Nợ xấu luôn tồn tại song song với hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng (TCTD) và là điều không tránh khỏi trong quá trình phát triển kinh tế ở bất kỳ quốc gia nào cũng như ở Việt Nam. Trong thời gian qua, ngành Ngân hàng luôn nỗ lực kiểm soát nợ xấu ở mức an toàn, hợp lí. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, có nhiều nguyên nhân khiến nợ xấu ngân hàng có nguy cơ tăng trở lại, trong đó có tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 và tình hình kinh tế thế giới nhiều biến động khó lường, trong khi thị trường mua bán nợ tại Việt Nam còn chưa phát triển. Do đó, thời gian tới, cần nhiều giải pháp đồng bộ để giải bài toán nợ xấu, hướng tới sự phát triển an toàn, lành mạnh của các TCTD, khơi thông nguồn vốn cho nền kinh tế.

Nhiều thách thức với công tác xử lí nợ xấu

Việc xử lí nợ xấu phụ thuộc nhiều vào các điều kiện kinh tế vĩ mô và thị trường. Tuy nhiên, kinh tế thế giới, kinh tế và hệ thống ngân hàng, doanh nghiệp trong nước đang chịu những tác động bất lợi, tiêu cực từ môi trường bên ngoài, đặc biệt là dịch bệnh Covid-19 xuất hiện từ đầu năm 2020 và xung đột Nga - Ukraine khiến chuỗi cung ứng bị đứt gãy, chi phí sản xuất tăng cao, thị trường tiêu thụ sản phẩm bị thu hẹp, gây ảnh hưởng đến tình hình hoạt động, năng lực tài chính, năng lực trả nợ của các doanh nghiệp, hộ kinh doanh trong nước khiến nợ xấu có nguy cơ gia tăng.

Bên cạnh đó, mặc dù nhiều khách hàng đã phối hợp và có trách nhiệm trong việc trả nợ đúng hạn nhưng cũng có không ít trường hợp khách hàng chưa có ý thức tự giác, tạo ra các tranh chấp liên quan đến tài sản bảo đảm để khởi kiện ra tòa làm kéo dài thời gian xử lí tài sản bảo đảm.

Trong khi đó, Nghị quyết số 42/2017/QH14 ngày 21/6/2017 của Quốc hội về thí điểm xử lí nợ xấu của các TCTD là nghị quyết mang tính thí điểm các chính sách mới về xử lí nợ xấu đã đạt được những kết quả nhất định nhưng trong quá trình áp dụng đôi khi chưa thống nhất, hiệu quả thực thi chưa cao. Một số chính quyền và công an địa phương chưa tích cực hỗ trợ việc bảo đảm an ninh, trật tự trong quá trình thu giữ tài sản bảo đảm theo đề nghị của TCTD. Việc áp dụng một số quy định của Nghị quyết số 42/2017/QH14 và quy định của pháp luật chuyên ngành còn phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cơ quan có thẩm quyền, dẫn đến việc áp dụng đôi khi chưa thống nhất, hiệu quả thực thi chưa cao...

Cơ chế, chính sách về xử lí nợ xấu, tài sản bảo đảm còn bất cập, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho TCTD, Công ty Quản lí tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) xử lí nợ xấu; thiếu các cơ chế, chính sách ưu đãi, khuyến khích các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước tham gia xử lý tài sản bảo đảm và mua bán nợ xấu.
 

 

Trong thời gian qua, ngành Ngân hàng luôn nỗ lực kiểm soát nợ xấu ở mức an toàn, hợp lí
Nguồn: Internet
 

Ngoài ra, thị trường mua bán nợ tại Việt Nam còn chậm phát triển. Trong hoạt động thúc đẩy sự phát triển của thị trường mua bán nợ Việt Nam, VAMC đóng vai trò trung tâm. Với gần 10 năm đi vào hoạt động, VAMC đang trở thành công cụ đắc lực trong việc mua, bán, xử lí nợ xấu của hệ thống các TCTD. Tính từ ngày 15/8/2017 - khi Nghị quyết số 42/2017/QH14 chính thức có hiệu lực đến nay, VAMC mua được khoảng 114.200 tỉ đồng nợ xấu bằng trái phiếu đặc biệt. Còn các khoản nợ do VAMC mua theo giá thị trường đạt khoảng 11.822 tỉ đồng. 

Một trong những đóng góp lớn nhất của VAMC về việc xử lí nợ xấu đó là phát triển thị trường mua bán nợ, mặc dù các hành lang pháp lí liên quan đến thị trường mua bán nợ bước đầu mới được hình thành. Với nhiều nỗ lực, trong năm 2021, VAMC thành lập Sàn giao dịch nợ VAMC. Đến cuối năm 2023, con số nợ xấu đang niêm yết ở trên giao dịch nợ của VAMC đạt trên 30.000 tỉ đồng, đóng góp quan trọng trong việc hình thành và phát triển thị trường mua bán nợ tại Việt Nam. Nhờ đó, hoạt động của thị trường mua bán nợ tại Việt Nam bước đầu đã có chuyển biến tích cực, góp phần thúc đẩy quá trình xử lí thu hồi nợ của ngành Ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung.

Tuy nhiên từ thực tế, thị trường mua bán nợ Việt Nam cơ bản vẫn khá sơ khai, còn nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Đó là, khung pháp lí cho hoạt động thị trường mua bán nợ chưa thống nhất, bất cập, thiếu và yếu.

Khuôn khổ pháp lí hiện tại chỉ cho phép hai phương thức mua bán nợ: Đàm phán trực tiếp và đấu giá, vì thế còn thiếu cơ sở định giá khoản vay; thiếu các cơ chế về công khai thông tin… Mặt khác, phần lớn các khoản nợ xấu của các TCTD được đảm bảo bởi các bất động sản, nhưng ở nước ta chưa có thị trường bất động sản đúng nghĩa, đất đai vẫn thuộc sở hữu Nhà nước, chưa nói đến việc hoàn thành các thủ tục pháp lí đối với bất động sản là vô cùng phức tạp và khó khăn.

Ngoài ra, Việt Nam vẫn chưa xây dựng được một hệ thống cơ sở định giá khoản vay. Điều này dẫn dến tình trạng bên bán, đặc biệt là các ngân hàng thương mại có vốn Nhà nước bị chi phối, không dám quyết định bán nợ do lo ngại mức giá đưa ra mang tính chủ quan mặc dù theo kinh nghiệm từ thị trường thế giới thì mức giá giao dịch luôn thấp hơn nhiều so với giá trị sổ sách khoản nợ.

Thị trường chưa thu hút được đa dạng chủ thể tham gia, dẫn đến số lượng chủ thể còn ít. Nghị quyết số 42/2017/QH14 cho phép các tổ chức khác tham gia mua - bán nợ xấu (nhưng không quy định chi tiết về kế thừa quyền, nghĩa vụ đối với tài sản bảo đảm khi tổ chức đó không phải là TCTD) đã hạn chế chủ thể tham gia, bên cạnh đó, còn tình trạng thiếu các nhà môi giới chuyên nghiệp, định giá tài sản độc lập, các định chế tài chính khác (công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư, quỹ hưu trí, công ti chứng khoán... Các tổ chức hỗ trợ như môi giới, tư vấn, định giá, định hạng tín nhiệm… chưa phát triển; hàng hóa trên thị trường mua bán nợ chưa đa dạng; quy mô thị trường mua bán nợ còn khiêm tốn so với các quốc gia trong khu vực. Thị trường thứ cấp hầu như chưa có; kỹ thuật, phương pháp định giá khoản nợ còn thiếu tính thị trường; hạ tầng công nghệ thông tin còn nhiều bất cập, chưa có sự kết nối thông tin chặt chẽ giữa các chủ thể tham gia thị trường…

Trong thời gian qua, trước những biến động bất thường của thị trường chứng khoán, trái phiếu và bất động sản, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã tăng cường công tác thanh tra, giám sát hoạt động của các TCTD nhằm phát hiện sớm những rủi ro tiềm ẩn, hành vi vi phạm pháp luật, có các biện pháp phòng ngừa, xử lí phù hợp nhằm góp phần đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng.

Đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng và đẩy nhanh tiến độ xử lí nợ xấu

Để hạn chế, ngăn ngừa nợ xấu mới phát sinh, đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng, đồng thời thúc đẩy hoạt động mua bán - xử lí nợ xấu đạt hiệu quả hơn cao, trong thời gian tới, NHNN tiếp tục thực hiện một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, tham mưu chỉ đạo công tác cơ cấu lại gắn với xử lí nợ xấu giai đoạn 2021 - 2025 theo Quyết định số 689/QĐ-TTg ngày 08/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án "Cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lí nợ xấu giai đoạn 2021 - 2025", trong đó tập trung hướng dẫn, chỉ đạo các TCTD xây dựng và triển khai thực hiện phương án cơ cấu lại gắn với xử lí nợ xấu.

Thứ hai, tiếp tục theo dõi, giám sát, tăng cường thanh tra, kiểm tra tình hình cấp tín dụng, trong đó lưu ý các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro như bất động sản, chứng khoán, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp…, nhằm phát hiện các dấu hiệu tiềm ẩn rủi ro, hành vi vi phạm pháp luật, đưa ra các biện pháp ngăn ngừa, giải pháp xử lí nhằm góp phần bảo đảm an toàn hoạt động của các TCTD.

Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lí về xử lí nợ xấu. Cùng với việc thực hiện Nghị quyết số 63/2022/QH15 ngày 16/6/2022 của Quốc hội về cho phép kéo dài thời gian áp dụng toàn bộ quy định của Nghị quyết số 42/2017/QH14 đến ngày 31/12/2023, tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành để tham mưu Chính phủ luật hóa cơ chế, chính sách xử lí nợ xấu, tài sản bảo đảm...

Thứ tư, tiếp tục chỉ đạo các TCTD thực hiện một số nội dung như: Kiểm soát tăng trưởng tín dụng và nâng cao chất lượng tín dụng, đẩy mạnh công tác xử lí, thu hồi nợ xấu và nợ đã sử dụng dự phòng rủi ro để xử lí; triển khai các biện pháp phòng ngừa, hạn chế tối đa nợ xấu mới phát sinh...

Thứ năm, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động cấp tín dụng đối với lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro, đặc biệt là lĩnh vực bất động sản.

Thứ sáu, tiếp tục chỉ đạo VAMC đẩy mạnh hoạt động mua, bán, xử lí nợ xấu theo cơ chế thị trường, quy định của pháp luật và phương án được phê duyệt nhằm đẩy nhanh tiến độ xử lí nợ xấu; đồng thời, phối hợp tích cực với các TCTD trong việc tăng cường xử lí thu hồi nợ xấu, tài sản bảo đảm của các khoản nợ xấu đã mua bằng trái phiếu đặc biệt.

Ngoài các giải pháp trên cần phát huy hơn nữa vai trò của VAMC trong công tác mua, bán, xử lí nợ xấu đồng thời hướng tới tạo lập thị trường mua bán nợ xấu tập trung, với các giải pháp cụ thể như:

Đề xuất Chính phủ xem xét nâng cao năng lực tài chính cho VAMC (bổ sung vốn điều lệ cho VAMC để đạt mức 10.000 tỉ đồng theo Quyết định số 689/QĐ-TTg.

Để đạt được mục tiêu tạo lập thị trường mua bán nợ xấu tập trung mà trong đó VAMC đóng vai trò là trung tâm của thị trường, thời gian tới, về phía VAMC cần đẩy mạnh hoạt động của Sàn giao dịch nợ VAMC nhằm quản lí, khai thác thông tin về khoản nợ/tài sản. Bên cạnh đó, tích cực duy trì hoạt động Câu lạc bộ xử lí nợ AMC nhằm tạo diễn đàn trong công tác mua bán và xử lí nợ; trên cơ sở đó, đề xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện thị trường mua bán nợ ở Việt Nam. Đồng thời đẩy mạnh các giải pháp thúc đẩy hoạt động mua bán và xử lí nợ xấu nhằm hoàn thành kế hoạch kinh doanh hằng năm được NHNN giao. Tiếp tục hoàn thiện các quy chế nội bộ của VAMC phù hợp với các quy định mới của pháp luật có liên quan để triển khai nhanh và hiệu quả hoạt động mua nợ và xử lí nợ của VAMC.

Ngoài ra, các cơ quan liên quan cần tiếp tục nghiên cứu, kiến nghị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong việc hoàn thiện một số quy định pháp luật về mua bán, xử lí nợ xấu: Đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu giá tài sản nhằm mở rộng phạm vi hoạt động đấu giá tài sản của VAMC; đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung tại Thông tư số 19/2013/TT-NHNN ngày 06/9/2013 của Thống đốc NHNN quy định về việc mua, bán và xử lí nợ xấu của VAMC nhằm tăng thêm tính chủ động trong hoạt động của VAMC…

Bên cạnh khung pháp lí mạnh mẽ, luật lệ, quy định thống nhất, không có mâu thuẫn, đơn giản hóa thủ tục cưỡng chế tài sản đảm bảo, cần có những chính sách để thu hút các chủ thể, nhà đầu tư tham gia thị trường. Theo đó, Việt Nam cần phải tháo gỡ một số rào cản khác để tăng hiệu quả của thị trường như những khó khăn liên quan đến chuyển nhượng tài sản; những điểm chưa rõ ràng liên quan đến việc trả lại vật chứng trong vụ án hình sự. Đồng thời, cần thúc đẩy sự phát triển của các chủ thể tham gia thị trường như: Cho phép thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp mua, bán nợ; tổ chức nhận ủy thác cho nhà đầu tư nước ngoài, công ty định giá, tổ chức xếp hạng tín nhiệm, công ty môi giới... Phát triển thị trường thứ cấp, tăng tính thanh khoản, trong đó nghiên cứu thành lập công ty tái cho vay thế chấp, cùng với phát triển hạ tầng tài chính (thông tin - dữ liệu, kế toán, kiểm toán, thanh toán bù trừ, định hạng tín nhiệm…).
 
Tài liệu tham khảo

1. Thông tư số 19/2013/TT-NHNN ngày 06/9/2013 của Thống đốc NHNN quy định về việc mua, bán và xử lí nợ xấu của Công ty Quản lí tài sản của các TCTD Việt Nam.
2. Nghị quyết số 42/2017/QH14 ngày 21/6/2017 của Quốc hội về thí điểm xử lí nợ xấu của các TCTD.
3. Nghị quyết số 63/2022/QH15 ngày 16/6/2022 của Quốc hội về cho phép kéo dài thời gian áp dụng toàn bộ quy định của Nghị quyết số 42/2017/QH14.

 
Hạnh Linh
NHNN