2017.
Dư nợ bình quân trên hộ gia đình luôn có sự tăng trưởng trong suốt giai đoạn 2011 - 2017. Trung bình một hộ gia đình được cấp gần 64 triệu đồng dư nợ vào năm 2017, cao gần gấp 1,5 lần so với mức 40 triệu đồng năm 2010. Kết quả này một phần xuất phát từ việc Ngân hàng Nhà nước quyết định nâng mức cho vay tối đa đối với hộ nghèo đáp ứng nhu cầu vốn phục vụ sản xuất, kinh doanh từ tháng 5/2014. Theo đó, hộ nghèo sẽ được vay tối đa 50 triệu đồng để phục vụ sản xuất, kinh doanh, thay vì 30 triệu đồng/hộ như trước đó.
Tăng cường bảo đảm quyền lợi khách hàng
NHCSXH thiết lập những cơ chế để bảo đảm quyền lợi của những khách hàng vay tiền, vốn hầu hết là những người nghèo, người khó khăn do bị hạn chế về tiếp cận thông tin nên dễ dàng bị lạm dụng bởi những đối tượng liên quan đến quy trình cho vay. Chiến lược đặt ra là áp dụng những biện pháp, quy trình chặt chẽ để đem đến cho khách hàng của NHCSXH môi trường phục vụ tốt nhất, bảo đảm khách hàng được bảo đảm quyền lợi theo thông lệ quốc tế.
Các chương trình cho vay của NHCSXH đều được áp dụng mức lãi suất ưu đãi thấp hơn hoặc tiệm cận với lãi suất thị trường để giảm bớt khó khăn về tài chính cho người nghèo và các đối tượng chính sách. Bên cạnh đó, hoạt động cho vay, thu nợ, thu lãi, nhận tiền gửi tiết kiệm… của NHCSXH được cung cấp theo cách thuận tiện và hoàn toàn không thu phí tại điểm giao dịch xã thay vì tại trụ sở NHCSXH huyện để tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại cho hộ nghèo và các đối tượng chính sách. Lịch giao dịch xã được ấn định vào ngày cố định để hộ vay dễ nhớ và được niêm yết công khai ngày, giờ để nhân dân thực hiện và giám sát. 
Bên cạnh đó, quy trình, thủ tục, lãi suất cho vay, lãi suất tiền gửi đều được công bố công khai tại điểm giao dịch xã, trụ sở NHCSXH các cấp và tại website NHCSXH. Danh sách những khách hàng được phê duyệt cho vay cũng được niêm yết công khai tại điểm giao dịch xã để đảm bảo minh bạch thông tin, rõ ràng và đầy đủ đến khách hàng.
Thêm vào đó, để thuận tiện cho khách hàng, NHCSXH thực hiện ủy thác thu lãi, thu tiết kiệm qua Tổ tiết kiệm và vay vốn để người dân không phải mất thời gian đi lại giao dịch với ngân hàng hàng tháng, nhưng riêng đối với nợ gốc, để tránh tối đa rủi ro, NHCSXH quy định rõ người vay phải thực hiện trả nợ gốc trực tiếp tại điểm giao dịch xã hoặc tại trụ sở NHCSXH.
Đối với những khách hàng gặp rủi ro khách quan, chưa có khả năng trả nợ, NHCSXH áp dụng các chính sách gia hạn nợ, cho vay lưu vụ, khoanh nợ để tạo điều kiện cho khách hàng duy trì sản xuất kinh doanh, có nguồn thu để trả nợ. Đối với những trường hợp mất khả năng trả nợ vì lý do khách quan như người vay qua đời, mất tích, mất năng lực hành vi dân sự mà không còn người thừa kế hoặc người thừa kế hoàn toàn không có khả năng trả nợ, sẽ được Ban quản lý Tổ tiết kiệm và vay vốn, hội đoàn thể cấp xã cùng địa phương phối hợp với NHCSXH xem xét, đề nghị chính phủ xóa nợ.
Chưa kể, NHCSXH cũng cung cấp các kênh liên lạc chính thức giúp khách hàng có thể đưa ra phản hồi về chất lượng dịch vụ và nhận được câu trả lời liên quan đến thắc mắc cá nhân. Hiện nay, 100% trụ sở NHCSXH các cấp và các Điểm giao dịch xã của NHCSXH đều có đường dây nóng, hòm thư góp ý nhận phản ánh trực tiếp từ khách hàng. Ngoài ra, trang thông tin điện tử của NHCSXH (http://vbsp.org.vn) cũng có mục hỏi đáp để trao đổi, giải đáp những thắc mắc cho khách hàng.
Cùng với đó, NHCSXH tăng cường giáo dục tài chính cho đối tác và khách hàng như đào tạo tài chính cho Ban quản lý Tổ tiết kiệm và vay vốn để họ có thể đào tạo lại và hướng dẫn trực tiếp cho người vay; tích cực trợ giúp khách hàng qua các hoạt động như giáo dục tài chính kết hợp với các cơ quan khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư địa phương hướng dẫn khách hàng kỹ thuật sản xuất kinh doanh… Đồng thời, luôn luôn nâng cao chất lượng hoạt động dịch vụ khách hàng bằng các ứng dụng công nghệ tài chính kỹ thuật số trong hoạt động của mình.
Thực tế, các hoạt động trong cung ứng tín dụng cho khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng còn nhiều khó khăn NHCSXH đã đóng góp tích cực cho việc thay đổi bộ mặt nông thôn, từng bước đưa tài chính toàn diện vào thực tiễn cuộc sống. Hoạt động tín dụng chính sách của NHCSXH đang đi theo hướng tiếp cận và phục vụ khách hàng thân thiện hiệu quả, đáp ứng những nhu cầu cơ bản về tài chính giúp người nghèo và các đối tượng chính sách yên tâm vay vốn từ ngân hàng để cải thiện sản xuất kinh doanh, nâng cao chất lượng cuộc sống. Từ đó tạo nên bước đột phá về cải thiện điều kiện đời sống và việc làm cho người nghèo, góp phần thực hiện các chương trình mục tiêu về giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới tại Việt Nam.
____________
(1) Theo Báo cáo đánh giá của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB).
 
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Kỷ yếu Hội thảo Công nghệ số thúc đẩy tài chính toàn diện.
- Báo cáo 15 năm hoạt động NHCSXH.
 
(Tạp chí Ngân hàng số 5, tháng 3/2018)