.JPG)
Đầu cơ có những tác động hai mặt đối với nền kinh tế. Lợi ích của hoạt động đầu cơ là cung cấp cho thị trường một lượng vốn lớn, tăng tính thanh khoản cho thị trường và giúp cho các nhà đầu tư dễ dàng sử dụng các nghiệp vụ để loại trừ rủi ro. Song, ở chiều ngược lại, đầu cơ tiềm ẩn nguy cơ gây ra những tác động tiêu cực. Khi diễn ra hoạt động đầu cơ đẩy giá lên, giá của một loại hàng hoá nhất định có thể tăng đột ngột vượt quá giá trị thực của nó, hiện tượng "cầu ảo". Giá tăng khiến các nhà đầu tư tham gia thị trường với hi vọng giá sẽ còn tăng cao và thu được lợi nhuận lớn. Hiệu ứng tâm lý này tiếp tục đẩy giá lên, làm cho thị trường này trở nên rất nóng và ẩn chứa rủi ro cao. Toàn bộ quá trình này được gọi là "bong bóng kinh tế", một khi bong bóng này bị chọc thủng thì các nhà đầu cơ trên thị trường này có thể gặp những tổn thất vô cùng nặng nề. Trong thực tế, không ít vụ việc đầu cơ đã gây tổn thất nặng nề như: Vụ anh em nhà Hunt định thao túng thị trường bạc thế giới, vụ buôn tiền của George Soros, hay vụ Nick Leeson đã làm sụp đổ ngân hàng Barings Bank…
Trong thời gian qua, nguồn vốn nhàn rỗi của doanh nghiệp, người dân… đang đổ dồn đầu cơ vào một số lĩnh vực có rủi ro cao, nguy cơ hình thành "bong bóng" cho nền kinh tế như bất động sản, chứng khoán... Ở thị trường chứng khoán, nhiều cổ phiếu đầu cơ đã vượt xa giá trị thực của doanh nghiệp, gây ra rủi ro lớn. Dù Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã tiến hành xử phạt hàng loạt tổ chức và cá nhân có hành vi vi phạm, có trường hợp tiền phạt lên đến hàng tỷ đồng, nhưng để truy tố, xử lý hình sự đối với các trường hợp thao túng giá cổ phiếu là không dễ dàng, số vụ được đưa ra xét xử hình sự chỉ đếm trên đầu ngón tay. Số mã chứng khoán có nghi vấn giao dịch bất thường khá nhiều, nhưng thường không xác định được hậu quả do hành vi thao túng giá cổ phiếu gây ra. Đặc biệt, để xác định lợi ích thu được từ hành vi này khó khăn vì không đủ căn cứ, hoặc thu thập chứng cứ rất phức tạp.
3. Rủi ro từ đầu cơ trục lợi trong lĩnh vực chứng khoán
Thị trường chứng khoán có mối liên hệ chặt chẽ với nền kinh tế, mọi biến động trên thị trường chứng khoán đều có thể tác động đến nền kinh tế và các nhà đầu tư. Đây chính là kênh dẫn vốn quan trọng của nền kinh tế và cũng là kênh đầu tư tiềm năng của công chúng. Thị trường chứng khoán là nơi tạo ra các công cụ có khả năng thanh khoản cao, có thể tích tụ, tập trung phân phối vốn và chuyển thời hạn của vốn phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế. Nhờ thị trường chứng khoán, Chính phủ có thể huy động các nguồn lực tài chính mà không hề phải chịu áp lực về lạm phát, đặc biệt khi nguồn vốn đầu tư từ khu vực nhà nước còn rất nhiều hạn chế. Đối với doanh nghiệp, để có thể huy động được một số vốn đầu tư dài hạn bên cạnh việc đi vay vốn ngân hàng, các công ty đã thực hiện huy động vốn thông qua hình thức phát hành chứng khoán. Đây chính là kênh mang lại nguồn vốn dồi dào từ công chúng giúp các công ty phát triển kinh doanh. Đối với nhà đầu tư cá nhân, thị trường chứng khoán là một kênh đầu tư rất tiềm năng, thay vì việc gửi ngân hàng với lãi suất thấp thì nhà đầu tư có thể lựa chọn việc tham gia vào thị trường chứng khoán để tìm kiếm lợi nhuận được kỳ vọng cao hơn. Có thể thấy rằng, thị trường chứng khoán có thể cung cấp cho công chúng các sản phẩm đầu tư phong phú, giúp đa dạng hóa danh mục đầu tư, đây được coi là kênh đầu tư tối ưu giúp tạo ra được lợi nhuận cao so với các kênh đầu tư an toàn khác. Tuy nhiên, hiện nay thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Những hoạt động thao túng, đầu cơ thị trường chứng khoán đã và đang xảy ra.
Tình trạng đầu cơ thao túng thị trường chứng khoán này đã ảnh hưởng rất lớn đến thị trường nói chung và lợi ích của các nhà đầu tư nói riêng. Hầu hết những người bị hút vào cuộc chơi này sẽ bị lỗ và khó có khả năng trở lại thị trường. Hiện nay, thị trường chứng khoán chủ yếu là mua đi bán lại, do đó, dòng tiền chỉ tập trung ở trên thị trường thứ cấp của những nhà đầu tư và những nhà đầu cơ mà không đi vào sản xuất kinh doanh. Về bản chất, thị trường chứng khoán là kênh dẫn vốn dài hạn giữa tiền nhàn rỗi của các nhà đầu tư đến những doanh nghiệp cần vốn dài hạn. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua đã xảy ra tình trạng người người nhà nhà đổ xô đầu tư chứng khoán. Hậu quả là thị trường chứng khoán tăng trưởng quá nóng và chứa đựng không ít yếu tố bất ổn. Nhiều doanh nghiệp nguy cơ thua lỗ nặng, nhưng giá cổ phiếu vẫn tăng gấp 5 - 10 lần, thậm chí có những cổ phiếu vượt xa giá trị thực cả 100 lần. Điều này vô cùng nguy hiểm bởi nếu giá chứng khoán tiếp tục bị đẩy lên cao thì sẽ xảy ra rủi ro bong bóng, mà bong bóng thì không thể tồn tại lâu được. Rủi ro này không chỉ gây thiệt hại cho nhà đầu tư mà còn tác động tiêu cực đến các lĩnh vực kinh tế khác, trong đó có bất động sản, tiền gửi ngân hàng... Đặc biệt, khi dòng vốn tín dụng chảy mạnh vào lĩnh vực chứng khoán, hệ lụy của nó là sẽ tạo ra những tiêu cực cho nền kinh tế do nguồn lực xã hội đổ dồn vào lĩnh vực mang tính đầu cơ chứ không phải vào sản xuất, kinh doanh để tạo của cải, hàng hóa cho xã hội.
Trước những nguy cơ tiềm ẩn của hoạt động đầu cơ chứng khoán đối với nền kinh tế, cơ quan có thẩm quyền đã có những động thái nhằm giám sát, cảnh báo sớm cho các nhà đầu tư về tình trạng đầu cơ trục lợi, góp phần điều chỉnh dòng vốn và ngăn ngừa nguy cơ bong bóng kinh tế. Cụ thể, tại Nghị quyết số
50/NQ-CP ngày 08/4/2022 của Chính phủ về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 3/2022 đã xác định Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ trì, phối hợp với cơ quan, địa phương “Hướng tín dụng vào sản xuất, kinh doanh, lĩnh vực ưu tiên; kiểm soát chặt chẽ dòng tiền vào các lĩnh vực có tính đầu cơ. Tăng cường hơn nữa hiệu quả công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra các tổ chức tín dụng liên quan đến hoạt động phát hành trái phiếu của tổ chức tín dụng và đầu tư trái phiếu doanh nghiệp”. Việc kiểm soát chặt chẽ dòng tiền vào các lĩnh vực có tính đầu cơ như chứng khoán có vai trò rất lớn đối với hoạt động giám sát, cảnh báo sớm cho nhà đầu tư về tình trạng đầu cơ trục lợi. Thực hiện Nghị quyết số 50/NQ-CP, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã ban hành Công văn số 1976/NHNN-TTGSNH gửi các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, yêu cầu thực hiện kiểm soát chặt chẽ các khoản cấp tín dụng vào các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro như đầu tư, kinh doanh bất động sản, chứng khoán, các dự án BOT, BT giao thông, trái phiếu doanh nghiệp… Tuy nhiên, các nhà đầu tư vẫn chưa thật sự nhận thức được những mối nguy hại từ hoạt động đầu cơ trục lợi khi tham gia đầu tư vào thị trường chứng khoán. Điều đó khiến cho họ lơ là, thiếu cảnh giác, dẫn đến những hệ quả tiêu cực. Dù đã được các cơ quan cảnh báo sớm về những rủi ro mà việc đầu cơ trục lợi mang lại nhưng vì lợi nhuận hoặc thiếu hiểu biết, các nhà đầu tư vẫn không có những điều chỉnh chiến lược để hạn chế tác động tiêu cực của việc đầu cơ, từ đó, dẫn đến phải gánh chịu các rủi ro phát sinh.
4. Một số khuyến nghị
Từ những phân tích nêu trên, có thể thấy rằng, hiện nay, vấn nạn đầu cơ trong lĩnh vực chứng khoán tại Việt Nam là vấn đề rất phức tạp, điều này đã và đang gây ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế quốc dân, đe dọa đến lợi ích của các nhà đầu tư chân chính. Do đó, bài viết nêu một số đề xuất để kiểm soát và hạn chế những rủi ro do hoạt động đầu cơ chứng khoán gây ra:
Một là, hoàn thiện các quy định pháp luật về hoạt động giám sát, cảnh báo về đầu cơ trục lợi liên quan đến thị trường chứng khoán. Các cơ quan có thẩm quyền cần chú trọng công tác rà soát các quy định pháp luật để hạn chế tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo, cũng như cần tiến hành lấy ý kiến của các chuyên gia đầu ngành để có được những quan điểm thiết thực, hữu ích cho công tác xây dựng và ban hành văn bản điều chỉnh về vấn đề này. Đồng thời, cũng cần kịp thời ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để đáp ứng nhu cầu của thực tiễn, góp phần tạo nên khung pháp lý vững chắc cho hoạt động giám sát, cảnh báo về đầu cơ trục lợi nói chung và trong lĩnh vực chứng khoán nói riêng. Bên cạnh đó, đối với lực lượng chức năng trực tiếp tham gia đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán, cần nghiên cứu, tham mưu cho cơ quan quản lý nhà nước để các chế tài xử phạt hành vi vi phạm trong Luật Chứng khoán đi sâu vào thực tế. Việc tăng cường các chế tài xử phạt cần được triển khai theo cả hai hướng là tăng mức phạt tiền và gia tăng các hình thức xử phạt bổ sung để tạo sự răn đe đối với các hành vi trục lợi. Ngoài ra, các cơ quan quản lý cần tập trung vào chức năng giám sát và xử lý vi phạm. Nếu phát hiện với những bất thường trên thị trường thì cần cảnh báo nhà đầu tư và xử lý doanh nghiệp ngay lập tức để tạo niềm tin cho thị trường; cần có cơ chế bình ổn thị trường như nhiều quốc gia trên thế giới. Việc điều tra, xử lý những vi phạm trên thị trường chứng khoán tuy có ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư, nhất là đối với các cổ phiếu thuộc diện đầu cơ tăng nóng, nhưng sẽ là yếu tố tích cực cho sự phát triển của thị trường chứng khoán trong dài hạn.
Hai là, hoàn thiện mô hình cảnh báo sớm để nâng cao năng lực giám sát, cảnh báo về đầu cơ trục lợi liên quan đến thị trường chứng khoán. Mô hình cảnh báo sớm đóng một vai trò quan trọng trong hoạt động giám sát, quản lý rủi ro. Quan tâm đầu tư về nguồn nhân lực, cán bộ chủ chốt tham gia hoạt động đấu tranh những vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán, tăng cường hạ tầng công nghệ kỹ thuật, kiến thức, kỹ năng, thông thạo về lĩnh vực tài chính. Cần tăng cường phối hợp chặt chẽ, kịp thời, thường xuyên hơn nữa giữa Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước để giám sát các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán trong hoạt động đầu tư chứng khoán; hoặc phối kết hợp với các chuyên gia tài chính có chuyên môn sâu trong lĩnh vực này nhằm hỗ trợ cho công tác điều tra truy vết các đối tượng đầu cơ trục lợi chứng khoán.
Ba là, thực hiện công tác tuyên truyền đến các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực tài chính, chứng khoán, đến các nhà đầu tư trực tiếp tham gia thị trường về những hành vi đầu cơ trục lợi trên thị trường chứng khoán gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của các nhà đầu tư. Việc tuyên truyền có thể được tổ chức linh hoạt bằng nhiều hình thức khác nhau như tổ chức trực tiếp hay tổ chức trực tuyến qua các ứng dụng Zoom, Google Meet… Điều này có ý nghĩa rất quan trọng và góp phần nâng cao nhận thức cho các nhà đầu tư, để từ đó họ có những giải pháp để ngăn chặn tác động tiêu cực từ hoạt động đầu cơ chứng khoán.
Bốn là, nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ kiểm tra, giám sát để có thể phát hiện sớm các hoạt động đầu cơ trục lợi. Để thực hiện biện pháp này, các cơ quan quản lý cần thường xuyên tổ chức các buổi kiểm tra để xem xét trình độ chuyên môn của từng người, từ đó, đề ra biện pháp nâng cao hiệu quả công việc. Mặt khác, các đơn vị cũng cần thường xuyên tổ chức các cuộc thi, các buổi tập huấn chuyên môn để truyền tải những kiến thức chuyên môn nghề nghiệp cũng như kiến thức pháp luật, qua đó, góp phần nâng cao năng lực giám sát, cảnh báo về đầu cơ trục lợi liên quan đến thị trường chứng khoán.
5. Kết luận
Hoạt động đầu cơ trục lợi chứng khoán có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến nền kinh tế nước ta. Hiện nay, vấn đề đầu cơ trên thị trường chứng khoán diễn ra rất phức tạp, điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro cho các nhà đầu tư và nền kinh tế. Vì vậy, việc nhận diện, giám sát, cảnh báo sớm về tình trạng đầu cơ chứng khoán để từ đó hạn chế những rủi ro thiệt hại do vấn đề này gây ra là rất quan trọng và cần được quan tâm trong bối cảnh hiện nay.
1 Hoàng Phê (2003), Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng – Trung tâm Từ điển học, tr. 299.
2 Khoản 1 Điều 196 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
Tài liệu tham khảo:
1. Đào Vũ (2022), “Ngân hàng Nhà nước tiếp tục yêu cầu kiểm soát việc cấp tín dụng vào các lĩnh vực rủi ro”, truy cập ngày 24/5/2022, <https://vneconomy.vn/ngan-hang-nha-nuoc-tiep-tuc-yeu-cau-kiem-soat-viec-cap-tin-dung-vao-cac-linh-vuc-rui-ro.htm>
2. Khánh Nhi (2022), “Cổ phiếu đầu cơ giảm sàn hàng loạt”, truy cập ngày 24/5/2022, <https://thoibaotaichinhvietnam.vn/co-phieu-dau-co-giam-san-hang-loat-102712.html>.
3. Kim Phong (2022), “Cổ phiếu đầu cơ “rụng” hàng loạt, ngân hàng đang giữ nhịp”, truy cập ngày 24/5/2022, <https://vneconomy.vn/co-phieu-dau-co-rung-hang-loat-ngan-hang-dang-giu-nhip.htm>.
4. Một số tài liệu tham khảo khác.